Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar 11. júní 2025 08:01 Við Íslendingar stöndum frammi fyrir einni af stærstu ákvörðunum í utanríkismálum Íslands í áratugi: Hvort þjóðin vilji endurvekja aðildarviðræður við Evrópusambandið. Ríkisstjórnin hefur boðað þjóðaratkvæðagreiðslu um málið eigi síðar en árið 2027. Nú er því rétti tíminn til að byrja að ræða málið opinskátt, af yfirvegun og með framtíðina að leiðarljósi. Í meira en þrjátíu ár höfum við átt í afar nánu samstarfi við Evrópusambandið. Með EES-samningnum höfum við aðgang að innri markaði ESB, og tökum upp meirihluta þess regluverks sem þar gildir. Við erum einnig hluti af Schengen-svæðinu, og tökum þátt í fjölmörgum evrópskum samstarfsverkefnum á sviði vísinda, menntunar og öryggismála. Við nýtum okkur vissulega ávinninginn af þessu samstarfi, en höfum ekki áhrifin. Við segjum okkur sjálfum að við séum fullvalda þjóð, en hvernig nýtum við fullveldið þar sem það skiptir máli? Ísland á ekki sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Við eigum ekki okkar fulltrúa í ráðherraráði ESB, ekki í framkvæmdastjórninni, og ekki á Evrópuþinginu. Við fylgjum reglunum – en mótum þær ekki. Þetta er lýðræðishalli sem við verðum að ræða af fullri alvöru. Með aðild að Evrópusambandinu fengjum við ekki aðeins rödd við borðið, heldur myndu einnig skapast tækifæri fyrir íslenskan almenning til aukinnar lýðræðislegrar þátttöku í mótun evrópskrar löggjafar. Borgarar ESB geta beint erindum til Evrópuþingsins, tekið þátt í evrópskum borgarafrumkvæðum og leitað réttar síns fyrir dómstólum ESB, en þetta eru tæki sem við Íslendingar - ég og þú sem íslenskir ríkisborgarar - höfum ekki aðgang að í dag. Þarna myndi sérhver Íslendingur hafa nákvæmlega sama tækifæri og sömu stöðu og t.d. hver Dani, Frakki eða Þjóðverji. Nú eru liðin næstum sextán ár frá því Ísland sótti formlega um aðild að Evrópusambandinu árið 2009. Viðræður hófust en stöðvuðust vegna stöðunnar í stjórnmálunum hér heima árið 2013. Á þeim tíma sem síðan er liðinn hafa aðstæður breyst hratt – bæði innanlands og í Evrópu. Nú blasir nýtt landslag við. Evrópa hefur í millitíðinni tekist á við kreppur, Brexit, faraldur og stríð. En Evrópusambandið stendur enn – sem bandalag lýðræðisríkja sem vinna saman að sameiginlegum hagsmunum og gildum. Og það hefur ekki notið meiri stuðnings almennings í aðildarríkjunum í næstum 20 ár samkvæmt skoðanakönnun sem birtist í vikunni. Samvinnan hefur stuðlað að friði í álfunni okkar í áratugi og skapað öflugan ramma fyrir efnahagsþróun, mannréttindi og lýðræði, t.a.m. í suður- og austur Evrópu, þar sem lýðræðisskipulag, stutt af öflugri samvinnu við önnur lýðræðisríki í Evrópu, tók við af einræði og alræði. Við Íslendingar verðum að spyrja okkur hvar viljum við standa í þessari þróun? Viljum við áfram sitja hjá – eða taka fullan þátt og leggja okkar af mörkum við að standa vörð um þau gildi sem við trúum á? Viljum við virkja fullveldi okkar þar sem það skiptir máli - í samstarfi við þær þjóðir sem við eigum mesta samleið með. Vissulega er það svo að Ísland yrði að óbreyttu fámennasta ríki Evrópusambandsins. En dæmin sýna okkur að það yrði engan veginn áhrifalaust þrátt fyrir það. Við getum bara litið til reynslu landa eins og Lúxemborgar og Möltu í þeim efnum, en þau eru álíka fjölmenn og Ísland. Annað sem vert er að muna í þessu samhengi er að Evrópusambandið er ekki sambandsríki, heldur samstarf fullvalda ríkja. Ef við á einhverjum tímapunkti mætum það svo að það væri okkur ekki lengur í hag að vera aðili að þessu samstarfi, þá væri okkur frjálst að yfirgefa það, eins og dæmin sýna. Það er mín eindregna skoðun, eftir að hafa fylgst með störfum Evrópusambandsins í áratugi, að við gætum beitt okkur með mikið öflugri hætti á alþjóðavettvangi sem aðildarríki þess. Að sama skapi værum við í mun betri stöðu til að standa vörð um íslenska hagsmuni, hvort sem það væri í almennum efnahagsmálum, í sjávarútvegi, í landbúnaði og ekki síst þegar kemur að varnar- og öryggismálum, með sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar og með rödd á þeim fundum þar sem stóru málin í álfunni okkar eru rædd - en með því að standa áfram utan Evrópusambandsins eins og við höfum gert. Ég hef aldrei séð neitt sem hefur getað sannfært mig um annað. Höfundur er prófessor í alþjóðastjórnmálum og formaður Evrópuhreyfingarinnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Magnús Árni Skjöld Magnússon Utanríkismál Evrópusambandið Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Sjá meira
Við Íslendingar stöndum frammi fyrir einni af stærstu ákvörðunum í utanríkismálum Íslands í áratugi: Hvort þjóðin vilji endurvekja aðildarviðræður við Evrópusambandið. Ríkisstjórnin hefur boðað þjóðaratkvæðagreiðslu um málið eigi síðar en árið 2027. Nú er því rétti tíminn til að byrja að ræða málið opinskátt, af yfirvegun og með framtíðina að leiðarljósi. Í meira en þrjátíu ár höfum við átt í afar nánu samstarfi við Evrópusambandið. Með EES-samningnum höfum við aðgang að innri markaði ESB, og tökum upp meirihluta þess regluverks sem þar gildir. Við erum einnig hluti af Schengen-svæðinu, og tökum þátt í fjölmörgum evrópskum samstarfsverkefnum á sviði vísinda, menntunar og öryggismála. Við nýtum okkur vissulega ávinninginn af þessu samstarfi, en höfum ekki áhrifin. Við segjum okkur sjálfum að við séum fullvalda þjóð, en hvernig nýtum við fullveldið þar sem það skiptir máli? Ísland á ekki sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar. Við eigum ekki okkar fulltrúa í ráðherraráði ESB, ekki í framkvæmdastjórninni, og ekki á Evrópuþinginu. Við fylgjum reglunum – en mótum þær ekki. Þetta er lýðræðishalli sem við verðum að ræða af fullri alvöru. Með aðild að Evrópusambandinu fengjum við ekki aðeins rödd við borðið, heldur myndu einnig skapast tækifæri fyrir íslenskan almenning til aukinnar lýðræðislegrar þátttöku í mótun evrópskrar löggjafar. Borgarar ESB geta beint erindum til Evrópuþingsins, tekið þátt í evrópskum borgarafrumkvæðum og leitað réttar síns fyrir dómstólum ESB, en þetta eru tæki sem við Íslendingar - ég og þú sem íslenskir ríkisborgarar - höfum ekki aðgang að í dag. Þarna myndi sérhver Íslendingur hafa nákvæmlega sama tækifæri og sömu stöðu og t.d. hver Dani, Frakki eða Þjóðverji. Nú eru liðin næstum sextán ár frá því Ísland sótti formlega um aðild að Evrópusambandinu árið 2009. Viðræður hófust en stöðvuðust vegna stöðunnar í stjórnmálunum hér heima árið 2013. Á þeim tíma sem síðan er liðinn hafa aðstæður breyst hratt – bæði innanlands og í Evrópu. Nú blasir nýtt landslag við. Evrópa hefur í millitíðinni tekist á við kreppur, Brexit, faraldur og stríð. En Evrópusambandið stendur enn – sem bandalag lýðræðisríkja sem vinna saman að sameiginlegum hagsmunum og gildum. Og það hefur ekki notið meiri stuðnings almennings í aðildarríkjunum í næstum 20 ár samkvæmt skoðanakönnun sem birtist í vikunni. Samvinnan hefur stuðlað að friði í álfunni okkar í áratugi og skapað öflugan ramma fyrir efnahagsþróun, mannréttindi og lýðræði, t.a.m. í suður- og austur Evrópu, þar sem lýðræðisskipulag, stutt af öflugri samvinnu við önnur lýðræðisríki í Evrópu, tók við af einræði og alræði. Við Íslendingar verðum að spyrja okkur hvar viljum við standa í þessari þróun? Viljum við áfram sitja hjá – eða taka fullan þátt og leggja okkar af mörkum við að standa vörð um þau gildi sem við trúum á? Viljum við virkja fullveldi okkar þar sem það skiptir máli - í samstarfi við þær þjóðir sem við eigum mesta samleið með. Vissulega er það svo að Ísland yrði að óbreyttu fámennasta ríki Evrópusambandsins. En dæmin sýna okkur að það yrði engan veginn áhrifalaust þrátt fyrir það. Við getum bara litið til reynslu landa eins og Lúxemborgar og Möltu í þeim efnum, en þau eru álíka fjölmenn og Ísland. Annað sem vert er að muna í þessu samhengi er að Evrópusambandið er ekki sambandsríki, heldur samstarf fullvalda ríkja. Ef við á einhverjum tímapunkti mætum það svo að það væri okkur ekki lengur í hag að vera aðili að þessu samstarfi, þá væri okkur frjálst að yfirgefa það, eins og dæmin sýna. Það er mín eindregna skoðun, eftir að hafa fylgst með störfum Evrópusambandsins í áratugi, að við gætum beitt okkur með mikið öflugri hætti á alþjóðavettvangi sem aðildarríki þess. Að sama skapi værum við í mun betri stöðu til að standa vörð um íslenska hagsmuni, hvort sem það væri í almennum efnahagsmálum, í sjávarútvegi, í landbúnaði og ekki síst þegar kemur að varnar- og öryggismálum, með sæti við borðið þar sem ákvarðanir eru teknar og með rödd á þeim fundum þar sem stóru málin í álfunni okkar eru rædd - en með því að standa áfram utan Evrópusambandsins eins og við höfum gert. Ég hef aldrei séð neitt sem hefur getað sannfært mig um annað. Höfundur er prófessor í alþjóðastjórnmálum og formaður Evrópuhreyfingarinnar.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun