Mikilvægi tjáningar erfiðrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar 19. maí 2025 18:02 Það var athyglisvert að lesa orð Fritzi Horstman í Vísi nú laugardaginn 17 maí um að Ísland geti orðið fyrirmyndar ríki í fangelsis málum. Um leið er það eins og framtíðar draumur fyrir þróun í góða átt, miðað við hvernig viðhorfin voru gagnvart því að tjá sig um erfiða tilfinningalega reynslu fyrir meira en hálfri öld síðan. Það sem hún segir, er í anda fræðinga, eins og Thomas Hubl og fleiri sem hafa staðfest að erfiðar tilfinningar fari ekki upp í himingeyminn eins og virtist vera reynt að halda fram fyrr á tímum. Sem virtist vera til þess að enginn þyrfti að hugsa um tjáskipti sín. Erfiðar tilfinningar koma ekki bara frá hávaða eða líkamlegu ofbeldi. Þær koma líka frá allskonar erfiðri hegðun og viðhorfum í þeim sem umgangast börn og unglinga sem hafa ekki fengið þá innri vírun að finna sjálf sig og kunna að skilja hvað sé tekið inn sem sannleika holu í huganum, og hvað sé skilið eftir. Það getur til dæmis, líka verið frá langtíma pirringi foreldra yfir barni sem þau hefðu frekar viljað að hefði ekki fæðst. Af því að tilkoma þess setti þau út af draumum um annarskonar líf. Þessir einstaklingar, börn sem lenda í slíku. Verða ekki endilega vandræða mannverur og enda ekki endilega í fangelsi. En langtíma níð og að fá óánægju foreldris eða foreldra að sér um tilveru sýna árum saman, kemur oft niður á möguleika þess að upplifa sig hafa virði sem mannverur. Svo eru það hin endalausu og óteljandi tætandi skilaboð í síma ungmenna. Skilaboð frá ósýnilegum einstaklingum sem eru tegund af ofbeldi frá ósýnilegum sálartæturum. Þau eru að skapa mun meira af vandamálum af nýju eðli þar sem ekki er vitað hver gerandinn var. Þá getur hvert atvik fengið sitt hólf í heilanum, og hvar sem taugakerfin eru sem hafi líka fengið mengunina frá slæmu reynslunni. Svo að þau geta upplifað afleiðingarnar án vonar um ánægjulegt líf í framtíðinni. Það er ef þau hafa enga leið til að neita að taka slæmu orðin inn. Mikilvægi þess að fá leyfi til að orða innri líðan og reynslu er það sem fer þá að setja reynsluna í nýjan stað hið innra úr kássunni sem allt hefur farið í þegar hvaða slæm orð og gerðir komu að þeim. Þeim mun meiri tjáning sem fái tækifæri til að verða um það sem hafði verið sagt, frá því að hugsa og upplifa atvikin. Þá er það alla vega tækifæri til að byrja að raða smáhlutum á nýjan stað í sér. Um leið minnkar það tjónið við að slíkt komi of skaðlega að þeim. Mikilvægi sjálfsþekkingar getur gert gæfumuninn, af því að orkuhjúpurinn í mannveru með næga sjálfsþekkingu og vírað inn virði, virkar þannig að það neikvæða sem tilheyrir engu í viðkomandi einstaklingi. Nær þá ekki að. Með tímanum, og því að fá nýja sýn á það sem hafði gerst. Þá er það svo undirvitundarinnar að sjá um hvort að sagan hverfi eða fari á betri stað í einstaklingnum. Eða hvort eitthvað sérstakt þurfi að gerast um það atvik. Kannski að skoða atriði frá nýju sjónarhorni? Þegar slæma meðferðin er frá fólki sem þau þekkja Upplifun mín og viðhorf varðandi orðið og hugtakið „fyrirgefningu“ er að við fyrirgefum sjálfvirkt fyrir svo marga litla hluti, sem er auðvelt að gera. Svo kom ég upp með það að átta mig á að fyrir stærri og erfiðari atriðin væri rétt að snúa orðinu við. Og hafa þau „Hvaða einkunn á að gefa fyrir það atvik“ ? Af því að þau þurfi skoðun og vinnslu sem væri hin réttari og hollari leið fyrir stærri og erfiðari atvik. Ferli í hegðun sem sum gætu hafa verið í gangi í langan tíma vegna erfiðs ástands í gerendum. Atvik og hegðun sem krefðust þess að lært væri af þeim. Stundum er það bara þolandi sem nær að gera það, en í öðrum tilfellum hugsanlega báðir aðilar. Mitt stærsta uppgjör af því tagi var. Að ég var sú eina að minni vitneskju sem tók þann pól í hæðina. Það fór þá í nýtt hólf að loknu taugakerfis ferlinu sem þurfti að vinnast. Að minni upplifun og reynslu, þá geta viss langtíma atriði verið lengi í undirvitundinni. Og það þó að þolandi hafi upplifað röklegu hliðina af dæminu. En undirvitundin veit sitt um hvernig þarf að vefa nýju hugsuninni inn í hin ýmsu taugakerfi þannig að manneskjan nái þá að sjá og tjá það á nýjum grundvelli á réttan hátt á réttum tíma. Það getur ekki alltaf gerst snögglega á röksviði. Taugakerfin eru það sem fengu skammtana. Þau eiga það til að vera flóknari í þessu með að hreinsa sum atriði reynslu. Eins og hægfara smáatriða hreinsun úr taugakerfunum. Þegar svo er hægt að sjá reynsluna í þriðju vídd Svo á hinn veginn, að þá ná alla vega, sögur sumra atvika sem viðkomandi hefur fengið tækifæri til að tjá, þá stöðu með tímanum. Að það sé næstum eins og að sjá sumt frá fyrri tíma ævi sinnar að einhverju leyti eins og bíómynd sem hafi mun minni tilfinningalegan sársauka fylgjandi því að fræða aðra um það. Það hefur til dæmis tekið mig öll þessi ár að ná að skrifa um slíka reynslu á þennan hátt á þessu máli. Máli sem kennari í MH viðurkenndi að væri fátækt í tilfinningageiranum. Svo að af einhverri ástæðu hef ég smám saman náð að fá nægt innsæi í það með mig og líka hjá og í ótal mörgum öðrum einstaklingum til að geta lýst því sem hér er. Einstaklingar af minni kynslóð fædd um miðja síðustu öld og áður, ólust mikið upp við að eiga að þegja. Æ fleiri eru að læra að sjá og upplifa óhollustu þöggunar. Ég lærði að skilja í og frá sjálfri mér að sú þögn í svo mörg ár sendir svo margt í kássu hið innra. Kássu sem svo leyfir sér að fara að losa þegar líf manns róast. En mjög fáir af minni og eldri kynslóðum hafa haft það í sér að skrifa um slíka reynslu eða greinar í blöð. Það virðist sem það sé yngri kynslóðin sem er með eitt og annað sem lak inn í þau frá ósýnilegum gerendum sem og þeim sýnilegu. Thomas Hubl segir að erfiðu tilfinningarnar fari framhjá heilanum og beint inn í taugakerfin og svo niður kynslóðirnar. En nú á tímum þegar opnað hefur verið fyrir að fólk megi tala um reynslu sína og sem Peter A Levine sagði þau gagnlegu orð um: Að áfall sjokkeri heilann, lami tjáningu og frysti líkamann, eða í þýðingu myndi það frekar eiga við um að alla vega sum taugakerfin frjósi. Tjáningin gefur þeirri mengun losun. Höfundur er Íslendingur sem hefur verið búsettur í Ástralíu um langt skeið. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Matthildur Björnsdóttir Mest lesið Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson Skoðun Skoðun Skoðun Vaxtastefna Seðlabankans – á kostnað launafólks Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Suður-Íslendinga sögurnar Hans Birgisson skrifar Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar Skoðun Velkomin til Helvítis Guðný Gústafsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit við Ísland? Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Hækka launin þín þegar fasteignamatið á íbúðinni þinni hækkar? Daði Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar Skoðun Manneklan er víða Brynhildur Bolladóttir skrifar Skoðun Sótt að hagsmunum atvinnulausra Steinar Harðarson skrifar Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar Skoðun Launamunur kynjanna eykst – Hvar liggur ábyrgðin? Kolbrún Halldórsdóttir skrifar Skoðun Þegar sannleikurinn verður fórnarlamb Davíð Bergmann skrifar Skoðun Gefum íslensku séns – að tala íslensku við alla Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Réttnefni: Viðbragð við upplýsingaóreiðu Jón Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Farsæl framfaraskref á Sólheimum Sigurjón Örn Þórsson skrifar Skoðun Austurland – þrælanýlenda Íslands Björn Ármann Ólafsson skrifar Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Atvinnustefna er alvöru mál Jóhannes Þór Skúlason skrifar Skoðun 1984 og Hunger Games á sama sviðinu Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Mikilvægi aukinnar verndunar hafsvæða og leiðrétting Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Betri leið til einföldunar regluverks Pétur Halldórsson skrifar Skoðun Af Millet-úlpum og öldrunarmálum Þröstur V. Söring skrifar Skoðun Charlie og sjúkleikaverksmiðjan Guðjón Eggert Agnarsson skrifar Skoðun Nú þarf bæði sleggju og vélsög Trausti Hjálmarsson,Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Nútímaviðskipti og lögin sem gleymdist að uppfæra Fróði Steingrímsson skrifar Skoðun Sjálfsvíg eru ekki óumflýjanleg Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun „Words are wind“ Ingólfur Hermannsson skrifar Sjá meira
Það var athyglisvert að lesa orð Fritzi Horstman í Vísi nú laugardaginn 17 maí um að Ísland geti orðið fyrirmyndar ríki í fangelsis málum. Um leið er það eins og framtíðar draumur fyrir þróun í góða átt, miðað við hvernig viðhorfin voru gagnvart því að tjá sig um erfiða tilfinningalega reynslu fyrir meira en hálfri öld síðan. Það sem hún segir, er í anda fræðinga, eins og Thomas Hubl og fleiri sem hafa staðfest að erfiðar tilfinningar fari ekki upp í himingeyminn eins og virtist vera reynt að halda fram fyrr á tímum. Sem virtist vera til þess að enginn þyrfti að hugsa um tjáskipti sín. Erfiðar tilfinningar koma ekki bara frá hávaða eða líkamlegu ofbeldi. Þær koma líka frá allskonar erfiðri hegðun og viðhorfum í þeim sem umgangast börn og unglinga sem hafa ekki fengið þá innri vírun að finna sjálf sig og kunna að skilja hvað sé tekið inn sem sannleika holu í huganum, og hvað sé skilið eftir. Það getur til dæmis, líka verið frá langtíma pirringi foreldra yfir barni sem þau hefðu frekar viljað að hefði ekki fæðst. Af því að tilkoma þess setti þau út af draumum um annarskonar líf. Þessir einstaklingar, börn sem lenda í slíku. Verða ekki endilega vandræða mannverur og enda ekki endilega í fangelsi. En langtíma níð og að fá óánægju foreldris eða foreldra að sér um tilveru sýna árum saman, kemur oft niður á möguleika þess að upplifa sig hafa virði sem mannverur. Svo eru það hin endalausu og óteljandi tætandi skilaboð í síma ungmenna. Skilaboð frá ósýnilegum einstaklingum sem eru tegund af ofbeldi frá ósýnilegum sálartæturum. Þau eru að skapa mun meira af vandamálum af nýju eðli þar sem ekki er vitað hver gerandinn var. Þá getur hvert atvik fengið sitt hólf í heilanum, og hvar sem taugakerfin eru sem hafi líka fengið mengunina frá slæmu reynslunni. Svo að þau geta upplifað afleiðingarnar án vonar um ánægjulegt líf í framtíðinni. Það er ef þau hafa enga leið til að neita að taka slæmu orðin inn. Mikilvægi þess að fá leyfi til að orða innri líðan og reynslu er það sem fer þá að setja reynsluna í nýjan stað hið innra úr kássunni sem allt hefur farið í þegar hvaða slæm orð og gerðir komu að þeim. Þeim mun meiri tjáning sem fái tækifæri til að verða um það sem hafði verið sagt, frá því að hugsa og upplifa atvikin. Þá er það alla vega tækifæri til að byrja að raða smáhlutum á nýjan stað í sér. Um leið minnkar það tjónið við að slíkt komi of skaðlega að þeim. Mikilvægi sjálfsþekkingar getur gert gæfumuninn, af því að orkuhjúpurinn í mannveru með næga sjálfsþekkingu og vírað inn virði, virkar þannig að það neikvæða sem tilheyrir engu í viðkomandi einstaklingi. Nær þá ekki að. Með tímanum, og því að fá nýja sýn á það sem hafði gerst. Þá er það svo undirvitundarinnar að sjá um hvort að sagan hverfi eða fari á betri stað í einstaklingnum. Eða hvort eitthvað sérstakt þurfi að gerast um það atvik. Kannski að skoða atriði frá nýju sjónarhorni? Þegar slæma meðferðin er frá fólki sem þau þekkja Upplifun mín og viðhorf varðandi orðið og hugtakið „fyrirgefningu“ er að við fyrirgefum sjálfvirkt fyrir svo marga litla hluti, sem er auðvelt að gera. Svo kom ég upp með það að átta mig á að fyrir stærri og erfiðari atriðin væri rétt að snúa orðinu við. Og hafa þau „Hvaða einkunn á að gefa fyrir það atvik“ ? Af því að þau þurfi skoðun og vinnslu sem væri hin réttari og hollari leið fyrir stærri og erfiðari atvik. Ferli í hegðun sem sum gætu hafa verið í gangi í langan tíma vegna erfiðs ástands í gerendum. Atvik og hegðun sem krefðust þess að lært væri af þeim. Stundum er það bara þolandi sem nær að gera það, en í öðrum tilfellum hugsanlega báðir aðilar. Mitt stærsta uppgjör af því tagi var. Að ég var sú eina að minni vitneskju sem tók þann pól í hæðina. Það fór þá í nýtt hólf að loknu taugakerfis ferlinu sem þurfti að vinnast. Að minni upplifun og reynslu, þá geta viss langtíma atriði verið lengi í undirvitundinni. Og það þó að þolandi hafi upplifað röklegu hliðina af dæminu. En undirvitundin veit sitt um hvernig þarf að vefa nýju hugsuninni inn í hin ýmsu taugakerfi þannig að manneskjan nái þá að sjá og tjá það á nýjum grundvelli á réttan hátt á réttum tíma. Það getur ekki alltaf gerst snögglega á röksviði. Taugakerfin eru það sem fengu skammtana. Þau eiga það til að vera flóknari í þessu með að hreinsa sum atriði reynslu. Eins og hægfara smáatriða hreinsun úr taugakerfunum. Þegar svo er hægt að sjá reynsluna í þriðju vídd Svo á hinn veginn, að þá ná alla vega, sögur sumra atvika sem viðkomandi hefur fengið tækifæri til að tjá, þá stöðu með tímanum. Að það sé næstum eins og að sjá sumt frá fyrri tíma ævi sinnar að einhverju leyti eins og bíómynd sem hafi mun minni tilfinningalegan sársauka fylgjandi því að fræða aðra um það. Það hefur til dæmis tekið mig öll þessi ár að ná að skrifa um slíka reynslu á þennan hátt á þessu máli. Máli sem kennari í MH viðurkenndi að væri fátækt í tilfinningageiranum. Svo að af einhverri ástæðu hef ég smám saman náð að fá nægt innsæi í það með mig og líka hjá og í ótal mörgum öðrum einstaklingum til að geta lýst því sem hér er. Einstaklingar af minni kynslóð fædd um miðja síðustu öld og áður, ólust mikið upp við að eiga að þegja. Æ fleiri eru að læra að sjá og upplifa óhollustu þöggunar. Ég lærði að skilja í og frá sjálfri mér að sú þögn í svo mörg ár sendir svo margt í kássu hið innra. Kássu sem svo leyfir sér að fara að losa þegar líf manns róast. En mjög fáir af minni og eldri kynslóðum hafa haft það í sér að skrifa um slíka reynslu eða greinar í blöð. Það virðist sem það sé yngri kynslóðin sem er með eitt og annað sem lak inn í þau frá ósýnilegum gerendum sem og þeim sýnilegu. Thomas Hubl segir að erfiðu tilfinningarnar fari framhjá heilanum og beint inn í taugakerfin og svo niður kynslóðirnar. En nú á tímum þegar opnað hefur verið fyrir að fólk megi tala um reynslu sína og sem Peter A Levine sagði þau gagnlegu orð um: Að áfall sjokkeri heilann, lami tjáningu og frysti líkamann, eða í þýðingu myndi það frekar eiga við um að alla vega sum taugakerfin frjósi. Tjáningin gefur þeirri mengun losun. Höfundur er Íslendingur sem hefur verið búsettur í Ástralíu um langt skeið.
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun
Skoðun Íhlutun Bandaríkjanna í Venesúela: Auðlindaránið í heimsvaldastefnunni og hræsnin í „stríðinu gegn fíkniefnum“ Sæþór Benjamín Randalsson skrifar
Skoðun Stöndum vörð um tónlistarmenntun barna og ungmenna – opið bréf til borgarstjóra Sigrún Grendal skrifar
Skoðun Hafrannsóknastofnun leggur til 95 prósent samdrátt í sjókvíaeldi á laxi Jón Kaldal skrifar
Skoðun Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa skrifar
Skoðun Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson skrifar
Skoðun Gervigreindin stöðluð - öryggisins vegna Hanna Kristín Skaftadóttir,Helga Sigrún Harðardóttir skrifar
Skoðun Frelsi, framtíð og vistvænar samgöngur: Hvers vegna Ísland þarf að hugsa stærra Sigurborg Ósk Haraldsdóttir skrifar
Framtíðarskipulag Keldnalands er ekki útópía – og þaðan af síður dystópía Birkir Ingibjartsson Skoðun
Hvað mun Pútín gera næst með því að ögra samstöðu NATO?: Rússnesk innrás í lofthelgi NATO og hlutverk Íslands í öryggi bandalagsins Jun Þór Morikawa Skoðun