Viska bendir á ójöfnuð kynslóðanna Yngvi Sighvatsson skrifar 26. nóvember 2024 20:32 22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Húsnæðismál Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Leigumarkaður Mest lesið Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
22. nóvember birtist áhugaverð grein á vef RÚV – grein sem enginn virðist tala um, en fjallar samt um það sem við ættum öll að vera að kjósa um. Viska er stéttarfélag fyrir sérfræðinga á íslenskum vinnumarkaði og stærsta aðildarfélag Bandalags háskólamanna (BHM). Félagið, sem er ekki þekkt fyrir að sinna réttindagæslu fyrir þá sem minna mega sín, fann þó ástæðu til að vekja athygli á alvarlegum málum: Ójöfnuður milli kynslóða hefur aukist tvisvar sinnum hraðar á Íslandi en á öðrum Norðurlöndum. Ungt fólk er skilið eftir á hliðarlínunni. Þegar hagvöxtur byggist á láglaunastörfum og hækkandi húsnæðisverði, er það ungt fólk – sem er nú í miklum mæli á leigumarkaði – sem tapar mest. Ísland: Frá séreignarþjóð til leiguþjóðar Við höfum rekið hér séreignarstefnu sem á sér enga hliðstæðu í lýðveldissögunni. Um aldamót bjó 91% landsmanna í eigin húsnæði – nú er hlutfallið komið niður í 73%. Leigumarkaðurinn, sem var 4-5% af húsnæðismarkaðnum um aldamót, er nú 27-30%. Á sama tíma voru Íslendingar sviptir þeim rétti að fá lóðir á kostnaðarverði, sem áður var sjálfsagt. Nú eru lóðir seldar með það markmið að hámarka gróða, sem gerir fjársterkum kleift að hagnast á grunnþörf almennings, á meðan venjulegar fjölskyldur standa eftir með hærri kostnað og minni möguleika. Þegar markaðurinn fékk valdið voru lánshlutföll hækkuð og lánin færð til bankakerfisins í stað Íbúðalánasjóðs. Þetta ýtti íbúðum hraðar á markað, en framboðið jókst ekki í takt við eftirspurn. Þetta hefur gert fjársterkum kleift að safna eignum og stjórna verðlagi – upphaf kerfis sem viðgengst enn í dag og eykur misskiptingu í íslensku samfélagi. Hrunið – Þegar heimilin misstu fótfestu Þegar búið var að ýta lánum að fólki sem einungis vildi búa sér og sínum heimili – lánum frá bönkum sem síðan æddu fram úr sér í græðgisvímu – varð hrunið óhjákvæmilegt. Fjöldi fjölskyldna missti heimili sín á þessum tíma. Það sem á eftir fylgdi er sá þáttur sem hefur reynst mörgum erfitt að kyngja: Heimilin sem fjölskyldur misstu voru ekki nýtt til að byggja upp öryggi á nýjan leik fyrir almenning. Þvert á móti voru þau afhent stórum leigufélögum sem síðan hafa fengið að vaxa og dafna innan samfélags sem heldur áfram að trúa á séreignarstefnuna – en er á sama tíma með stóran hluta heimila á óregluvæddasta leigumarkaði innan OECD. Nú hefur þessi þróun leitt til þess að eitt af hverjum fjórum heimilum á Íslandi er undir ofurvaldi leigusala. Þessi staða hefur skapað kerfisbundinn vanda, þar sem stór hluti samfélagsins glímir við ótryggt húsnæði og of hátt leiguverð. Þessi meinsemd hefur ekki aðeins bitnað á lágtekjufólki heldur á öllum þeim sem glíma við síhækkandi húsnæðiskostnað í samfélagi sem áður lagði áherslu á húsnæðisöryggi. Þegar allir vildu sitt eigið leigufélag – Kapphlaupið um íbúðirnar Árið 2016 sendu Leigjendasamtökin erindi til Samkeppniseftirlitsins þar sem þau vöruðu við hættulegri þróun: uppkaup leigufélaga á íbúðarhúsnæði með það skýra markmið að hækka verðmæti eignanna. Þetta var gert til að réttlæta hækkandi leiguverð – þróun sem hefur reynst bæði leigjendum og þeim sem vilja eignast eigið húsnæði þungbær. Á sama tíma hófu fjársterkir einstaklingar, með greiðan aðgang að lánsfé, eigin „gullgrafaræði“ á húsnæðismarkaði. Fjármálarráðgjafar hvöttu þá sem gátu til að kaupa íbúðir og leigja þær út, því það var talin besta leiðin til að ávaxta fé. Þetta var í raun upphafið að kapphlaupi um íbúðirnar milli fjárfesta og venjulegra fjölskyldna. Útkoman var óhjákvæmileg: Verðið rauk upp, og fólk með takmarkaða fjárhagstöðu átti enga möguleika á að keppa við fjárfesta. Hlutfall íbúða sem seldust til fjárfesta náði allt að 90%, með venjulegt fólk skilið eftir í leigukerfi sem það átti enga von um að komast úr. Þetta leiddi ekki aðeins til hækkandi húsnæðisverðs heldur einnig verðbólgu sem hefur að stórum hluta verið drifin áfram af þessum húsnæðisverðshækkunum. Í stað þess að vinna gegn þessari þróun, hefur kerfið gert hana að forsendu íslensks hagkerfis. Afleiðingarnar – Þegar eitthvað verður að láta undan Það sem hófst sem fjárfestingartækifæri og brask hefur nú tekið á sig mynd kerfisbundins óréttlætis. Venjulegt fólk, sem getur ekki keppt við fjárfesta, lendir í hlutverki leigjenda það sem eftir er ævinnar, á meðan fjársterkir aðilar hagnast á grunnþörf þeirra. Hvar endar þetta brask? Húsnæði getur ekki hækkað endalaust í tvöföldu hlutfalli við laun, en það hefur verið þróunin frá aldamótum. Samkeppnishæfni landsins er farin að láta á sjá - því græðgi fárra hefur bein áhrif á fyrirtækin, fólk þarf að hafa þak yfir höfuðið, þetta er ekkert val. Stéttaskiptingin sem enginn bað um Ég þekki engan sem bað um aukna stéttaskiptingu á Íslandi. Þú? Ekki ég, það er alveg ljóst. En er það ekki umhugsunarvert að sú sé raunin? Að við, þjóðin, höfum ekki einu sinni verið látin vita? Við vorum aldrei spurð hvort við vildum: Vera með langlægsta hlutfall félagslegs húsnæðis í Evrópu. Svifta rúmlega 30 þúsund Íslendinga félagslegum rétti sínum til að eiga heimili og afhenda það í hendur leigufélaga. Leigufélög sem síðan stuðluðu að hækkun húsnæðiverðs og ýta sífellt fleiri inn á leigumarkaðinn. Að fjárhagslegur styrkur foreldra ungs fólks ræður nú úrslitum um framtíð þess: Annað hvort átt þú íbúð, eða þú endar í hlutverki þess að greiða fyrir húsnæði annarra það sem eftir er ævinnar. Og hver eru afleiðingarnar? Þessir 30 þúsund einstaklingar greiða nú allt að 80% af útborguðum launum sínum í leigu, í stað þess að byggja upp eigið heimili og fjárhagslegt öryggi – Að öllum líkindum um 12 þúsund börn sem ná ekki að mynda eðlileg félagsleg tengsl nauðsynleg þroska þeirra, þau eru alltaf að flytja. Spurningin sem við ættum að velta fyrir okkur er einföld: Hvenær tókum við þessa ákvörðun? Og ef við tókum hana ekki, hvernig gat þetta þá gerst? Höfundur er í stjórn leigjendasamtakanna.
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun