Úreltar og óréttmætar hvalveiðar Henry Alexander Henrysson skrifar 15. nóvember 2024 08:45 Fyrir nokkrum dögum birtu þrír einstaklingar grein hér á Vísi með fyrirsögninni „Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar“. Öll eiga höfundarnir það sameiginlegt að hafa verið mikið í fjölmiðlum á kjörtímabilinu að ræða hvalveiðar – oftast að eigin frumkvæði – en samt furða þau sig á hversu mikil umræðan er núna þegar stutt er eftir af kosningabaráttunni. Viðhorf þeirra í greininni er sérstakt því fá mál hafa verið eins áberandi undanfarin tvö ár. Eiga kosningar ekki einmitt að snúast um málin sem hafa einkennt stjórnmálin á tímabilinu? Greinarhöfundar segja að gagnrýnendur hvalveiða eigi að beina orðum sínum fyrst og fremst að löggjafanum en skilja ekki hvers vegna verið sé að ræða málið í aðdraganda þingkosninga! Helst hefði maður reyndar haldið að umræðan hefði kannski átt að deyja út í eitt skipti fyrir öll eftir eftirminnilegt atriði í áramótaskaupi síðasta árs. Maður á bágt með að trúa því að nokkur manneskja komi sér fyrir á bekk með hvalveiðisinnum eftir slíka útreið. Fyrir liggur að veiðar á langreyðum eru bæði úreltar og óréttmætar. Þær byggja á nítjándu aldar hugarfari um að villt spendýr geti verið auðlind og mögulegt sé að byggja upp iðnað við veiðar. Það geta þau ekki verið enda þjóðir heims uppteknar af því í samtímanum að tryggja líffræðilega fjölbreytni og að komandi kynslóðir geti upplifað sem heilbrigðust vistkerfi. Villt spendýr eru svo lífsbjörg en ekki auðlind fyrir örsmáan hluta mannkyns sem nýtir sér kjötið mest beint til manneldis og takmarkaðrar verslunar. Íslendingar eru ekki í þeim hópi. Aðrar afurðir villtra spendýra eru blessunarlega lítil verslunarvara og raunar langflestar stranglega bannaðar. Veiðar á stórhvelum hér við land eru best skilgreindar sem einhvers konar sportveiðar enda engin þörf á kjötinu. Sagan um mikilvægan útflutningsmarkað í Japan stenst enga skoðun. Fáar þjóðir láta ferskleika og gæði matvæla leika jafn stórt hlutverk í matarhefðum sínum og Japanir. Þjóð sem stærir sig meðal annars af besta nautakjöti í heimi hefur engan áhuga á að leggja sér til munns 60 ára kýr sem hafa safnað í sig mengandi efnum úr hafinu alla ævi. Langreyðar úr Norður Atlandshafi eru fullkomlega óþörf viðbót fyrir takmarkaða neyslu Japana til að minnast tímabils þegar hefðbundið ferskt kjöt var ekki á boðstólnum. Þeirra eigin veiðar á smærri hvölum eins og hrefnu duga fyrir innanlandsmarkað. Fjölmargt fólk telur reyndar að sportveiðar á villtum spendýrum séu siðferðilega réttlætanlegar. Dýrin geta einnig reynst einhvers konar tekjulind í þeim skilningi að þau kunna að vera atvinnuskapandi (til dæmis vegna leiðsagnar og annarrar ferðaþjónustu). En til þess að svo megi verða skal fylgja nákvæmum siðferðisviðmiðum sem ekki er hægt að uppfylla við veiðar á stórhvelum. Siðferðilega réttmætar sportveiðar byggja á því að grisja þurfi stofna (eða að um meindýr sé að ræða), að fyrirfram sé valið tiltekið dýr af ákveðnu kyni og aldri, að bráðin sé ekki þunguð, að veiðitímabil sé valið með hagsmuni dýranna í huga (fremur en veiðimanna) og að veiðiaðferð tryggi skjótan dauðdaga. Fleiri slík skilyrði mætti nefna. Ekkert ofangreindra skilyrða á við um veiðar á langreyðum við strendur Íslands. Mikilvægasta siðferðisviðmiðið er þó einfalt – virðing fyrir bráðinni. Það tók á að horfa á eftirlitsmyndbönd af veiðunum árið 2022, eins og ég gerði. Formaður Flokks fólksins brást í grát við að horfa á nokkur þeirra á þingnefndarfundi. Vissulega geta slys orðið við veiðar eins og aðrar mannlegar athafnir en þarna fór allt of mikið úrskeiðis enda bæði risavaxin bráð og skip á hreyfingu. Áhættan var of mikil. Spurningin um hvort að bráð sé sýnd virðing nær svo ekki síður yfir hvernig komið er fram við hana eftir að hún hefur gefið upp öndina. Sjálfur hef ég fengið að sjá ljósmyndir af skelfilegu virðingarleysi gagnvart langreyðunum þegar að vinnslu er komið í Hvalfirði (myndir sem eru meðal annars tilefni þess að ég sting niður penna). Sumt af því sem kemur fram á myndunum á ekki að sjást við neinar veiðar ef markmiðið er að fá samþykki samfélagsins fyrir siðlegum veiðum. Þarna virðist pottur vera alvarlega brotinn. Maður fölnar yfir tilhugsuninni um að þessar myndir fari í víðari dreifingu um heiminn. Það er hins vegar í sjálfu sér rétt sem kom fram í áðurnefndri grein hér á Vísi: Löggjafinn ber mesta ábyrgð. Til að koma í veg fyrir hvalveiðar er best að fella úr gildi úrelt lög um hvalveiðar og færa slíkar veiðar undir sömu lög og gilda um veiðar á öðrum villtum spendýrum. Sú niðurstaða kom svo sem fram í áliti umboðsmanns Alþingis í byrjun árs. Niðurstaða hans var fyrst og fremst að lögin væru úrelt; ráðherra bæri að stjórna veiðum með reglugerðum en áhugaleysi Alþingis í gegnum árin gerði það að verkum að reglugerðirnar gætu ekki tekið tillit til nútímalegra sjónarmiða. Það voru nú öll „alvarlegu lögbrot“ ráðherra að láta reyna á þetta atriði. En núna er tækifæri til að gera eitthvað í málinu. Þeir einu þrír flokkar sem enn styðja veiðar á stórhvelum við strendur Íslands hafa nokkra daga til að breyta um stefnu og segja við kjósendur að til standi að færa sig úr nítjándu öldinni og yfir í þá tuttugustu og fyrstu. Hvalveiðar hafa verið svona áberandi í umræðunni í kosningabaráttunni vegna þess að kjósendur gera sér alveg grein fyrir að stjórnmálafólk með höfuðið fast í fortíðinni er ekki líklegt til að bregðast á viðunandi hátt við stærstu áskorunum samtímans. Nítjándu aldar hugmyndir um hvað telst spilling eru svo efni í aðra grein. Höfundur er heimspekingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Henry Alexander Henrysson Hvalveiðar Sjávarútvegur Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson skrifar Skoðun Fjölbreytni í endurhæfingu skiptir máli Hólmfríður Einarsdóttir skrifar Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason skrifar Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon skrifar Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon skrifar Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir skrifar Skoðun Göngum í Haag hópinn Þórhildur Sunna Ævarsdóttir skrifar Skoðun Kirkjuklukkur hringja Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Stríð skapar ekki frið Sanna Magdalena Mörtudóttir skrifar Skoðun Íslenska stóðhryssan og Evrópa Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Hvammsvirkjun – Skyldur ráðherra og réttur samfélagsins Eggert Valur Guðmundsson skrifar Skoðun Norska leiðin er fasismi Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Um mýkt, menntun og von Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Höfum alla burði til þess Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Tímabær rannsókn dómsmálaráðuneytisins Sigmundur Davíð Gunnlaugsson skrifar Skoðun Umsókn krefst ákvörðunar – ekki ákalls Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Hjálp, barnið mitt spilar Roblox! Kristín Magnúsdóttir skrifar Skoðun Líkindi með guðstrú og djöflatrú Gunnar Björgvinsson skrifar Skoðun Ævinlega þakkláti flóttamaðurinn Zeljka Kristín Klobucar skrifar Skoðun Vér vesalingar Ingólfur Sverrisson skrifar Skoðun Leikrit Landsvirkjunar Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Svona eða hinsegin, hvert okkar verður næst? Unnar Geir Unnarsson skrifar Skoðun Reynisfjara og mannréttindasáttmáli Evrópu Róbert R. Spanó skrifar Skoðun Að hlúa að foreldrum: Forvörn sem skiptir máli Áróra Huld Bjarnadóttir skrifar Sjá meira
Fyrir nokkrum dögum birtu þrír einstaklingar grein hér á Vísi með fyrirsögninni „Hefðbundnar og lögmætar hvalveiðar“. Öll eiga höfundarnir það sameiginlegt að hafa verið mikið í fjölmiðlum á kjörtímabilinu að ræða hvalveiðar – oftast að eigin frumkvæði – en samt furða þau sig á hversu mikil umræðan er núna þegar stutt er eftir af kosningabaráttunni. Viðhorf þeirra í greininni er sérstakt því fá mál hafa verið eins áberandi undanfarin tvö ár. Eiga kosningar ekki einmitt að snúast um málin sem hafa einkennt stjórnmálin á tímabilinu? Greinarhöfundar segja að gagnrýnendur hvalveiða eigi að beina orðum sínum fyrst og fremst að löggjafanum en skilja ekki hvers vegna verið sé að ræða málið í aðdraganda þingkosninga! Helst hefði maður reyndar haldið að umræðan hefði kannski átt að deyja út í eitt skipti fyrir öll eftir eftirminnilegt atriði í áramótaskaupi síðasta árs. Maður á bágt með að trúa því að nokkur manneskja komi sér fyrir á bekk með hvalveiðisinnum eftir slíka útreið. Fyrir liggur að veiðar á langreyðum eru bæði úreltar og óréttmætar. Þær byggja á nítjándu aldar hugarfari um að villt spendýr geti verið auðlind og mögulegt sé að byggja upp iðnað við veiðar. Það geta þau ekki verið enda þjóðir heims uppteknar af því í samtímanum að tryggja líffræðilega fjölbreytni og að komandi kynslóðir geti upplifað sem heilbrigðust vistkerfi. Villt spendýr eru svo lífsbjörg en ekki auðlind fyrir örsmáan hluta mannkyns sem nýtir sér kjötið mest beint til manneldis og takmarkaðrar verslunar. Íslendingar eru ekki í þeim hópi. Aðrar afurðir villtra spendýra eru blessunarlega lítil verslunarvara og raunar langflestar stranglega bannaðar. Veiðar á stórhvelum hér við land eru best skilgreindar sem einhvers konar sportveiðar enda engin þörf á kjötinu. Sagan um mikilvægan útflutningsmarkað í Japan stenst enga skoðun. Fáar þjóðir láta ferskleika og gæði matvæla leika jafn stórt hlutverk í matarhefðum sínum og Japanir. Þjóð sem stærir sig meðal annars af besta nautakjöti í heimi hefur engan áhuga á að leggja sér til munns 60 ára kýr sem hafa safnað í sig mengandi efnum úr hafinu alla ævi. Langreyðar úr Norður Atlandshafi eru fullkomlega óþörf viðbót fyrir takmarkaða neyslu Japana til að minnast tímabils þegar hefðbundið ferskt kjöt var ekki á boðstólnum. Þeirra eigin veiðar á smærri hvölum eins og hrefnu duga fyrir innanlandsmarkað. Fjölmargt fólk telur reyndar að sportveiðar á villtum spendýrum séu siðferðilega réttlætanlegar. Dýrin geta einnig reynst einhvers konar tekjulind í þeim skilningi að þau kunna að vera atvinnuskapandi (til dæmis vegna leiðsagnar og annarrar ferðaþjónustu). En til þess að svo megi verða skal fylgja nákvæmum siðferðisviðmiðum sem ekki er hægt að uppfylla við veiðar á stórhvelum. Siðferðilega réttmætar sportveiðar byggja á því að grisja þurfi stofna (eða að um meindýr sé að ræða), að fyrirfram sé valið tiltekið dýr af ákveðnu kyni og aldri, að bráðin sé ekki þunguð, að veiðitímabil sé valið með hagsmuni dýranna í huga (fremur en veiðimanna) og að veiðiaðferð tryggi skjótan dauðdaga. Fleiri slík skilyrði mætti nefna. Ekkert ofangreindra skilyrða á við um veiðar á langreyðum við strendur Íslands. Mikilvægasta siðferðisviðmiðið er þó einfalt – virðing fyrir bráðinni. Það tók á að horfa á eftirlitsmyndbönd af veiðunum árið 2022, eins og ég gerði. Formaður Flokks fólksins brást í grát við að horfa á nokkur þeirra á þingnefndarfundi. Vissulega geta slys orðið við veiðar eins og aðrar mannlegar athafnir en þarna fór allt of mikið úrskeiðis enda bæði risavaxin bráð og skip á hreyfingu. Áhættan var of mikil. Spurningin um hvort að bráð sé sýnd virðing nær svo ekki síður yfir hvernig komið er fram við hana eftir að hún hefur gefið upp öndina. Sjálfur hef ég fengið að sjá ljósmyndir af skelfilegu virðingarleysi gagnvart langreyðunum þegar að vinnslu er komið í Hvalfirði (myndir sem eru meðal annars tilefni þess að ég sting niður penna). Sumt af því sem kemur fram á myndunum á ekki að sjást við neinar veiðar ef markmiðið er að fá samþykki samfélagsins fyrir siðlegum veiðum. Þarna virðist pottur vera alvarlega brotinn. Maður fölnar yfir tilhugsuninni um að þessar myndir fari í víðari dreifingu um heiminn. Það er hins vegar í sjálfu sér rétt sem kom fram í áðurnefndri grein hér á Vísi: Löggjafinn ber mesta ábyrgð. Til að koma í veg fyrir hvalveiðar er best að fella úr gildi úrelt lög um hvalveiðar og færa slíkar veiðar undir sömu lög og gilda um veiðar á öðrum villtum spendýrum. Sú niðurstaða kom svo sem fram í áliti umboðsmanns Alþingis í byrjun árs. Niðurstaða hans var fyrst og fremst að lögin væru úrelt; ráðherra bæri að stjórna veiðum með reglugerðum en áhugaleysi Alþingis í gegnum árin gerði það að verkum að reglugerðirnar gætu ekki tekið tillit til nútímalegra sjónarmiða. Það voru nú öll „alvarlegu lögbrot“ ráðherra að láta reyna á þetta atriði. En núna er tækifæri til að gera eitthvað í málinu. Þeir einu þrír flokkar sem enn styðja veiðar á stórhvelum við strendur Íslands hafa nokkra daga til að breyta um stefnu og segja við kjósendur að til standi að færa sig úr nítjándu öldinni og yfir í þá tuttugustu og fyrstu. Hvalveiðar hafa verið svona áberandi í umræðunni í kosningabaráttunni vegna þess að kjósendur gera sér alveg grein fyrir að stjórnmálafólk með höfuðið fast í fortíðinni er ekki líklegt til að bregðast á viðunandi hátt við stærstu áskorunum samtímans. Nítjándu aldar hugmyndir um hvað telst spilling eru svo efni í aðra grein. Höfundur er heimspekingur.
Skoðun Þegar fjölbreytileikinn verður ógn: Afneitun, andstaða og ótti við hið mannlega Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Við þurfum ekki að loka landinu – við þurfum að opna augun Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar