Frá ímyndarstjórnmálum til klassískrar jafnaðarstefnu Kolbeinn H. Stefánsson skrifar 22. október 2024 12:03 Kosningaslagorð Samfylkingarinnar—Traust velferð, stolt þjóð—hefur vakið talsverða umræðu undanfarna daga. Svo virðist sem ákveðnum hópi á vinstri væng stjórnmálanna finnist ósæmandi að alþjóðlega sinnaður jafnaðarmannaflokkur notist við orðið „þjóð“ – hvað þá að orðunum „stolt“ og „þjóð“ sé blandað saman í pólitískri orðræðu. Þjóðarheimilið Breski stjórnmálafræðingurinn Michael Freeden hefur varið sínum starfsferli í að rannsakað pólitíska hugmyndafræði. Að hans mati er þjóðernishyggja ekki sjálfstæð hugmyndafræði heldur fremur hugmyndafræðilegur viðauki sem er hægt að hengja á aðra heildstæðari hugmyndafræði. Þannig verða inntak og áferð þjóðernishyggju mjög ólík eftir því hvort hún hangir á félagshyggju, frjálslyndisstefnu eða íhaldsstefnu. Af því leiðir að öll þjóðernishyggja er ekki eins og við verðum að meta hana út frá hugmyndafræðilegu samhengi. Í ljósi þessa er mikilvægt að skoða slagorð Samfylkingarinnar í heild sinni, ekki bara tiltekin orð sem kunna að trufla okkur. Af samhenginu má ráða að sterkri velferðarþjónustu sé teflt fram sem forsendu þjóðarstolts. Skilaboðin eru ekki þau að Íslendingar séu í eðli sínu æðri öðrum þjóðum eða eitthvað slíkt, heldur öllu heldur þau að þjóð sem býr til gott samfélag getur verið stolt af því. Orðið þjóð er heldur ekki fúkyrði, allt sem það þýðir er fólk sem deilir tilteknu ríkisfangi og upp að vissu marki sögu, menningu, gildum, viðmiðum og oft tungumáli sem eru engu að síður breytileg yfir tíma. Þetta slagorð Samfylkingarinnar er í sjálfu sér ekkert sérstaklega frumlegt í samhengi norrænna jafnaðarflokka. Í bók sinni The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe's Twentieth Century greindi Sheri Berman hvers vegna jafnaðarflokkar náðu undirtökunum á Norðurlöndunum á millistríðsárunum, þegar önnur Evrópulönd stóðu frammi fyrir uppgangi róttækari hægristjórnmála og jafnvel fasisma. Lykil þáttur þar var hvernig norrænir jafnaðarflokkar virkjuðu þjóðerniskenndina: folkhem. Þetta er það sem Samfylkingin er að gera, taka þjóðerniskenndina og virkja hana í þágu samfélagslegra markmiða jafnaðarstefnunnar. Aftur í upprunann Áherslur Samfylkingarinnar hafa breyst umtalsvert undir forystu Kristrúnar Frostadóttur. Það að vilja aðild að Evrópusambandinu var lengi vel lakmuspróf fyrir fólk sem vildi komast áfram innan flokksins en í dag virðist flokkurinn hafa opnað faðminn gagnvart þeim sem hafa efasemdir um að full aðild að ESB sé lausn alls vanda Í kjölfar hrunsins bættist nýja stjórnarskráin við sem einhvers konar trúarsetning auk þess sem hverskyns ídentítetspólitík varð meira áberandi í áherslum flokksins. Um tíma var eins og flokkurinn hverfðist fyrst og fremst um dægurmál á Twitter og lyti stjórn þeirra sem hæst höfðu í samfélagsmiðlunni hverju sinni. Undir forystu Kristrúnar hafa þessar áherslur vikið fyrir hefðbundnari, jafnvel dálítið gamaldags áherslum jafnaðarflokka: Lífskjör og velferð á grundvelli ábyrgrar hagstjórnar og verðmætasköpunar. Slíkar áherslur eru ekkert sérstaklega rómantískar eða byltingarkenndar. Jafnaðarstefnan er það almennt ekki. Jafnaðarflokkar eru yfirleitt ábyrgir, pragmatískir og frekar leiðinlegir (minna Che Guevara, meira Göran Person og Paul Nyrup Rasmussen). Ef einhver kjósa Samfylkinguna í þeirri von að Ísland verði orðið einhverskonar sósíaldemókratísk paradís innan fjögurra ára eiga þau hin sömu eftir að verða fyrir vonbrigðum. Hið svokallaða skandínavíska módel, sem náði hápunkti á 9. áratug síðustu aldar og er í hugum margra einhverskonar ídeal til að líkja eftir, var ekki byggt upp á einu kjörtímabili. Það var mótað skref fyrir skref, með strategískum málamiðlunum, kjörtímabil eftir kjörtímabil yfir mun lengri tíma. Á undanförnum misserum hafa ýmsir haldið því fram að Samfylkingin hafi villst af leið jafnaðarstefnunnar undir forystu Kristrúnar. Rétt væri að segja að Samfylkingin, eins og jafnaðarflokkar víða, hafi villst af leið þegar hún setti í forgrunn áherslur sem eru í sjálfum sér óviðkomandi jafnaðarstefnunni, svo sem Evrópusambandsaðild, stjórnarskrárskipti og ídentítetsstjórnmál. Undir forystu nýs formanns hefur flokkurinn aftur ratað á braut klassískrar jafnaðarstefnu sem reynir að virkja samtakamátt þjóðar til að skapa samfélag þar sem sterk velferðarþjónusta, ábyrg hagstjórn og kraftmikil verðmætasköpun fara saman. Höfundur er félagsfræðingur og sérfræðingur í velferðarmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Alþingiskosningar 2024 Samfylkingin Mest lesið Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma Skoðun Skoðun Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Sjá meira
Kosningaslagorð Samfylkingarinnar—Traust velferð, stolt þjóð—hefur vakið talsverða umræðu undanfarna daga. Svo virðist sem ákveðnum hópi á vinstri væng stjórnmálanna finnist ósæmandi að alþjóðlega sinnaður jafnaðarmannaflokkur notist við orðið „þjóð“ – hvað þá að orðunum „stolt“ og „þjóð“ sé blandað saman í pólitískri orðræðu. Þjóðarheimilið Breski stjórnmálafræðingurinn Michael Freeden hefur varið sínum starfsferli í að rannsakað pólitíska hugmyndafræði. Að hans mati er þjóðernishyggja ekki sjálfstæð hugmyndafræði heldur fremur hugmyndafræðilegur viðauki sem er hægt að hengja á aðra heildstæðari hugmyndafræði. Þannig verða inntak og áferð þjóðernishyggju mjög ólík eftir því hvort hún hangir á félagshyggju, frjálslyndisstefnu eða íhaldsstefnu. Af því leiðir að öll þjóðernishyggja er ekki eins og við verðum að meta hana út frá hugmyndafræðilegu samhengi. Í ljósi þessa er mikilvægt að skoða slagorð Samfylkingarinnar í heild sinni, ekki bara tiltekin orð sem kunna að trufla okkur. Af samhenginu má ráða að sterkri velferðarþjónustu sé teflt fram sem forsendu þjóðarstolts. Skilaboðin eru ekki þau að Íslendingar séu í eðli sínu æðri öðrum þjóðum eða eitthvað slíkt, heldur öllu heldur þau að þjóð sem býr til gott samfélag getur verið stolt af því. Orðið þjóð er heldur ekki fúkyrði, allt sem það þýðir er fólk sem deilir tilteknu ríkisfangi og upp að vissu marki sögu, menningu, gildum, viðmiðum og oft tungumáli sem eru engu að síður breytileg yfir tíma. Þetta slagorð Samfylkingarinnar er í sjálfu sér ekkert sérstaklega frumlegt í samhengi norrænna jafnaðarflokka. Í bók sinni The Primacy of Politics: Social Democracy and the Making of Europe's Twentieth Century greindi Sheri Berman hvers vegna jafnaðarflokkar náðu undirtökunum á Norðurlöndunum á millistríðsárunum, þegar önnur Evrópulönd stóðu frammi fyrir uppgangi róttækari hægristjórnmála og jafnvel fasisma. Lykil þáttur þar var hvernig norrænir jafnaðarflokkar virkjuðu þjóðerniskenndina: folkhem. Þetta er það sem Samfylkingin er að gera, taka þjóðerniskenndina og virkja hana í þágu samfélagslegra markmiða jafnaðarstefnunnar. Aftur í upprunann Áherslur Samfylkingarinnar hafa breyst umtalsvert undir forystu Kristrúnar Frostadóttur. Það að vilja aðild að Evrópusambandinu var lengi vel lakmuspróf fyrir fólk sem vildi komast áfram innan flokksins en í dag virðist flokkurinn hafa opnað faðminn gagnvart þeim sem hafa efasemdir um að full aðild að ESB sé lausn alls vanda Í kjölfar hrunsins bættist nýja stjórnarskráin við sem einhvers konar trúarsetning auk þess sem hverskyns ídentítetspólitík varð meira áberandi í áherslum flokksins. Um tíma var eins og flokkurinn hverfðist fyrst og fremst um dægurmál á Twitter og lyti stjórn þeirra sem hæst höfðu í samfélagsmiðlunni hverju sinni. Undir forystu Kristrúnar hafa þessar áherslur vikið fyrir hefðbundnari, jafnvel dálítið gamaldags áherslum jafnaðarflokka: Lífskjör og velferð á grundvelli ábyrgrar hagstjórnar og verðmætasköpunar. Slíkar áherslur eru ekkert sérstaklega rómantískar eða byltingarkenndar. Jafnaðarstefnan er það almennt ekki. Jafnaðarflokkar eru yfirleitt ábyrgir, pragmatískir og frekar leiðinlegir (minna Che Guevara, meira Göran Person og Paul Nyrup Rasmussen). Ef einhver kjósa Samfylkinguna í þeirri von að Ísland verði orðið einhverskonar sósíaldemókratísk paradís innan fjögurra ára eiga þau hin sömu eftir að verða fyrir vonbrigðum. Hið svokallaða skandínavíska módel, sem náði hápunkti á 9. áratug síðustu aldar og er í hugum margra einhverskonar ídeal til að líkja eftir, var ekki byggt upp á einu kjörtímabili. Það var mótað skref fyrir skref, með strategískum málamiðlunum, kjörtímabil eftir kjörtímabil yfir mun lengri tíma. Á undanförnum misserum hafa ýmsir haldið því fram að Samfylkingin hafi villst af leið jafnaðarstefnunnar undir forystu Kristrúnar. Rétt væri að segja að Samfylkingin, eins og jafnaðarflokkar víða, hafi villst af leið þegar hún setti í forgrunn áherslur sem eru í sjálfum sér óviðkomandi jafnaðarstefnunni, svo sem Evrópusambandsaðild, stjórnarskrárskipti og ídentítetsstjórnmál. Undir forystu nýs formanns hefur flokkurinn aftur ratað á braut klassískrar jafnaðarstefnu sem reynir að virkja samtakamátt þjóðar til að skapa samfélag þar sem sterk velferðarþjónusta, ábyrg hagstjórn og kraftmikil verðmætasköpun fara saman. Höfundur er félagsfræðingur og sérfræðingur í velferðarmálum.
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir Skoðun