Munurinn á meðgöngu- og fæðingarsjúkdómum Jóhann Óli Eiðsson skrifar 4. júní 2024 07:02 Það er gömul saga og ný að ráðherrar og þingmenn, þrátt fyrir her aðstoðarmanna sem túlka fyrir þau, eru misduglegir við að lesa og skilja afleiðingar frumvarpa ráðuneyti og stofnanir landsins leggja fyrir þau að samþykkja sem lög. Hér verður rakið stuttlega eitt slíkt dæmi sem spannar tæpa þrjá áratugi. Árið 1997 voru gerðar lagabreytingar, annars vegar á lögum um fæðingarorlof og hins vegar á lögum um almannatryggingar, sem miðuðu að því að rýmka réttinn til fæðingarorlofs. Meðal breytinga á síðarnefndu lögunum má nefna að aukið framlag fæðingarstyrks vegna fjölburafæðinga, vegna alvarlegs sjúkleika barns og vegna alvarlegra veikinda móður „eftir fæðingu“. „Í frumvarpinu er nýmæli um heimild til lengingar fæðingarorlofs um allt að tvo mánuði vegna alvarlegra veikinda móður eftir fæðingu. Tilgangur ákvæðisins er að bæta móður og barni upp þann tíma sem þau geta ekki verið í samvistum á fæðingarorlofstíma vegna alvarlegra veikinda móður,“ sagði Framsóknarkonan Ingibjörg Pálmadóttir, þáverandi heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra, þegar hún mælti fyrir frumvarpinu á Alþingi. „Annað sem mig langar til að nefna, og sé að er ekki er tekið á í þessu frumvarpi, þó svo að tekið sé á mörgum hlutum, er réttur mæðra sem eru veikar eftir fæðingu. Það er ekki rétturinn til þess að lengja fæðingarorlofið vegna veikinda, er það svo? Ef svo er þá fagna ég því. Eins og lögin eru í dag þá er það svo að móðir sem hefur e.t.v. gengið í gegnum mjög erfiða fæðingu og hefur þess vegna jafnvel verið lengi frá vinnu, hefur ekki átt rétt á lengingu fæðingarorlofs og hefur þurft að taka sjúkradagpeninga,“ sagði Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir í umræðum um málið, skömmu áður en hún áttaði sig á því síðar í ræðunni að mælt væri fyrir um þennan rétt. Framsókn gefur og Framsókn tekur Næst dregur til tíðinda um aldamótin, þegar Páll Pétursson frá Höllustöðum, félagsmálaráðherra Framsóknarflokks, mælti fyrir nýjum heildarlögum um fæðingarlof. Þar var til að mynda sú jákvæða breyting gerð að feður fengu rétt til fæðingarorlofs, en það var óþekkt fram að því. Í nýju lögunum mátti finna aðra breytingu, sem fljótt á litið lét ekki mikið yfir sér. Fyrrnefndar greinar almannatryggingalaganna voru færðar inn í hinn nýja lagabálk, að mestu óbreyttar, og nú heimilt að framlengja fæðingarorlof og fæðingarstyrk um allt að tvo mánuði „vegna alvarlegra veikinda [móður] í tengslum við fæðingu“. Í greinargerð frumvarpsins var þess ekki getið að um sérstaka stefnubreytingu væri að ræða. Í daglegu tali kann munurinn á „alvarlegum veikindum eftir fæðingu“ og „alvarlegum veikindum vegna fæðingar“ að virðast lítill, en í augum lögfræðinnar er allur munur þar á. Afleiðing breytingarinnar, í það minnsta í meðferð Fæðingarorlofssjóðs og úrskurðarnefndar velferðarmála, er sú að umrætt ákvæði dekkar aðeins veikindi og sjúkdóma sem rekja má með beinum hætti til þess sem gerist frá upphafi fæðingar og loka hennar. Mæður sem veikjast vegna meðgöngunnar, t.a.m. af heiftarlegri grindargliðnun eða alvarlegri meðgöngueitrun, og læknast ekki við það eitt að fæða barnið, þær eiga engan rétt. Árið 2020, þegar ný heildarlög um fæðingar- og foreldraorlof voru sett, hefði verið dauðafæri fyrir Ásmund Einar Daðason, þá félags- og barnamálaráðherra fyrir Framsókn, að vinda ofan af vitleysunni. Því fer hins vegar fjarri, þess í stað var bætt í og skorið úr um að rétturinn stofnist aðeins vegna „alvarlegra veikinda foreldrisins í tengslum við fæðinguna enda verði veikindin rakin til fæðingarinnar og foreldrið hafi af þeim völdum verið ófært um að annast barn sitt í fæðingarorlofi sínu“. Líkt og úrskurðarnefnd velferðarmála orðaði það, fæðingarsjúkdómar skapa rétt, meðgöngusjúkdómar ekki. Þingheimi auðnaðist ekki að reka augun í breytinguna, enda ekki um stórkostlega breytingu að ræða samkvæmt greinargerð frumvarpsins. Réttarbót fámenns hóps þrengd yfir árin Dóttir mín og móðir hennar verða því að bíta í það súra epli að veikindi móður hennar, sem hófust viku fyrir fæðingu, rekja má með beinum hætti til þungunarinnar og sjötnuðu ekki fyrr en mánuði eftir fæðingu, þar af inniliggjandi á sjúkrahúsi í tæplega tvær vikur eftir fæðingu, dragist af almenna fæðingarorlofinu. Nema svo ósennilega vilji til að æðra sett úrskurðarstjórnvald telji forsögu og markmið ákvæðisins trompa aulalegt orðalagið. Þangað til niðurstaða liggur fyrir væri klókt ef einhver þing- eða ráðamaður, mögulega úr Framsóknarflokknum enn á ný, myndi útskýra, fyrir okkur dauðlega fólkinu, hvaða rök búa að baki því að meðgöngusjúkdóma skuli ekki telja til „veikinda foreldris í tengslum við fæðingu barns“. Ef engin slík rök finnast væri ekki úr vegi að stökkva til og lagfæra þetta klúður fyrir þau sem á eftir koma. „Frumvarpið gerir ráð fyrir verulegum réttarbótum vegna sjúkra barna, fyrirbura og fjölbura og vegna veikinda móður. Hér er ekki um að ræða mjög stóran hóp en engu að síður mikilvæga réttarbót fyrir þá sem ákvæðin eiga við,“ sagði Ingibjörg Pálmadóttir í niðurlagi framsöguræðu sinnar þann 21. mars 1997. Það er vel við hæfi að gera þau að niðurlagi þessarar greinar. Höfundur er í fæðingarorlofi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Börn og uppeldi Jóhann Óli Eiðsson Fæðingarorlof Heilbrigðismál Mest lesið Er þetta alvöru? Bjarni Karlsson Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Alvotech og Arion banki stofna grunnskóla Haraldur Freyr Gíslason Skoðun Fersk fyrirheit: máttur nýársheita og skýrra markmiða Árni Sigurðsson Skoðun Gagnaver auka hagkvæmni í fjarskiptum Íslands við umheiminn Þorvarður Sveinsson Skoðun Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun Halldór 22.12.2024 Halldór Baldursson Halldór Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Skoðun Skoðun Skilaboð hátíðarinnar Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Er þetta alvöru? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Raforkunotkun gagnavera minnkað mikið Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Gott knatthús veldur deilum Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Göngum fyrir friði Guttormur Þorsteinsson skrifar Skoðun Skammtatölvur: Framtíð tölvunarfræði og bylting í útreikningum Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Hamingjan sem leiðarljós menntakerfisins Reynir Böðvarsson skrifar Skoðun Gagnaver auka hagkvæmni í fjarskiptum Íslands við umheiminn Þorvarður Sveinsson skrifar Skoðun Aðildarviðræður Íslands og Evrópusambandsins Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun „Forðastu múslímana,“ sögðu öfgahægrimenn mér Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun 2027 væri hálfkák Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Hvað eru jólin fyrir þér? Hugrún Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Landið helga? Ingólfur Steinsson skrifar Skoðun Að sinna orkuþörf almennings Kristín Linda Árnadóttir skrifar Skoðun Tímamót Jón Steindór Valdimarsson skrifar Skoðun Menntun fyrir Hans Vögg Þuríður Magnúsína Björnsdóttir skrifar Skoðun Þegar Samtök verslunar og þjónustu vita betur Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Dans verkalýðsleiðtoga í kringum gullkálfinn Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Jól í sól versus jóla í dimmu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar Skoðun Opið bréf til valkyrjanna þriggja Björn Sævar Einarsson skrifar Skoðun Kæri Grímur Grímsson – sakamaður gengur laus? Árni Guðmundsson skrifar Skoðun Er janúar leiðinlegasti mánuður ársins? Dagbjört Harðardóttir skrifar Skoðun Svar við hótunum Eflingar Sigurður G. Guðjónsson skrifar Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar Skoðun Manni verður kalt ef maður pissar í skóinn sinn Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Skautun eða tvíhyggja? Þóra Pétursdóttir skrifar Skoðun Egóið er í hégómanum Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Dæmalaus málflutningur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Sjá meira
Það er gömul saga og ný að ráðherrar og þingmenn, þrátt fyrir her aðstoðarmanna sem túlka fyrir þau, eru misduglegir við að lesa og skilja afleiðingar frumvarpa ráðuneyti og stofnanir landsins leggja fyrir þau að samþykkja sem lög. Hér verður rakið stuttlega eitt slíkt dæmi sem spannar tæpa þrjá áratugi. Árið 1997 voru gerðar lagabreytingar, annars vegar á lögum um fæðingarorlof og hins vegar á lögum um almannatryggingar, sem miðuðu að því að rýmka réttinn til fæðingarorlofs. Meðal breytinga á síðarnefndu lögunum má nefna að aukið framlag fæðingarstyrks vegna fjölburafæðinga, vegna alvarlegs sjúkleika barns og vegna alvarlegra veikinda móður „eftir fæðingu“. „Í frumvarpinu er nýmæli um heimild til lengingar fæðingarorlofs um allt að tvo mánuði vegna alvarlegra veikinda móður eftir fæðingu. Tilgangur ákvæðisins er að bæta móður og barni upp þann tíma sem þau geta ekki verið í samvistum á fæðingarorlofstíma vegna alvarlegra veikinda móður,“ sagði Framsóknarkonan Ingibjörg Pálmadóttir, þáverandi heilbrigðis- og tryggingamálaráðherra, þegar hún mælti fyrir frumvarpinu á Alþingi. „Annað sem mig langar til að nefna, og sé að er ekki er tekið á í þessu frumvarpi, þó svo að tekið sé á mörgum hlutum, er réttur mæðra sem eru veikar eftir fæðingu. Það er ekki rétturinn til þess að lengja fæðingarorlofið vegna veikinda, er það svo? Ef svo er þá fagna ég því. Eins og lögin eru í dag þá er það svo að móðir sem hefur e.t.v. gengið í gegnum mjög erfiða fæðingu og hefur þess vegna jafnvel verið lengi frá vinnu, hefur ekki átt rétt á lengingu fæðingarorlofs og hefur þurft að taka sjúkradagpeninga,“ sagði Ásta Ragnheiður Jóhannesdóttir í umræðum um málið, skömmu áður en hún áttaði sig á því síðar í ræðunni að mælt væri fyrir um þennan rétt. Framsókn gefur og Framsókn tekur Næst dregur til tíðinda um aldamótin, þegar Páll Pétursson frá Höllustöðum, félagsmálaráðherra Framsóknarflokks, mælti fyrir nýjum heildarlögum um fæðingarlof. Þar var til að mynda sú jákvæða breyting gerð að feður fengu rétt til fæðingarorlofs, en það var óþekkt fram að því. Í nýju lögunum mátti finna aðra breytingu, sem fljótt á litið lét ekki mikið yfir sér. Fyrrnefndar greinar almannatryggingalaganna voru færðar inn í hinn nýja lagabálk, að mestu óbreyttar, og nú heimilt að framlengja fæðingarorlof og fæðingarstyrk um allt að tvo mánuði „vegna alvarlegra veikinda [móður] í tengslum við fæðingu“. Í greinargerð frumvarpsins var þess ekki getið að um sérstaka stefnubreytingu væri að ræða. Í daglegu tali kann munurinn á „alvarlegum veikindum eftir fæðingu“ og „alvarlegum veikindum vegna fæðingar“ að virðast lítill, en í augum lögfræðinnar er allur munur þar á. Afleiðing breytingarinnar, í það minnsta í meðferð Fæðingarorlofssjóðs og úrskurðarnefndar velferðarmála, er sú að umrætt ákvæði dekkar aðeins veikindi og sjúkdóma sem rekja má með beinum hætti til þess sem gerist frá upphafi fæðingar og loka hennar. Mæður sem veikjast vegna meðgöngunnar, t.a.m. af heiftarlegri grindargliðnun eða alvarlegri meðgöngueitrun, og læknast ekki við það eitt að fæða barnið, þær eiga engan rétt. Árið 2020, þegar ný heildarlög um fæðingar- og foreldraorlof voru sett, hefði verið dauðafæri fyrir Ásmund Einar Daðason, þá félags- og barnamálaráðherra fyrir Framsókn, að vinda ofan af vitleysunni. Því fer hins vegar fjarri, þess í stað var bætt í og skorið úr um að rétturinn stofnist aðeins vegna „alvarlegra veikinda foreldrisins í tengslum við fæðinguna enda verði veikindin rakin til fæðingarinnar og foreldrið hafi af þeim völdum verið ófært um að annast barn sitt í fæðingarorlofi sínu“. Líkt og úrskurðarnefnd velferðarmála orðaði það, fæðingarsjúkdómar skapa rétt, meðgöngusjúkdómar ekki. Þingheimi auðnaðist ekki að reka augun í breytinguna, enda ekki um stórkostlega breytingu að ræða samkvæmt greinargerð frumvarpsins. Réttarbót fámenns hóps þrengd yfir árin Dóttir mín og móðir hennar verða því að bíta í það súra epli að veikindi móður hennar, sem hófust viku fyrir fæðingu, rekja má með beinum hætti til þungunarinnar og sjötnuðu ekki fyrr en mánuði eftir fæðingu, þar af inniliggjandi á sjúkrahúsi í tæplega tvær vikur eftir fæðingu, dragist af almenna fæðingarorlofinu. Nema svo ósennilega vilji til að æðra sett úrskurðarstjórnvald telji forsögu og markmið ákvæðisins trompa aulalegt orðalagið. Þangað til niðurstaða liggur fyrir væri klókt ef einhver þing- eða ráðamaður, mögulega úr Framsóknarflokknum enn á ný, myndi útskýra, fyrir okkur dauðlega fólkinu, hvaða rök búa að baki því að meðgöngusjúkdóma skuli ekki telja til „veikinda foreldris í tengslum við fæðingu barns“. Ef engin slík rök finnast væri ekki úr vegi að stökkva til og lagfæra þetta klúður fyrir þau sem á eftir koma. „Frumvarpið gerir ráð fyrir verulegum réttarbótum vegna sjúkra barna, fyrirbura og fjölbura og vegna veikinda móður. Hér er ekki um að ræða mjög stóran hóp en engu að síður mikilvæga réttarbót fyrir þá sem ákvæðin eiga við,“ sagði Ingibjörg Pálmadóttir í niðurlagi framsöguræðu sinnar þann 21. mars 1997. Það er vel við hæfi að gera þau að niðurlagi þessarar greinar. Höfundur er í fæðingarorlofi.
Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun
Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun
Skoðun Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Mikilvægi samgöngusáttmála fyrir Vestfirði Sigríður Ólöf Kristjánsdóttir,Unnar Hermannsson,Halldór Halldórsson skrifar
Skoðun Er aukin fræðsla um kólesteról og mettaða fitu virkilega upplýsingaóreiða? Sigurður Örn Ragnarsson skrifar
Opið bréf til forystu Kennarasambands Íslands (KÍ): Endurskoðum aðferðafræði verkfallsins Valgerður Bára Bárðardóttir Skoðun
Hugum að loftgæðum, heilsu og sjálfbærni um jólin – eigum loftgæða jól! Heiða Mjöll Stefánsdóttir,Sylgja Dögg Sigurjónsdóttir Skoðun