Orkumál - samfélag á krossgötum Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 21. febrúar 2024 10:31 Nú um stundir birtist orkan í iðrum jarðar okkur sem eyðingarafl sem ógnar framtíðarbúsetu í Grindavík og ef til vill víðar. Þessi sama orka er hins vegar ein helsta forsenda þess samfélags sem við höfum sameinast um að halda uppi. Án hitaveitu og rafmagns væri enginn nútími í þessu fallega en oft erfiða landi okkar. Þessi frumskilyrði þjóðlífsins geyma þannig ómetanleg verðmæti. Og hvarvetna sem verðmæti er að finna er ágirndin jafnan skammt undan. Nú stendur samfélagið frammi fyrir því að verja þessi verðmæti til framtíðar, almenningi til heilla. Frá því ég tók við embætti forseta Alþýðusambands Íslands hef ég vakið máls á því að samfélag okkar standi á krossgötum. Það á við um margvíslega grunnþjónustu sem í raun varðar samband borgaranna og ríkisvaldsins. Nú er svo komið að ríkið virðist ekki ráða við að starfrækja mörg þeirra kerfa sem samfélagið treystir á. Almenningur heldur uppi kerfum þessum með framlagi sínu til samneyslunnar og þegar ríkisvaldið reynist ekki fært um að standa við sinn hluta sáttmálans og þær tryggingar sem honum fylgja er hætta á ferð. Biðlista í heilbrigðiskerfinu þekkja allir, gamalt fólk sætir hreppaflutningi sökum skorts á hjúkrunarrýmum og vandséð er að samfélag, sem ekki er fært um að halda uppi réttarvörslukerfi með þeim afleiðingum að dómar vegna alvarlegra afbrota fyrnast og fullnusta refsinga fer ekki fram, sé á réttri leið. Einkavædd vindorka Ég tel sýnt að þjóðin standi einnig á krossgötum hvað auðlindir og orkumál varðar; rafmagn, kalt vatn, vind og jarðvarma. Reynist íslenskir stjórnmálamenn ekki færir um að vernda almannahagsmuni verða gríðarleg verðmæti afhent útvöldum en eftir stendur þá þjóðin, hlunnfarin eina ferðina enn. Nærtækt er að horfa til þeirrar einkavæðingar sem fram hefur farið hér á landi á sviði framleiðslu og smásölu raforku í samræmi við tilskipanir Evrópusambandsins (ESB). Nú stendur til að taka næsta skref á braut þeirrar einkavæðingar með nýtingu vindorku. Í fyrirliggjandi frumvarpi um þetta stórmál er ekkert að finna um hvernig ráðstafa eigi arði af þessari auðlind til þjóðarinnar. Ég hef í fyrri grein (Vindorka í þágu hverra?) bent á að greinilega sé stefnt að því að koma hér á sams konar stjórnsýslulegum óskapnaði og tókst að innleiða varðandi sjókvíaeldi. Landið undir risastóru vindmyllurnar verður hins vegar afar verðmætt og þau fyrirtæki sem framleiða þessa orku munu hafa sjálfdæmi um að ráðstafa henni. Þannig verða stigin frekari skref í átt að „markaðsumhverfi” líku því sem þekkist á meginlandi Evrópu þó svo að aðstæður hér á eyju í norðurhöfum séu allt aðrar en þar. Horfið orkuöryggi Vaxandi ásókn í auðlindir þjóðarinnar hlýtur í þessu ljósi að vera áhyggjuefni sem kallar á einarða varðstöðu um almannahag. Hér er ástæða til að staldra við stóraukna spurn eftir raforku í landinu og þá staðreynd að Landsvirkjun ber ekki lengur ábyrgð á orkuöryggi heimila og minni fyrirtækja. Þau öryggismál eru í höndum stjórnmálamanna og verða einungis tryggð með lögum. Með öðrum orðum ógnar vaxandi eftirspurn raforkuöryggi heimila og smærri fyrirtækja á allra næstu árum og engin kerfislæg trygging er fyrir því að stórnotendur gangi ekki fyrir um raforku á kostnað þeirra. Eftir uppgjöf í desember er nú boðuð önnur atlaga á Alþingi að frumvarpi um orkulög til að bregðast við þessari fráleitu stöðu. Verður fróðlegt að fylgjast með þeirri umræðu og hvort þingheimur hafi burði til að leiða málið til farsælla lykta. Sú staðreynd að frumvarpið er talið nauðsynlegt vegna yfirvofandi neyðarástands er tæpast til marks um framsýni og samfélagsvitund. Félagsleg gæði afhent einkaframtakinu Vandséð er að sú einkavæðing sem þegar hefur farið fram á sviði orkumála hafi komið þjóðinni til góða og er nærtækt að horfa til Suðurnesja í því efni. Nú þegar ákveðið hefur verið að halda áfram á þeirri glötunarbraut með vindorkufrumvarpi er mikilvægt að almenningur geri sér ljóst að stefna stjórnvalda er ekki sú að þjóðin njóti afraksturs af auðlindinni. Um leið munu fyrirtæki sem framleiða þessa orku hafa það markmið eitt að hámarka gróða sinn. Vindorkan mun að óbreyttu ekki auka raforkuöryggi eða halda aftur af verðhækkunum til almennings og minni fyrirtækja. Stærðarhagkvæmni á einkamarkaði mun ráða ferð og stórnotendur ganga fyrir. Komi ekki til pólitískra inngripa verða almannahagsmunir fyrir borð bornir. Þau gæði sem þjóðin hefur notið til þessa í formi fremur ódýrrar og öruggrar orku munu heyra sögunni til. Missum ekki sjónar á því grundvallaratriði að stefnan er sú að einkaaðilar taki yfir þau félagslegu gæði sem eru forsenda lífs þjóðarinnar í landinu. „Snjall-mælarnir” sem skrá orkunotkun okkar eru lykilatriði í að unnt sé að selja þessi gæði samkvæmt lögmálum markaðarins. Á meginlandi Evrópu stundar fólk stórþvotta og sturtuböð að næturlagi þegar orkuverð er lægra en ella. Nú eru teknar að birtast auglýsingar hér á landi þar sem athygli er vakin á þeim dásemdum sparnaðar sem standa raforkunotendum til boða leggist þeir í slíkt næturbrölt. Er sjálfgefið að markaðsöflin stýri atferli okkar? „Arðsemiskrafan” og lífsgæðin Landið undir fótum okkar mun ekki einungis margfaldast í verði sökum vindmylluvæðingar. Kalda vatnið sem það geymir mun einnig aukast að verðmæti eftir því sem ásókn í það eykst m.a. sökum landkvíaeldis þar sem fyrir liggja áform á geigvænlegum kvarða. Skipuleg uppkaup fjármagnsafla á landi munu stóraukast. „Arðsemiskrafan” mun hljóma sem aldrei fyrr. Er hún líkleg til að bæta lífið í landinu? Allt ber að sama brunni; samfélag okkar stendur á krossgötum. Munu íslenskir stjórnmálamenn reynast þess megnugir að standa vörð um hagsmuni þjóðarinnar eða bíður hennar lífskjaraskerðing sökum fálætis þeirra? Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson Orkumál Vindorka Mest lesið Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Flokkur fólksins eða flokkun fólksins? Halldóra Lillý Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Betri nýting á tíma og fjármunum Reykjavíkurborgar 2/3 Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hver ætlar að bera ábyrgð á mannslífi? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Horfumst í augu Kristín Thoroddsen skrifar Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar Skoðun Saga Israa á Gaza og hvernig hægt er að verða að liði Katrín Harðardóttir,Israa Saed skrifar Skoðun Fordómar frá sálfélagslegu sjónarhorni Sóley Dröfn Davíðsdóttir skrifar Skoðun Er aldur bara tala? Teitur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslendingar flytja út fisk og líka ofbeldismenn Guðný S. Bjarnadóttir skrifar Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar Skoðun Frans páfi kvaddur eða meðtekinn? Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lægjum öldurnar Halla Hrund Logadóttir skrifar Skoðun Að hata einhvern sem þú þarft á að halda? Katrín Pétursdóttir skrifar Skoðun Íslenskar pyndingar Guðmundur Ingi Þóroddsson skrifar Skoðun SFS, Exit og norska leiðin þeirra Jón Kaldal skrifar Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Sjá meira
Nú um stundir birtist orkan í iðrum jarðar okkur sem eyðingarafl sem ógnar framtíðarbúsetu í Grindavík og ef til vill víðar. Þessi sama orka er hins vegar ein helsta forsenda þess samfélags sem við höfum sameinast um að halda uppi. Án hitaveitu og rafmagns væri enginn nútími í þessu fallega en oft erfiða landi okkar. Þessi frumskilyrði þjóðlífsins geyma þannig ómetanleg verðmæti. Og hvarvetna sem verðmæti er að finna er ágirndin jafnan skammt undan. Nú stendur samfélagið frammi fyrir því að verja þessi verðmæti til framtíðar, almenningi til heilla. Frá því ég tók við embætti forseta Alþýðusambands Íslands hef ég vakið máls á því að samfélag okkar standi á krossgötum. Það á við um margvíslega grunnþjónustu sem í raun varðar samband borgaranna og ríkisvaldsins. Nú er svo komið að ríkið virðist ekki ráða við að starfrækja mörg þeirra kerfa sem samfélagið treystir á. Almenningur heldur uppi kerfum þessum með framlagi sínu til samneyslunnar og þegar ríkisvaldið reynist ekki fært um að standa við sinn hluta sáttmálans og þær tryggingar sem honum fylgja er hætta á ferð. Biðlista í heilbrigðiskerfinu þekkja allir, gamalt fólk sætir hreppaflutningi sökum skorts á hjúkrunarrýmum og vandséð er að samfélag, sem ekki er fært um að halda uppi réttarvörslukerfi með þeim afleiðingum að dómar vegna alvarlegra afbrota fyrnast og fullnusta refsinga fer ekki fram, sé á réttri leið. Einkavædd vindorka Ég tel sýnt að þjóðin standi einnig á krossgötum hvað auðlindir og orkumál varðar; rafmagn, kalt vatn, vind og jarðvarma. Reynist íslenskir stjórnmálamenn ekki færir um að vernda almannahagsmuni verða gríðarleg verðmæti afhent útvöldum en eftir stendur þá þjóðin, hlunnfarin eina ferðina enn. Nærtækt er að horfa til þeirrar einkavæðingar sem fram hefur farið hér á landi á sviði framleiðslu og smásölu raforku í samræmi við tilskipanir Evrópusambandsins (ESB). Nú stendur til að taka næsta skref á braut þeirrar einkavæðingar með nýtingu vindorku. Í fyrirliggjandi frumvarpi um þetta stórmál er ekkert að finna um hvernig ráðstafa eigi arði af þessari auðlind til þjóðarinnar. Ég hef í fyrri grein (Vindorka í þágu hverra?) bent á að greinilega sé stefnt að því að koma hér á sams konar stjórnsýslulegum óskapnaði og tókst að innleiða varðandi sjókvíaeldi. Landið undir risastóru vindmyllurnar verður hins vegar afar verðmætt og þau fyrirtæki sem framleiða þessa orku munu hafa sjálfdæmi um að ráðstafa henni. Þannig verða stigin frekari skref í átt að „markaðsumhverfi” líku því sem þekkist á meginlandi Evrópu þó svo að aðstæður hér á eyju í norðurhöfum séu allt aðrar en þar. Horfið orkuöryggi Vaxandi ásókn í auðlindir þjóðarinnar hlýtur í þessu ljósi að vera áhyggjuefni sem kallar á einarða varðstöðu um almannahag. Hér er ástæða til að staldra við stóraukna spurn eftir raforku í landinu og þá staðreynd að Landsvirkjun ber ekki lengur ábyrgð á orkuöryggi heimila og minni fyrirtækja. Þau öryggismál eru í höndum stjórnmálamanna og verða einungis tryggð með lögum. Með öðrum orðum ógnar vaxandi eftirspurn raforkuöryggi heimila og smærri fyrirtækja á allra næstu árum og engin kerfislæg trygging er fyrir því að stórnotendur gangi ekki fyrir um raforku á kostnað þeirra. Eftir uppgjöf í desember er nú boðuð önnur atlaga á Alþingi að frumvarpi um orkulög til að bregðast við þessari fráleitu stöðu. Verður fróðlegt að fylgjast með þeirri umræðu og hvort þingheimur hafi burði til að leiða málið til farsælla lykta. Sú staðreynd að frumvarpið er talið nauðsynlegt vegna yfirvofandi neyðarástands er tæpast til marks um framsýni og samfélagsvitund. Félagsleg gæði afhent einkaframtakinu Vandséð er að sú einkavæðing sem þegar hefur farið fram á sviði orkumála hafi komið þjóðinni til góða og er nærtækt að horfa til Suðurnesja í því efni. Nú þegar ákveðið hefur verið að halda áfram á þeirri glötunarbraut með vindorkufrumvarpi er mikilvægt að almenningur geri sér ljóst að stefna stjórnvalda er ekki sú að þjóðin njóti afraksturs af auðlindinni. Um leið munu fyrirtæki sem framleiða þessa orku hafa það markmið eitt að hámarka gróða sinn. Vindorkan mun að óbreyttu ekki auka raforkuöryggi eða halda aftur af verðhækkunum til almennings og minni fyrirtækja. Stærðarhagkvæmni á einkamarkaði mun ráða ferð og stórnotendur ganga fyrir. Komi ekki til pólitískra inngripa verða almannahagsmunir fyrir borð bornir. Þau gæði sem þjóðin hefur notið til þessa í formi fremur ódýrrar og öruggrar orku munu heyra sögunni til. Missum ekki sjónar á því grundvallaratriði að stefnan er sú að einkaaðilar taki yfir þau félagslegu gæði sem eru forsenda lífs þjóðarinnar í landinu. „Snjall-mælarnir” sem skrá orkunotkun okkar eru lykilatriði í að unnt sé að selja þessi gæði samkvæmt lögmálum markaðarins. Á meginlandi Evrópu stundar fólk stórþvotta og sturtuböð að næturlagi þegar orkuverð er lægra en ella. Nú eru teknar að birtast auglýsingar hér á landi þar sem athygli er vakin á þeim dásemdum sparnaðar sem standa raforkunotendum til boða leggist þeir í slíkt næturbrölt. Er sjálfgefið að markaðsöflin stýri atferli okkar? „Arðsemiskrafan” og lífsgæðin Landið undir fótum okkar mun ekki einungis margfaldast í verði sökum vindmylluvæðingar. Kalda vatnið sem það geymir mun einnig aukast að verðmæti eftir því sem ásókn í það eykst m.a. sökum landkvíaeldis þar sem fyrir liggja áform á geigvænlegum kvarða. Skipuleg uppkaup fjármagnsafla á landi munu stóraukast. „Arðsemiskrafan” mun hljóma sem aldrei fyrr. Er hún líkleg til að bæta lífið í landinu? Allt ber að sama brunni; samfélag okkar stendur á krossgötum. Munu íslenskir stjórnmálamenn reynast þess megnugir að standa vörð um hagsmuni þjóðarinnar eða bíður hennar lífskjaraskerðing sökum fálætis þeirra? Höfundur er forseti Alþýðusambands Íslands.
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun
Skoðun 30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Iðjuþjálfar í leik- og grunnskólum: Tækifæri í baráttunni gegn agavanda og skólaforðun Hekla Björt Birkisdóttir,Hrefna Dagbjört Arnardóttir,Inga Fríða Guðbjörnsdóttir,Íris Kristrún Kristmundsdóttir skrifar
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
30 silfurpeningar dýralækna? 125.000 lítrar af blóði tappaðir af 4088 merum (með valdi), af eiðsvörðum dýralæknum, 2023 Ole Anton Bieltvedt Skoðun
Opið bréf til heilbrigðisráðherra: Iðjuþjálfar – mikilvægur mannauður í geðheilbrigðisþjónustu framtíðarinnar Erna Rut Elvarsdóttir,Lilja Logadóttir, Rebekka Lind Hjaltadóttir,Sandra Dís Sigurðardóttir Skoðun