Álit og áskoranir vegna hvalveiða Orri Páll Jóhannsson skrifar 7. janúar 2024 06:00 Álit umboðsmanns Alþingis um tímabundna stöðvun hvalveiða liggur nú fyrir. Sum hafa beðið eftir því með óþreyju, önnur hafa beðið þess að hvalveiðar við Ísland verði algerlega afnumdar ef marka má vaxandi andstöðu þjóðarinnar í skoðanakönnunum. Í áliti umboðsmanns kemur fram að útgáfa reglugerðarinnar, sem kvað á um frestun á upphafi hvalveiða til 1. september sl., hafi ekki átt sér nægilega skýra stoð í 4. gr. laga nr. 26/1949 um hvalveiðar eins og sú grein verður skýrð með hliðsjón af markmiðum sínum, lagasamræmi og grunnreglum stjórnskipunarréttar um vernd atvinnuréttinda og atvinnufrelsis eins og segir í álitinu. Þá telur umboðsmaður að útgáfa reglugerðarinnar hafi ekki, miðað við þær aðstæður sem uppi voru, samrýmst kröfum um meðalhóf eins og þær leiða af almennum reglum stjórnsýsluréttar. Ráðherra hefur sagt í fjölmiðlum að hún taki þessa niðurstöðu umboðsmanns alvarlega og þrátt fyrir að umboðsmaður beini ekki sérstökum tilmælum til hennar þá hyggst hún beita sér fyrir breytingum á löggjöfinni. Og af hverju segir hún það, jú vegna þess að það kemur skýrt fram í áliti umboðsmanns að hvalveiðilögin frá 1949 er byggð á markmiðum um nýtingu hvalveiðistofnsins og að þar sé ekki að finna skýr ákvæði um velferð dýra. Löggjafinn hefur þó komið sérstökum reglum um velferð dýra fyrir í lögum nr. 55/2013 og umboðsmaður gengur jafnframt út frá því í álitinu að hvalir sem spendýr falli undir gildissvið laga um velferð dýra og vísar þar t.a.m. í dóm héraðsdóms Suðurlands í tveimur málum. Engin annar kostur fær Þá er gott að rifja upp þær aðstæður sem uppi voru þegar ráðherra gaf út reglugerðina sem um ræðir. Í maí sl. birti Matvælastofnun eftirlitsskýrslu um velferð hvala við veiðar á langreyðum á Íslandi 2022. Sú skýrsla var unnin á grundvelli ákvæða í reglugerð sem matvælaráðherra setti í ágúst árið áður en markmiðið með henni var að stuðla að bættri velferð dýra. Niðurstaða sérfræðinga Matvælastofnunar var að veiðarnar hefðu ekki samrýmst markmiðum laga um velferð dýra, þ.e. að aflífun hafi tekið of langan tíma á hlutfalli af þeim dýrum sem veidd voru á veiðitímabilinu 2022 og olli þeim dýrum meiri sársauka en ásættanlegt er. Matvælastofnun fól í framhaldinu fagráði um velferð dýra, hvar í eiga sæti okkar helstu sérfræðingar í þessum málum, að fara yfir fyrirliggjandi gögn og meta hvort veiðar á stórhvelum geti yfir höfuð uppfyllt markmið laga um velferð dýra. Það gerði fagráðið og skilaði sínu faglega áliti um miðjan júní sl. Taldi fagráðið að við veiðar á stórhvelum væri ekki hægt að uppfylla þau skilyrði sem nauðsynleg væru til að tryggja velferð dýra við aflífun. Niðurstaða fagráðsins var því að sú veiðiaðferð sem beitt væri við veiðar á stórhvelum samræmdist ekki ákvæðum laga nr. 55/2013 um velferð dýra. Og frammi fyrir þessu mati stóð ráðherra í júní sl. Átti ráðherra að leiða hjá sér þessa afgerandi niðurstöðu eða leita leiða til þess að hægt yrði að stunda hvalveiðar þannig að þær uppfylltu markmið laga um velferð dýra? Höfum í huga að dýr eru málleysingjar sem eiga sér engan málsvara að lögum nema stjórnvöld. Ráðherra ákveður því að fresta upphafi hvalveiða til 1. september sl. með útgáfu á téðri reglugerð. Matvælaráðherra, sem fer með dýravelferðarmál, er falin sú ábyrgð með lögum frá árinu 2013 að tryggja velferð dýra með þeim úrræðum sem hann hefur. Velferð dýra verður að vera í forgrunni og lagabókstafurinn segir það. Ég mat það þá sem svo og geri enn að matvælaráðherra gat ekki gert annað, með álit okkar helstu sérfræðinga í velferð dýra í höndunum, en að fresta upphafi hvalveiða á meðan reynt yrði að finna leið til þess að hægt yrði að stunda þessar veiðar með þeim hætti að þær brytu ekki í bága við lög. Enginn ráðherra málaflokks getur setið aðgerðarlaus með svo afdráttarlausa niðurstöðu fagráðs. Aðgerðaleysi getur líka verið ámælisvert og því má líka velta því upp hvaða niðurstaða hefði fengist hefði ráðherra ekki gripið til ráðstafana hafandi svo afdráttarlaust álit fagráðs um velferð dýra í höndunum. Það er áhugavert að sjá að þau sem hafa gagnrýnt þessa frestun á hvalveiðum hvað mest virðast algerlega líta fram hjá mikilvægi velferðar dýra í þessu samhengi. Bera því jafnvel við að málið snúist í raun ekki um hvalveiðar heldur eitthvað annað til þess að fjarlægja sig því dýraníði sem birtist í upptökum úr eftirliti haustið 2022. Þá ber að halda því til haga að umboðsmaður gerir ekki lítið úr mikilvægi dýravelferðar í áliti sínu og bendir réttilega á að löggjöf um hvalveiðar, sem byggi fyrst og fremst á markmiðum um nýtingu hvala, taki ekki nægilega mið af dýravelferð enda er löggjöfin komin til ára sinna. Þess vegna ályktar umboðsmaður að ekki sé fyrir hendi nægilega skýr lagastoð fyrir reglugerðinni um frestun hvalveiða frá sl. vori. Ég vil ekki meina að okkur sem samfélagi þyki atvinnufrelsi heimila dýraníð og raunar virðist afstaða meirihluta fólks vera þeim megin að hvalveiðar séu tímaskekkja. Að mínu mati þarf öll löggjöf er varðar nýtingu dýra að taka mið af velferð þeirra. Eftir því kallar samtíminn. Matvælaráðherra hefur lagt sig fram um að hafa sjónarmið dýravelferðar að leiðarljósi, hér eftir sem hingað til. Það birtist m.a. í þessu áliti umboðsmanns Alþingis. Áskorunin nú felst í því að laga til í löggjöfinni svo hún sé í takti við tímann og taki sannarlega mið af dýravelferðarsjónarmiðum því skilyrði laga um velferð dýra eru ófrávíkjanleg í mínum huga. Og geti leyfishafar ekki uppfyllt kröfur um velferð dýra þá á sú starfsemi ekki framtíð fyrir sér. Höfundur er þingflokksformaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Orri Páll Jóhannsson Hvalveiðar Ríkisstjórn Katrínar Jakobsdóttur Mest lesið Hin dásamlega sturlun: Umræðan á Íslandi Davíð Bergmann Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Skoðun Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur um atburðina á Gaza Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Öryggi geðheilbrigðis Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun Mjóddin og pólitík pírata Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Okkar eigin Don Kíkóti Kjartan Jónsson skrifar Skoðun Sýnum í verki að okkur er ekki sama Anna Sigga Jökuls Ragnheiðardóttir skrifar Skoðun Snorri Másson er ekki vandinn – hann er viðvörun Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Drúsar og hörmungarnar í Suwayda Armando Garcia skrifar Skoðun Hjarta samfélagsins í Þorlákshöfn slær við höfnina Grétar Ingi Erlendsson skrifar Skoðun Marserum fyrir jafnrétti í íþróttum Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar Skoðun Öflugt atvinnulíf í Hafnarfirði Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Persónudýrkun vinstrisins Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Reykjavík - barnvæn höfuðborg? Einar Þorsteinsson,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Magnús og hálfsannleikurinn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Látum verkin tala fyrir börnin á Gaza Gunnar Axel Axelsson skrifar Skoðun 90 milljarða vannýtt útflutningstækifæri Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Tvær sögur Egill Þ. Einarsson skrifar Skoðun Stærsta kjarabót öryrkja í áratugi Ingjibjörg Isaksen skrifar Skoðun Að bjarga þjóð Jón Baldvin Hannibalsson skrifar Skoðun Háskóli Íslands. Opinn og alþjóðlegur? Styrmir Hallsson,Abdullah Arif skrifar Skoðun Nýtt örorkulífeyriskerfi Inga Sæland skrifar Skoðun Það er heldur betur vitlaust gefið á Íslandi Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Að bera harm sinn í hljóði Gunnhildur Ólafsdóttir skrifar Skoðun Velferð sem virkar Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Gleðileg ný fiskveiðiáramót …von eða ótti? Arnar Laxdal skrifar Skoðun „Hristir í stoðum“ RÚV? Hermann Stefánsson skrifar Sjá meira
Álit umboðsmanns Alþingis um tímabundna stöðvun hvalveiða liggur nú fyrir. Sum hafa beðið eftir því með óþreyju, önnur hafa beðið þess að hvalveiðar við Ísland verði algerlega afnumdar ef marka má vaxandi andstöðu þjóðarinnar í skoðanakönnunum. Í áliti umboðsmanns kemur fram að útgáfa reglugerðarinnar, sem kvað á um frestun á upphafi hvalveiða til 1. september sl., hafi ekki átt sér nægilega skýra stoð í 4. gr. laga nr. 26/1949 um hvalveiðar eins og sú grein verður skýrð með hliðsjón af markmiðum sínum, lagasamræmi og grunnreglum stjórnskipunarréttar um vernd atvinnuréttinda og atvinnufrelsis eins og segir í álitinu. Þá telur umboðsmaður að útgáfa reglugerðarinnar hafi ekki, miðað við þær aðstæður sem uppi voru, samrýmst kröfum um meðalhóf eins og þær leiða af almennum reglum stjórnsýsluréttar. Ráðherra hefur sagt í fjölmiðlum að hún taki þessa niðurstöðu umboðsmanns alvarlega og þrátt fyrir að umboðsmaður beini ekki sérstökum tilmælum til hennar þá hyggst hún beita sér fyrir breytingum á löggjöfinni. Og af hverju segir hún það, jú vegna þess að það kemur skýrt fram í áliti umboðsmanns að hvalveiðilögin frá 1949 er byggð á markmiðum um nýtingu hvalveiðistofnsins og að þar sé ekki að finna skýr ákvæði um velferð dýra. Löggjafinn hefur þó komið sérstökum reglum um velferð dýra fyrir í lögum nr. 55/2013 og umboðsmaður gengur jafnframt út frá því í álitinu að hvalir sem spendýr falli undir gildissvið laga um velferð dýra og vísar þar t.a.m. í dóm héraðsdóms Suðurlands í tveimur málum. Engin annar kostur fær Þá er gott að rifja upp þær aðstæður sem uppi voru þegar ráðherra gaf út reglugerðina sem um ræðir. Í maí sl. birti Matvælastofnun eftirlitsskýrslu um velferð hvala við veiðar á langreyðum á Íslandi 2022. Sú skýrsla var unnin á grundvelli ákvæða í reglugerð sem matvælaráðherra setti í ágúst árið áður en markmiðið með henni var að stuðla að bættri velferð dýra. Niðurstaða sérfræðinga Matvælastofnunar var að veiðarnar hefðu ekki samrýmst markmiðum laga um velferð dýra, þ.e. að aflífun hafi tekið of langan tíma á hlutfalli af þeim dýrum sem veidd voru á veiðitímabilinu 2022 og olli þeim dýrum meiri sársauka en ásættanlegt er. Matvælastofnun fól í framhaldinu fagráði um velferð dýra, hvar í eiga sæti okkar helstu sérfræðingar í þessum málum, að fara yfir fyrirliggjandi gögn og meta hvort veiðar á stórhvelum geti yfir höfuð uppfyllt markmið laga um velferð dýra. Það gerði fagráðið og skilaði sínu faglega áliti um miðjan júní sl. Taldi fagráðið að við veiðar á stórhvelum væri ekki hægt að uppfylla þau skilyrði sem nauðsynleg væru til að tryggja velferð dýra við aflífun. Niðurstaða fagráðsins var því að sú veiðiaðferð sem beitt væri við veiðar á stórhvelum samræmdist ekki ákvæðum laga nr. 55/2013 um velferð dýra. Og frammi fyrir þessu mati stóð ráðherra í júní sl. Átti ráðherra að leiða hjá sér þessa afgerandi niðurstöðu eða leita leiða til þess að hægt yrði að stunda hvalveiðar þannig að þær uppfylltu markmið laga um velferð dýra? Höfum í huga að dýr eru málleysingjar sem eiga sér engan málsvara að lögum nema stjórnvöld. Ráðherra ákveður því að fresta upphafi hvalveiða til 1. september sl. með útgáfu á téðri reglugerð. Matvælaráðherra, sem fer með dýravelferðarmál, er falin sú ábyrgð með lögum frá árinu 2013 að tryggja velferð dýra með þeim úrræðum sem hann hefur. Velferð dýra verður að vera í forgrunni og lagabókstafurinn segir það. Ég mat það þá sem svo og geri enn að matvælaráðherra gat ekki gert annað, með álit okkar helstu sérfræðinga í velferð dýra í höndunum, en að fresta upphafi hvalveiða á meðan reynt yrði að finna leið til þess að hægt yrði að stunda þessar veiðar með þeim hætti að þær brytu ekki í bága við lög. Enginn ráðherra málaflokks getur setið aðgerðarlaus með svo afdráttarlausa niðurstöðu fagráðs. Aðgerðaleysi getur líka verið ámælisvert og því má líka velta því upp hvaða niðurstaða hefði fengist hefði ráðherra ekki gripið til ráðstafana hafandi svo afdráttarlaust álit fagráðs um velferð dýra í höndunum. Það er áhugavert að sjá að þau sem hafa gagnrýnt þessa frestun á hvalveiðum hvað mest virðast algerlega líta fram hjá mikilvægi velferðar dýra í þessu samhengi. Bera því jafnvel við að málið snúist í raun ekki um hvalveiðar heldur eitthvað annað til þess að fjarlægja sig því dýraníði sem birtist í upptökum úr eftirliti haustið 2022. Þá ber að halda því til haga að umboðsmaður gerir ekki lítið úr mikilvægi dýravelferðar í áliti sínu og bendir réttilega á að löggjöf um hvalveiðar, sem byggi fyrst og fremst á markmiðum um nýtingu hvala, taki ekki nægilega mið af dýravelferð enda er löggjöfin komin til ára sinna. Þess vegna ályktar umboðsmaður að ekki sé fyrir hendi nægilega skýr lagastoð fyrir reglugerðinni um frestun hvalveiða frá sl. vori. Ég vil ekki meina að okkur sem samfélagi þyki atvinnufrelsi heimila dýraníð og raunar virðist afstaða meirihluta fólks vera þeim megin að hvalveiðar séu tímaskekkja. Að mínu mati þarf öll löggjöf er varðar nýtingu dýra að taka mið af velferð þeirra. Eftir því kallar samtíminn. Matvælaráðherra hefur lagt sig fram um að hafa sjónarmið dýravelferðar að leiðarljósi, hér eftir sem hingað til. Það birtist m.a. í þessu áliti umboðsmanns Alþingis. Áskorunin nú felst í því að laga til í löggjöfinni svo hún sé í takti við tímann og taki sannarlega mið af dýravelferðarsjónarmiðum því skilyrði laga um velferð dýra eru ófrávíkjanleg í mínum huga. Og geti leyfishafar ekki uppfyllt kröfur um velferð dýra þá á sú starfsemi ekki framtíð fyrir sér. Höfundur er þingflokksformaður Vinstrihreyfingarinnar – græns framboðs.
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun
Skoðun Að vera séður og heyrður getur bjargað lífi – Gulur september minnir okkur á að hlúa að hjartanu Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Tímamóta umbætur í nýju kerfi almannatrygginga Huld Magnúsdóttir,Sigríður Dóra Magnúsdóttir,Unnur Sverrisdóttir,Vigdís Jónsdóttir skrifar
Skoðun Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson skrifar
Skoðun Það sem gerist þegar formúlur og fordómar hafa of mikil áhrif Matthildur Björnsdóttir skrifar
Menntamorð – um gjöreyðingu menntakerfisins á Gaza sem liður í allsherjar þjóðarmorði Ísrael á Palestínumönnum Kristján Þór Sigurðsson Skoðun