Sérreglur fyrir sjávarútveginn eða eðlilegt gjald? Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar 10. ágúst 2022 08:01 Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Viðreisn Alþingi Sjávarútvegur Síldarvinnslan Mest lesið Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Fasteignagjöld eru lág í Reykjavík Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Gerræðisleg áform í anda Ráðstjórnarríkjanna Guðmundur Fertram Sigurjónsson skrifar Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar Skoðun Nýbakaðir foreldrar og óbökuð loforð Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þegar bráðamóttakan drepur þig hraðar Hólmfríður Ásta Hjaltadóttir skrifar Skoðun Samkeppnin tryggir hag neytenda Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Stóðhryssur ekki moldvörpur Hallgerður Ljósynja Hauksdóttir skrifar Skoðun Við getum gert betur Einar Bárðarson skrifar Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar Skoðun Hvernig hljómar 100.000 kr. mánaðarlegur samgöngustyrkur? Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Ábyrg stefna í útlendingamálum Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Týndu hermennirnir okkar Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Gerist þetta aftur á morgun? Ísak Hilmarsson skrifar Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Staða þorpshálfvita er laus til umsóknar Jón Daníelsson skrifar Skoðun Að reikna veiðigjald af raunverulegum aflaverðmætum Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Fréttir af baggavélum og lömbum Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Auglýsingaskrum Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar Skoðun Takk Trump! Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Fíllinn á teikniborði Landsvirkjunar Soffía Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tími til að staldra við Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Hvar er fyrirsjáanleikinn, forsætisráðherra? Monika Margrét Stefánsdóttir skrifar Skoðun 25 metrar í Fannborg Hákon Gunnarsson skrifar Skoðun Krossferðir - Íslamófóbía - Palestína Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Gefum heimild fyrir kyrrð og kærleik Aðalheiður Mjöll Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Frumvarp til ólaga Jón Ásgeir Sigurvinsson skrifar Skoðun Hervirki í höfuðborg - Svefngenglar við stjórnvölinn Örn Sigurðsson skrifar Skoðun „Drifkraftur að óöryggi og óvissu“ Hjálmtýr Heiðdal skrifar Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Sjá meira
Nytjastofnar á Íslandsmiðum eru sameign íslensku þjóðarinnar. Í lögum um stjórn fiskveiða er þetta orðað með eins skýrum hætti og hægt er. Þar segir að úthlutun veiðiheimilda myndi hvorki eignarrétt né óafturkallanlegt forræði yfir veiðiheimildum. Löggjafinn gæti ekki verið skýrari: heimild til að veiða jafngildi ekki eign yfir heimildunum. Veruleikinn er hins vegar annar. Kvóti gengur kaupum og sölum milli útgerða eins og hver önnur eign. Afnotin af veiðiheimildunum eru ótímabundin. Við höfum, bara í sumar, séð aukna samþjöppun á þessari sameign þjóðarinnar og þróunin er að örfáar fjölskyldur munu fara með hana sem sína eigin. Sameign þjóðarinnar verður að sameign innan nokkurra fjölskyldna. Stærsta réttlætismál íslensks samfélags Hagsmunirnir eru gríðarlegir sem birtast t.d. í harkalegum viðbrögðum við heilbrigðri umræðu um þessa stöðu. Sjálfstæðisflokkurinn sem í orði er flokkur markaðarins berst gegn öllum breytingum í þá átt að réttur til veiða verði til afnota en ekki til eignar. Flokkurinn berst gegn því að veiðiréttindi verði tímabundin en ekki eilíf. Og hann berst gegn því að greitt verði markaðsverð fyrir veiðiréttindin en ekki málamyndagjald. Umræða og gagnrýni er afgreidd sem öfund og svarað með útúrsnúningum um að það eigi ekki að tala atvinnugreinina niður. Það vakti mikla athygli þegar Seðlabankastjóri sagðist telja að Íslandi væri að miklu leyti stjórnað af hagsmunahópum og bætti við að það væri „meiri háttar mál að lenda uppi á kant við þá“. Í þeirri umræðu sem hófst við kaup Síldarvinnslunnar á Vísi fyrir 31 milljarð koma þessi orð Seðlabankastjóra aftur upp í hugann. Við kaupin lýsti Katrín Jakobsdóttir yfir áhyggjum af samþjöppun í sjávarútvegi og biðlaði til þess að fyrirtæki í sjávarútvegi sýndu samfélagslega ábyrgð. Hún deilir þessum áhyggjum með um þremur fjórðu hlutum þjóðarinnar sem hafa áhyggjur af samþjöppun í íslenskum sjávarútvegi skv. nýrri könnun. Sigurður Ingi Jóhannsson brást við með að segja að tími væri kominn á gjörbreytta gjaldtöku fyrir afnot af auðlindinni. Það verður fróðlegt að fylgjast með formönnum þessara tveggja ríkisstjórnarflokka þegar þing kemur saman í haust og hvort þau leggi fram einhverjar tillögur sem gætu rímað við orð þeirra og áhyggjur af stöðu mála. En vandamálið er auðvitað að það munu þau ekki gera því Sjálfstæðisflokkurinn ræður för þegar kemur að stefnu í sjávarútvegsmálum ríkisstjórnarinnar. Ekki í þágu þjóðarinnar Frumvarp Katrínar Jakobsdóttur um auðlindaákvæði í stjórnarskrá sagði allt sem segja þurfti í þessu samhengi. Þar var vissulega talað um þjóðareign en það orð fékk enga merkingu. Til að gefa orðinu þjóðareign raunverulega merkingu þarf skýrt orðalag um að nýting á sameiginlegri auðlind sé gerð með tímabundnum samningum og að fyrir hana skuli greitt eðlilegt gjald. Þannig myndu upphafsorð laga um stjórn fiskveiða loksins öðlast þá merkingu og niðurstöðu sem til var ætlast. Tímabinding réttinda er reyndar gegnumgangandi í lögum um auðlindir þegar stjórnvöld úthluta nýtingarrétti á náttúruauðlindum í þjóðareign. Dæmin er að finna í orkulögum, í lögum um fiskeldi, í lögum um rannsóknir og nýtingu auðlinda í jörðu. Og í frumvarpi ríkisstjórnarinnar sjálfrar um Hálendisþjóðgarð var líka talað um tímabundna samninga. Hvers vegna gildir sérregla um sjávarauðlindina? Þetta er heildarmyndin sem við blasir. Þjóðin hefur kallað eftir heilbrigðum leikreglum um sjávarauðlindina. En okkur hefur hvorki auðnast að ná um hana réttlæti né sátt. Samkvæmt skoðanakönnun Gallup vilja um 77% þjóðarinnar að útgerðir landsins greiði markaðsgjald fyrir afnot af fiskveiðiauðlindinni. Arðgreiðslur út úr sjávarútvegi frá 2016 til 2020 námu meira en 70 milljörðum króna. Útgerðir greiddu á sama tíma tæpa 35 milljarða í veiðigjöld. Veiðigjöldin voru sem sagt bara helmingur þess sem eigendur sjávarútvegsfyrirtækjanna greiddu sjálfum sér í arð. Markaðsgjald færir þjóðinni sanngjarnan hlut Viðreisn hefur talað fyrir réttlæti um þessa sameiginlegu auðlind, að greitt verði markaðsgjald fyrir aðgang að fiskimiðunum. Þeir sem núna veiða gætu gert það áfram en myndu hins vegar borga eðlilegt gjald fyrir. Við viljum að ákveðinn hluti kvótans fari á markað á hverju ári. Þannig fæst markaðstengt gjald fyrir aðgang að fiskimiðunum sem mun skila íslensku þjóðarbúi umtalsvert hærri tekjum en nú er. Við viljum að þeir milljarðar sem fengjust með þessari leið færu í innviðasjóð sem kæmi byggðunum sem veiða fiskinn til góða. Við viljum sanngjarnt verð fyrir afnot af auðlindinni sem öll þjóðin á saman. Og að auðlindagjaldið nýtist til að efla uppbyggingu á innviðum landsins, styrkja tekjustofna sveitarfélaga og gera sjávarbyggðirnar enn öflugri. Höfundur er þingmaður Viðreisnar.
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun
Skoðun Opið svar til formanns Samleik- Útsvarsgreiðendur borga leikskólann í Kópavogi! Rakel Ýr Isaksen skrifar
Skoðun Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson skrifar
Skoðun Frá Írak til Gaza: Hvað höfum við lært af lygunum og stríðsbröltinu? Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Öryggi og varnir Íslands Kristrún Frostadóttir,Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir,Inga Sæland skrifar
Tími til að notast við réttar tölur Sigurjón Þórðarson,Eydís Ásbjörnsdóttir,Eiríkur Björn Björgvinsson Skoðun