Stór eyja og lítil orkuvinnsla, hærri kostnaður – eða hvað? Jón Skafti Gestsson skrifar 8. apríl 2021 11:00 Í kjölfar víðtæks og langvarandi rafmagnsleysis eftir óveður veturinn 2019-2020 ákvað ríkisstjórnin að gera sérstakt átak í því að styrkja flutningskerfi raforku og rímaði sú ákvörðun vel við aðrar stefnur stjórnvalda um styrkingu flutningskerfisins. Þrátt fyrir það höfum við hjá Landsneti sætt nokkurri gagnrýni fyrir skort á kostnaðarvitund og erum sögð grafa undan samkeppnishæfni landsins með áætlunum okkar um að styrkja flutningskerfið í samræmi við stefnu stjórnvalda. Er það sanngjörn gagnrýni? Kostnaður við flutning raforku fer hækkandi um heim allan. Það er óumflýjanlegur fylgifiskur endurnýjanlegrar raforku. Ástæðurnar eru ekki sérstaklega flóknar og sjálfsagt að fara aðeins yfir þær. Bæði er vinnsla endurnýjanlegra raforkukosta stopulli en hefðbundinna orkugjafa á borð við gas, kol eða kjarnorku og svo eru þeir ekkert endilega staðsettir á heppilegum stöðum, ólíkt fyrrgreindum orkugjöfum sem hægt er að staðsetja að vild. Afleiðingin er að minni orka kemur frá hverjum virkjunarstað og hana þarf að flytja um lengri veg. Hvort tveggja hækkar auðvitað kostnað. Hér á Íslandi er orkuvinnsla á flatarmál undir heimsmeðaltali, öll orka unnin með endurnýjanlegum orkugjöfum og flutningskerfið okkar er sprungið. Þetta eru allt saman lykilatriði sem hækka að öðru óbreyttu kostnað við flutning en rata því miður sjaldnast inn í umræðuna. Umræðan hefur því miður einblínt á valkvæðan verðsamanburð stóriðju. Mynd 1 Raforkuvinnsla að flatarmáli - Ísland er undir heimsmeðaltali Á Íslandi býr fámenn þjóð sem framleiðir mikla orku miðað við höfðatölu en litla orku miðað við landsvæði. Framangreind hækkunaráhrif koma því sterkt fram hér á landi, ólíkt því sem gerist annars staðar. Engu að síður er flutningskostnaður raforku hér á landi undir meðaltali Evrópuríkja samkvæmt samanburði Samtaka evrópskra flutningsfyrirtækja og fór samfleytt lækkandi á árunum 2013-2021. Í Bandaríkjunum er gert ráð fyrir 11% hækkun flutningskostnaðar á næsta áratug. Í Svíþjóð mun flutningfyrirtækið tvöfalda tekjur sínar á næsta áratug, Norðmenn munu hækka um fjórðung á næstu fimm árum. Sams konar niðurstöður eru fyrirséðar í Bretlandi og Þýskalandi. Allar líkur eru því á að flutningskostnaður raforku hér á landi muni lækka hlutfallslega samanborið við þessi lönd. Framtíðarsýnin: Flutningskerfið, orkuþörfin og Parísarsamkomulagið Íslendingar hafa áratugum saman búið við endurnýjanlegt húshitunar- og raforkukerfi. Sá árangur var ekki ókeypis, heldur náðist með framsýnum og umfangsmiklum fjárfestingum í hitaveitum og byggðalínunni sem tryggði raforkuflutning í alla landshluta. Síðan er liðin hartnær hálf öld og endurnýjunar er þörf, bæði vegna þess að enginn búnaður endist að eilífu en einnig því kerfið er uppselt, sprungið – fullestað. Það er ekki hægt að afhenda meiri raforku til nýrrar atvinnustarfsemi víðast hvar á Íslandi. Áskorun okkar kynslóðar er því að endurnýja byggðalínuna að loknum líftíma hennar með þarfir framtíðarinnar í huga, gera orkuskipti möguleg, tryggja landsbyggðunum viðunandi afhendingaröryggi og möguleika til atvinnuþróunar. Íslendingar eru aðilar að Parísarsamkomulaginu. Með því höfum við skuldbundið okkur til þess að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Þær skuldbindingar munum við einfaldlega ekki standa við án þess að flutningskerfið okkar stækki. Samorka gerði á síðasta ári greiningu á því hvað þarf mikla viðbótarraforku á Íslandi til þess að við getum staðið við skuldbindingar okkar sem þjóð. Svarið var að til þess að ná fram kolefnishlutleysi í samgöngum á landi munu þurfa að koma til 3.600 GWst af orku og nálægt 800 MW af afli. Til þess að ná fram kolefnishlutleysi árið 2040 í samræmi við orkustefnu okkar munum við þurfa 9.000 GWst og 1.250 MW af afli. Það er því deginum ljósara að við þurfum verulegar styrkingar á flutningskerfinu okkar ef við ætlum okkur að standa við skuldbindingar okkar. Hitaveituvæðingin og byggðalínan voru ekki óumdeild verkefni. Þá eins og nú voru uppi gagnrýnisraddir sem töluðu um bruðl og offjárfestingu. Sem betur fer urðu þau sjónarmið undir á sínum tíma og vonandi berum við sem þjóð gæfu til þess að svo fari aftur í þetta skiptið. Höfundur er sérfræðingur á fjármálasviði Landsnets. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Jón Skafti Gestsson Orkumál Mest lesið Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ágætu fyrrum samstarfsaðilar á Þjóðminjasafni Íslands Uggi Jónsson skrifar Skoðun Ferðamannaþorpin - Náttúruvá Þóra B. Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar Skoðun Laxaharmleikur Jóhannes Sturlaugsson skrifar Skoðun Lýðræðið í skötulíki! Lilja Rafney Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar Skoðun Til varnar jafnlaunavottun Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Barnaræninginn Pútín Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Um þjóð og ríki Gauti Kristmannsson skrifar Skoðun Málfrelsi og mörk þess á vettvangi lýðræðisins Helga Vala Helgadóttir skrifar Skoðun Sjókvíaeldi á Íslandi fjarstýrt með gervigreind frá Noregi Ingólfur Ásgeirsson skrifar Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Stjórnarandstaðan er vannýtt auðlind Jón Daníelsson skrifar Skoðun Ef Veðurstofan spáði vitlausu veðri í 40 ár, væri það bara í lagi? Björn Ólafsson skrifar Skoðun Hægri sósíalismi Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun 5 ára vegferð að skóla framtíðarinnar – eða ekki! Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar Skoðun Það sem ekki má segja um það sem enginn vill sjá Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Listin að verða fullkomlega ósammála sjálfri sér á mettíma Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Þingmenn auðvaldsins Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Arðgreiðslur í sjávarútvegi: Staðreyndir gegn fullyrðingum Elliði Vignisson skrifar Skoðun Verðugur bandamaður? Steinar Harðarson skrifar Skoðun Við þurfum nýja sýn á stjórnmál okkar - Mamdani-sýn Hlynur Már Vilhjálmsson skrifar Skoðun Sósíalistaflokkurinn heimilislaus - hvað næst? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Sjá meira
Í kjölfar víðtæks og langvarandi rafmagnsleysis eftir óveður veturinn 2019-2020 ákvað ríkisstjórnin að gera sérstakt átak í því að styrkja flutningskerfi raforku og rímaði sú ákvörðun vel við aðrar stefnur stjórnvalda um styrkingu flutningskerfisins. Þrátt fyrir það höfum við hjá Landsneti sætt nokkurri gagnrýni fyrir skort á kostnaðarvitund og erum sögð grafa undan samkeppnishæfni landsins með áætlunum okkar um að styrkja flutningskerfið í samræmi við stefnu stjórnvalda. Er það sanngjörn gagnrýni? Kostnaður við flutning raforku fer hækkandi um heim allan. Það er óumflýjanlegur fylgifiskur endurnýjanlegrar raforku. Ástæðurnar eru ekki sérstaklega flóknar og sjálfsagt að fara aðeins yfir þær. Bæði er vinnsla endurnýjanlegra raforkukosta stopulli en hefðbundinna orkugjafa á borð við gas, kol eða kjarnorku og svo eru þeir ekkert endilega staðsettir á heppilegum stöðum, ólíkt fyrrgreindum orkugjöfum sem hægt er að staðsetja að vild. Afleiðingin er að minni orka kemur frá hverjum virkjunarstað og hana þarf að flytja um lengri veg. Hvort tveggja hækkar auðvitað kostnað. Hér á Íslandi er orkuvinnsla á flatarmál undir heimsmeðaltali, öll orka unnin með endurnýjanlegum orkugjöfum og flutningskerfið okkar er sprungið. Þetta eru allt saman lykilatriði sem hækka að öðru óbreyttu kostnað við flutning en rata því miður sjaldnast inn í umræðuna. Umræðan hefur því miður einblínt á valkvæðan verðsamanburð stóriðju. Mynd 1 Raforkuvinnsla að flatarmáli - Ísland er undir heimsmeðaltali Á Íslandi býr fámenn þjóð sem framleiðir mikla orku miðað við höfðatölu en litla orku miðað við landsvæði. Framangreind hækkunaráhrif koma því sterkt fram hér á landi, ólíkt því sem gerist annars staðar. Engu að síður er flutningskostnaður raforku hér á landi undir meðaltali Evrópuríkja samkvæmt samanburði Samtaka evrópskra flutningsfyrirtækja og fór samfleytt lækkandi á árunum 2013-2021. Í Bandaríkjunum er gert ráð fyrir 11% hækkun flutningskostnaðar á næsta áratug. Í Svíþjóð mun flutningfyrirtækið tvöfalda tekjur sínar á næsta áratug, Norðmenn munu hækka um fjórðung á næstu fimm árum. Sams konar niðurstöður eru fyrirséðar í Bretlandi og Þýskalandi. Allar líkur eru því á að flutningskostnaður raforku hér á landi muni lækka hlutfallslega samanborið við þessi lönd. Framtíðarsýnin: Flutningskerfið, orkuþörfin og Parísarsamkomulagið Íslendingar hafa áratugum saman búið við endurnýjanlegt húshitunar- og raforkukerfi. Sá árangur var ekki ókeypis, heldur náðist með framsýnum og umfangsmiklum fjárfestingum í hitaveitum og byggðalínunni sem tryggði raforkuflutning í alla landshluta. Síðan er liðin hartnær hálf öld og endurnýjunar er þörf, bæði vegna þess að enginn búnaður endist að eilífu en einnig því kerfið er uppselt, sprungið – fullestað. Það er ekki hægt að afhenda meiri raforku til nýrrar atvinnustarfsemi víðast hvar á Íslandi. Áskorun okkar kynslóðar er því að endurnýja byggðalínuna að loknum líftíma hennar með þarfir framtíðarinnar í huga, gera orkuskipti möguleg, tryggja landsbyggðunum viðunandi afhendingaröryggi og möguleika til atvinnuþróunar. Íslendingar eru aðilar að Parísarsamkomulaginu. Með því höfum við skuldbundið okkur til þess að draga úr losun gróðurhúsalofttegunda. Þær skuldbindingar munum við einfaldlega ekki standa við án þess að flutningskerfið okkar stækki. Samorka gerði á síðasta ári greiningu á því hvað þarf mikla viðbótarraforku á Íslandi til þess að við getum staðið við skuldbindingar okkar sem þjóð. Svarið var að til þess að ná fram kolefnishlutleysi í samgöngum á landi munu þurfa að koma til 3.600 GWst af orku og nálægt 800 MW af afli. Til þess að ná fram kolefnishlutleysi árið 2040 í samræmi við orkustefnu okkar munum við þurfa 9.000 GWst og 1.250 MW af afli. Það er því deginum ljósara að við þurfum verulegar styrkingar á flutningskerfinu okkar ef við ætlum okkur að standa við skuldbindingar okkar. Hitaveituvæðingin og byggðalínan voru ekki óumdeild verkefni. Þá eins og nú voru uppi gagnrýnisraddir sem töluðu um bruðl og offjárfestingu. Sem betur fer urðu þau sjónarmið undir á sínum tíma og vonandi berum við sem þjóð gæfu til þess að svo fari aftur í þetta skiptið. Höfundur er sérfræðingur á fjármálasviði Landsnets.
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun
Skoðun Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson skrifar
Skoðun Stærðfræðikennari sem kann ekki að reikna? (Og getur ekki lært það!) Brynjólfur Þorvarðsson skrifar
Skoðun Íslendingar greiða sama hlutfall útgjalda í mat og Norðurlöndin Margrét Gísladóttir skrifar
Skoðun Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir skrifar
Skoðun „Finnst ykkur skrýtið að ég mæti á Austurvöll – Pabba mínum var fórnað á altari niðurskurðar“ Davíð Bergmann skrifar
Skoðun Hvers vegna skipta hagsmunir verslanakeðja meira máli en öryggi barna í Ásahverfi Reykjanesbæ? Ólafur Ívar Jónsson skrifar
Skoðun Kjarnorkuákvæðið: Neyðarhemill en ekki léttvægt leikfang popúlista Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Ójafnvægi í jöfnunarkerfinu Anna Sigríður Guðnadóttir,Halla Karen Kristjánsdóttir,Lovísa Jónsdóttir skrifar
Skoðun Krónan, Nettó, Hagkaup, Bónus - það er kominn tími á formlega sniðgöngu Helen Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Löggæslumál og aðstöðuleysi í Búðardal – ákall um viðbragð og aðgerðir Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar
Vonarsvæði fyrir framtíðina – ábyrgð stjórnvalda kallar á verndun Huld Hafliðadóttir,Heimir Harðarson Skoðun
Heimaþjónusta og velferðartækni: Lykillinn að sjálfbæru heilbrigðiskerfi Auður Guðmundsdóttir Skoðun