Tæknimenning í mótun Helgi Hrafn Gunnarsson skrifar 4. desember 2020 17:30 Ég hef komist að þeirri niðurstöðu að samfélagsmiðlar séu almennt ógeðslegir, en af mjög misjöfnum ástæðum. Það sem þeir eiga flestir sameiginlegt er að nota einhvers konar reikniaðferðir til að ota að fólki því sem því „líkar við“, en það sem fólki á víst að „líka við“ er í reynd hvað svosem heldur því við skjáinn. Að þessu leyti held ég að Facebook sé sennilega verst, með því að ota að fólki hlutum sem því reyndar líkar alls ekkert endilega við, en vekur sterkar tilfinningar. Þannig forgangsraðast hatrömm og ógeðsleg umræða miklu framar yfirvegaðari og kurteisri umræðu, vegna þess að hin síðarnefnda er líklegri til að einfaldlega ljúka á einhverjum tímapunkti og hætta að halda notandanum við skjáinn. Það er á skjön við hagsmuni Facebooks, sem er að halda okkur þar og dæla í okkur auglýsingum. Með meðvitaðri tilætlan er hægt að leita út fyrir það sem Facebook býður, en eftir stendur að það er frekar stór mótsögn milli þessara tveggja markmiða: 1) Að taka þátt í upplýstri og málefnalegri umræðu um hitt eða þetta, 2) að halda notandanum við skjáinn og dæla í hann auglýsingum. Fyrst þegar ég flúði yfir á Twitter fannst mér skárra þar. Eftir á að hyggja hygg ég að það hafi verið vegna þess að þar sé meira af fólki sem ég er sammála (ákveðin kaldhæðni fólgin í því), þ.e.a.s. tiltölulega frjálslyndir, alþjóðasinnaðir femínistar, antirasistar og antifasistar. Neikvæða eðli Twitters er hinsvegar stæk árásar- og eineltismenning sem leiðir af sér hafsjó af drullu um leið og einhver gerir grín sem er mögulegt að misskilja eða segir eitthvað sem er með einhverjum hætti hægt að snúa út úr. Þessi ógeðslega menning nærir einnig sjálfa sig, þar sem gagnrýni á hana er yfirleitt tekið á með sama hafsjó af drullu. Þá hefur þar grasserað það sérstaklega viðustyggilega sjónarmið að þetta sé bara fínt svona, og að það sé jákvætt en ekki neikvætt að koma málstað á framfæri með tilfinningakúgun og þöggun. Já, það er voða þægilegt þegar meirihlutinn er með þér í liði, en það er hollt að velta fyrir sér hvernig sama aðferðafræði liti út ef valdhyggju- og einangrunarsinnaðir rasistar, fasistar og antifemínistar væru með niðurlægingar- og útskúfunarvaldið. Sem getur alveg gerst. Til að hafa það alveg á hreinu; ég er ekki að þykjast vera eitthvað heilagari en annað fólk hvað þetta varðar. Ég hef tekið þátt í þessum kúltúr og þarf reyndar að einbeita mér meðvitað til þess að gera það ekki. Það er eðli miðilsins, sem kreistir fram úr okkur ákveðnar hliðar vegna þess hvernig miðillinn virkar. Twitter heimilar einungis 280 stafi fyrir hvert innlegg, og meðan það hefur áhugaverða kosti, þá grunar mig að það sé líka ástæðan fyrir þessari árásar- og eineltismenningu, þar sem háð og spott, niðurlægingar og „sniðug“ komment eru best stutt og snaggaraleg, en allar flóknar pælingar, góðir punktar, djúp samtöl eða bara góður rökstuðningur einfaldlega krefst meiri texta. Sá texti er mögulegur á Facebook (og á Twitter með að brjóta upp samtalið og bjóða upp á útúrsnúninga-maraþon), þótt þar sé aðra galla að finna eins og grimmari forgangsröðun pósta sem hentar ekki endilega vel til yfirvegaðrar umræðu heldur. Síðan eru það Facebook-kommentakerfi fjölmiðlanna, sem eru enn einn áhugaverði vettvangurinn. Á DV sérstaklega, en einnig á Vísi, er mjög algengt að í kommentakerfunum komi hafsjór af hatursfullum blammeringum og dólgshætti langt umfram það sem fullorðið fólk leyfir sér almennt í eigin persónu. En það sem er áhugavert, er að ef einhver kemur inn með allt annað sjónarmið eru alveg ágætar líkur á að það nái fram úr ógeðinu í Like-um, jafnvel ef það er bara eitt sjónarmið á móti öllum hinum. Þetta gefur vísbendingu um að fólk sem er ósammála viðbjóðnum veigri sér við að setja inn komment, en að fólkið sem hefur eitthvað illt að segja hemji sig hvorki né hiki neitt. Ég hef engar tilgátur um hvers vegna svo sé. Hér er ég ekki að leggja neitt til, né að gagnrýna neinar tilteknar manneskjur eða fjalla um tiltekin tilfelli. Þetta er bara hvernig þessi samfélagsmiðlaheimur birtist mér, og eðli þeirra samkvæmt er óhjákvæmilegt að hann birtist öðrum með öðrum hætti. Mínar aðstæður sem opinber persóna hafa líka ábyggilega nokkur áhrif á þetta, en það kemur varla fólki á óvart - og vonandi ekki - að pólitísk umræða hefur tilhneigingu til að vera andstyggilegri en samtöl fólks um eitthvað annað. Eða það ætla ég allavega rétt að vona. Punkturinn með að skrifa þetta er ekki meiri en svo að ég fór að pæla í því hvert næsta skrefið í samfélagsmiðlum verði. Er einhver að rannsaka hvernig ólíkir eiginleikar þessara miðla draga fram ólíka hluti í okkur, og nýta þá þekkingu til að búa til samfélagsmiðil sem hentar betur t.d. til stjórnmálastarfs? Samfélagsmiðlar eru mjög ný fyrirbæri í mannlegri menningu og er ekki við neinu öðru að búast en að þeir verði meingallaðir í dágóðan tíma í viðbót. Þeir hafa líka klárlega sínar jákvæðu hliðar, en allavega frá mínu sjónarhorni hefur mér fundist þeir svolítið falla í skuggann af göllunum. Við erum mjög heppin ef okkur tekst að einangra það jákvæða en á sama tíma draga úr því neikvæða, en það krefst þess að við skiljum fyrirbærin sem við erum að eiga við. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Helgi Hrafn Gunnarsson Samfélagsmiðlar Mest lesið Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen Skoðun Skoðun Skoðun Þreytt og drullug börn Guðmundur Finnbogason skrifar Skoðun Betri kvikmyndaskóli Þór Pálsson skrifar Skoðun Fyrirhugað böl við Bústaðaveg og Blesugróf Sveinn Þórhallsson skrifar Skoðun Fjölbreytt námsmat Steinn Jóhannsson skrifar Skoðun Að þvælast fyrir atvinnurekstri - á þeim forsendum sem henta Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Margföldun þjóðarverðmæta: Meira virði úr sömu orku Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Þegar skoðanir drepa samtalið Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Leysum heimatilbúinn vanda á húsnæðismarkaði Jóhanna Klara Stefánsdóttir skrifar Skoðun Við þurfum að tala sama Páll Rafnar Þorsteinsson skrifar Skoðun Veðmál í fótbolta – aðgerðir áður en skaðinn verður Birgir Jóhannsson skrifar Skoðun Hataðu mig af því að ég er í Viðreisn, ekki af því að ég er hommi Oddgeir Georgsson skrifar Skoðun Símafrí á skólatíma Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Ömurlegur fyrri hálfleikur – en er enn von? Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Vitund, virðing og von: Jafningjastuðningur í brennidepli Nína Eck skrifar Skoðun Hingað og ekki lengra – Um þögnina sem styður ofbeldi Halldóra Sigríður Sveinsdóttir skrifar Skoðun Ein saga af sextíu þúsund Halldór Ísak Ólafsson skrifar Skoðun Að láta mata sig er svo þægilegt Björn Ólafsson skrifar Skoðun Nýjar reglur um réttindi fólks í ráðningarsambandi Ingvar Sverrisson skrifar Skoðun Ofbeldi í skólum: Áskoranir og leiðir til lausna Soffía Ámundadóttir skrifar Skoðun Bakslag í skoðanafrelsi? Kári Allansson skrifar Skoðun Eplin í andlitshæð Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Bataskólinn – fyrir þig? Guðný Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar Skoðun Boðsferð Landsvirkjunar Stefán Georgsson skrifar Skoðun Samstarf um loftslagsmál og grænar lausnir Sigurður Hannesson,Nótt Thorberg skrifar Skoðun Ástin er falleg Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Grunnstoðir sveitarfélagsins efldar til muna Sandra Sigurðardóttir skrifar Skoðun Laugarnestangi - til allrar framtíðar Líf Magneudóttir skrifar Sjá meira
Ég hef komist að þeirri niðurstöðu að samfélagsmiðlar séu almennt ógeðslegir, en af mjög misjöfnum ástæðum. Það sem þeir eiga flestir sameiginlegt er að nota einhvers konar reikniaðferðir til að ota að fólki því sem því „líkar við“, en það sem fólki á víst að „líka við“ er í reynd hvað svosem heldur því við skjáinn. Að þessu leyti held ég að Facebook sé sennilega verst, með því að ota að fólki hlutum sem því reyndar líkar alls ekkert endilega við, en vekur sterkar tilfinningar. Þannig forgangsraðast hatrömm og ógeðsleg umræða miklu framar yfirvegaðari og kurteisri umræðu, vegna þess að hin síðarnefnda er líklegri til að einfaldlega ljúka á einhverjum tímapunkti og hætta að halda notandanum við skjáinn. Það er á skjön við hagsmuni Facebooks, sem er að halda okkur þar og dæla í okkur auglýsingum. Með meðvitaðri tilætlan er hægt að leita út fyrir það sem Facebook býður, en eftir stendur að það er frekar stór mótsögn milli þessara tveggja markmiða: 1) Að taka þátt í upplýstri og málefnalegri umræðu um hitt eða þetta, 2) að halda notandanum við skjáinn og dæla í hann auglýsingum. Fyrst þegar ég flúði yfir á Twitter fannst mér skárra þar. Eftir á að hyggja hygg ég að það hafi verið vegna þess að þar sé meira af fólki sem ég er sammála (ákveðin kaldhæðni fólgin í því), þ.e.a.s. tiltölulega frjálslyndir, alþjóðasinnaðir femínistar, antirasistar og antifasistar. Neikvæða eðli Twitters er hinsvegar stæk árásar- og eineltismenning sem leiðir af sér hafsjó af drullu um leið og einhver gerir grín sem er mögulegt að misskilja eða segir eitthvað sem er með einhverjum hætti hægt að snúa út úr. Þessi ógeðslega menning nærir einnig sjálfa sig, þar sem gagnrýni á hana er yfirleitt tekið á með sama hafsjó af drullu. Þá hefur þar grasserað það sérstaklega viðustyggilega sjónarmið að þetta sé bara fínt svona, og að það sé jákvætt en ekki neikvætt að koma málstað á framfæri með tilfinningakúgun og þöggun. Já, það er voða þægilegt þegar meirihlutinn er með þér í liði, en það er hollt að velta fyrir sér hvernig sama aðferðafræði liti út ef valdhyggju- og einangrunarsinnaðir rasistar, fasistar og antifemínistar væru með niðurlægingar- og útskúfunarvaldið. Sem getur alveg gerst. Til að hafa það alveg á hreinu; ég er ekki að þykjast vera eitthvað heilagari en annað fólk hvað þetta varðar. Ég hef tekið þátt í þessum kúltúr og þarf reyndar að einbeita mér meðvitað til þess að gera það ekki. Það er eðli miðilsins, sem kreistir fram úr okkur ákveðnar hliðar vegna þess hvernig miðillinn virkar. Twitter heimilar einungis 280 stafi fyrir hvert innlegg, og meðan það hefur áhugaverða kosti, þá grunar mig að það sé líka ástæðan fyrir þessari árásar- og eineltismenningu, þar sem háð og spott, niðurlægingar og „sniðug“ komment eru best stutt og snaggaraleg, en allar flóknar pælingar, góðir punktar, djúp samtöl eða bara góður rökstuðningur einfaldlega krefst meiri texta. Sá texti er mögulegur á Facebook (og á Twitter með að brjóta upp samtalið og bjóða upp á útúrsnúninga-maraþon), þótt þar sé aðra galla að finna eins og grimmari forgangsröðun pósta sem hentar ekki endilega vel til yfirvegaðrar umræðu heldur. Síðan eru það Facebook-kommentakerfi fjölmiðlanna, sem eru enn einn áhugaverði vettvangurinn. Á DV sérstaklega, en einnig á Vísi, er mjög algengt að í kommentakerfunum komi hafsjór af hatursfullum blammeringum og dólgshætti langt umfram það sem fullorðið fólk leyfir sér almennt í eigin persónu. En það sem er áhugavert, er að ef einhver kemur inn með allt annað sjónarmið eru alveg ágætar líkur á að það nái fram úr ógeðinu í Like-um, jafnvel ef það er bara eitt sjónarmið á móti öllum hinum. Þetta gefur vísbendingu um að fólk sem er ósammála viðbjóðnum veigri sér við að setja inn komment, en að fólkið sem hefur eitthvað illt að segja hemji sig hvorki né hiki neitt. Ég hef engar tilgátur um hvers vegna svo sé. Hér er ég ekki að leggja neitt til, né að gagnrýna neinar tilteknar manneskjur eða fjalla um tiltekin tilfelli. Þetta er bara hvernig þessi samfélagsmiðlaheimur birtist mér, og eðli þeirra samkvæmt er óhjákvæmilegt að hann birtist öðrum með öðrum hætti. Mínar aðstæður sem opinber persóna hafa líka ábyggilega nokkur áhrif á þetta, en það kemur varla fólki á óvart - og vonandi ekki - að pólitísk umræða hefur tilhneigingu til að vera andstyggilegri en samtöl fólks um eitthvað annað. Eða það ætla ég allavega rétt að vona. Punkturinn með að skrifa þetta er ekki meiri en svo að ég fór að pæla í því hvert næsta skrefið í samfélagsmiðlum verði. Er einhver að rannsaka hvernig ólíkir eiginleikar þessara miðla draga fram ólíka hluti í okkur, og nýta þá þekkingu til að búa til samfélagsmiðil sem hentar betur t.d. til stjórnmálastarfs? Samfélagsmiðlar eru mjög ný fyrirbæri í mannlegri menningu og er ekki við neinu öðru að búast en að þeir verði meingallaðir í dágóðan tíma í viðbót. Þeir hafa líka klárlega sínar jákvæðu hliðar, en allavega frá mínu sjónarhorni hefur mér fundist þeir svolítið falla í skuggann af göllunum. Við erum mjög heppin ef okkur tekst að einangra það jákvæða en á sama tíma draga úr því neikvæða, en það krefst þess að við skiljum fyrirbærin sem við erum að eiga við.
Skoðun Ábyrg umfjöllun um sjálfsvíg – erum við öll ritstjórar? Guðrún Jóna Guðlaugsdóttir,Tómas Kristjánsson skrifar
Skoðun Sanna er rödd félagshyggju, réttlætis og jöfnuðar! Laufey Líndal Ólafsdóttir,Sara Stef. Hildardóttir skrifar
Skoðun Líknarmeðferð og dánaraðstoð eru ekki andstæður heldur nauðsynleg umræðuefni Ingrid Kuhlman skrifar