Tengsl milli ADHD lyfja og minnkandi glæpatíðni Anna Tara Andrésdóttir skrifar 25. febrúar 2020 13:00 Í fréttum í fyrradag var fjallað um aukningu á notkun lyfja við athyglisbresti og ofvirkni (ADHD) undanfarin ár. Margir eru áhyggjufullir um mögulegar aukaverkanir lyfja en við þær áhyggjur vil ég bæta við upplýsingum um aukaverkanir þess að lifa með ómeðhöndlaðan athyglisbrest. Áhættuþættir sem fylgja ómeðhöndluðu ADHD eru fíknivandamál, kvíði, þunglyndi, hegðunarvandamál, sjálfsmorð, átröskun, kynferðisofbeldi, beita og/eða verða fyrir líkamlegu ofbeldi, svefnvandamál, slysahætta, bílslys, vera gerandi og/eða þolandi eineltis, ótímabærar þunganir, sambandserfiðleikar og skilnaðir, minni menntun, vinnuerfiðleikar og svo mætti lengi telja. Ef þetta dugir ekki til þess að athyglisbrestur sé tekinn alvarlega þá er áhugavert að skoða fjölda fólks með ADHD í fangelsum. Rannsóknir hafa fundið mismunandi tíðnir en virðast þó ná einhverri samstöðu um að að minnsta kosti 25% fólks í fangelsum séu með ADHD miðað við 4-5% í almennu þýði. Til að bæta gráu ofan á svart hafa rannsóknir einnig fundið að ADHD minnkar lífslíkur um 9-13 ár, ég endurtek, 9-13 ár. Það virðast vera tveir gagnstæðir pólar í lyfjaumræðunni, þeir sem vilja auka lyfjagjöf og þeir sem vilja minnka hana. Ég vil stinga upp á þriðja valmöguleikanum, að auka aðgengi, nákvæmni og gæði greiningar og þar með veita þeim sem þurfa faglega hjálp en einnig koma í veg fyrir að ófagleg lyfjagjöf valdi skaða. Gögn um ADHD lyfjagjöf og tíðni glæpa voru tekin saman í Svíþjóð og fundu þau að karlmenn frömdu 32% færri glæpi og konur 41% færri glæpi meðan að á lyfjagjöf stóð. Þessi áhrif fundust hvort sem einstaklingarnir fengu ávanabindandi ADHD lyf eða ekki. Í dag eru Stratterar einu ADHD lyfin sem fást á Íslandi sem eru ekki ávanabindandi. Hins vegar er til annað ADHD lyf sem er ekki ávanabindandi. Það kallast Intuniv og fór á markað í öðrum löndum fyrir mörgum árum en fæst ekki enn hérlendis. Þá má velta fyrir sér hvers vegna stjórnvöld sem hafa áhyggjur af fíkniáhættu og auknum blóðþrýstingi stöðva notkun Intuniv hér á landi. Þar að auki er Intuniv eina ADHD lyfið sem lækkar í stað þess að hækka blóðþrýsting. Yfir 400 rannsóknir hafa sýnt fram á virkni og öryggi ADHD lyfja og því er lyfjagjöf eitt helsta meðferðar úrræði. Önnur meðferðarúrræði svo sem hugræn atferlismeðferð, markþjálfun, atferlismótun og fleira hafa ekki nálægt því sömu virkni og lyf. Hins vegar, ef önnur meðferðarúrræði eru notuð samhliða lyfjagjöf er virkni þeirra meiri og því er mælt með fjölþættri meðferð. Það er í raun ólógískt að tala um aukningu á lyfjagjöf á taugaröskun sem er tiltölulega nýlega uppgötvuð. Einu sinni var alkóhólismi óþekktur og þegar áfengismeðferð hófst hér á landi þá varð að sjálfsögðu aukning á fólki sem fór í áfengismeðferð. „Aukning“ í þessum skilningi er í raun jákvæð. Einnig verður það að teljast gleðiefni að aukning sé sérlega áberandi hjá konum. Það hefur lengi vel verið litið framhjá konum með ADHD þar sem áður fyrr greindust tíu strákar á móti hverri stelpu. Í dag greinast þrír strákar á móti hverri stelpu en á fullorðinsárum virðist kynjabilið vera nálægt því að lokast. Gott að heyra að það jafnrétti sé einnig að skila sér inní lyfjameðferðina. Tíðni ADHD er um það bil 6-9% hjá börnum og 4-5% hjá fullorðnum hins vegar eru einungis 1 af hverjum 25 eða 4% sem fá lyf á Íslandi í dag. Það bendir til þess að enn þann dag í dag erum við ekki að ná að bjóða öllum sem eru með ADHD upp á þau lífsgæði sem þau eiga skilið. Eina talan sem gæti talist vera hærri en rannsóknir hafa sýnt hingað til er að einn af hverjum sjö drengjum fái ADHD lyf. Það mætti líta nánar á það mál ekki með því að hindra lyfjagjöf þeirra sem þurfa á henni að halda, heldur til að gæta þess að börn séu að fá þá allra bestu þjónustu sem þau eiga skilið. Lyf eru hvorki jákvæð né neikvæð í eðli sínu. Áhrif lyfja velta mest á því hvernig þau eru meðhöndluð. Það þarf að finna rétt lyf, í réttum skammti, fyrir rétta einstaklinga. Því miður er ekki einungis vanþekking á ADHD meðal almennings, heldur einnig meðal lækna. Ég vil því þróa umræðuna úr því hvort lyfjagjöf sé neikvæð eða jákvæð yfir í hvernig við getum aukið þekkingu lækna, annarra fagaðila og almennings á ADHD. Ómeðhöndlað ADHD kostar samfélagið talsverðan pening og því er fjárhagslega hagkvæmt að veita þessum hópi sem besta þjónustu. ADHD er meðhöndlanlegasta taugaröskun sem til er og er því næstum óskiljanlegt nýta það ekki. Ég vil biðja fólk að hafa í huga að skoðunum fylgir ábyrgð. Fyrir suma er þetta spennandi dagur í kommentakerfinu en fyrir aðra er þetta spurning um líf eða dauða barnanna sinna. Höfundur er mastersnemi í rannsóknarfræðum í sálfræði. Heimildir sem stuðst var við má nálgast hér. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Heilbrigðismál Lyf Mest lesið Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Skoðun Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Skoðun Fjármálaráðherra búinn að segja A Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Hagfræði-tilgáta ómeðtekin Karl Guðlaugsson skrifar Skoðun Ótryggt aðgengi á Veðurstofureit Friðjón R. Friðjónsson skrifar Skoðun Stattu vörð um launin þín Davíð Aron Routley skrifar Sjá meira
Í fréttum í fyrradag var fjallað um aukningu á notkun lyfja við athyglisbresti og ofvirkni (ADHD) undanfarin ár. Margir eru áhyggjufullir um mögulegar aukaverkanir lyfja en við þær áhyggjur vil ég bæta við upplýsingum um aukaverkanir þess að lifa með ómeðhöndlaðan athyglisbrest. Áhættuþættir sem fylgja ómeðhöndluðu ADHD eru fíknivandamál, kvíði, þunglyndi, hegðunarvandamál, sjálfsmorð, átröskun, kynferðisofbeldi, beita og/eða verða fyrir líkamlegu ofbeldi, svefnvandamál, slysahætta, bílslys, vera gerandi og/eða þolandi eineltis, ótímabærar þunganir, sambandserfiðleikar og skilnaðir, minni menntun, vinnuerfiðleikar og svo mætti lengi telja. Ef þetta dugir ekki til þess að athyglisbrestur sé tekinn alvarlega þá er áhugavert að skoða fjölda fólks með ADHD í fangelsum. Rannsóknir hafa fundið mismunandi tíðnir en virðast þó ná einhverri samstöðu um að að minnsta kosti 25% fólks í fangelsum séu með ADHD miðað við 4-5% í almennu þýði. Til að bæta gráu ofan á svart hafa rannsóknir einnig fundið að ADHD minnkar lífslíkur um 9-13 ár, ég endurtek, 9-13 ár. Það virðast vera tveir gagnstæðir pólar í lyfjaumræðunni, þeir sem vilja auka lyfjagjöf og þeir sem vilja minnka hana. Ég vil stinga upp á þriðja valmöguleikanum, að auka aðgengi, nákvæmni og gæði greiningar og þar með veita þeim sem þurfa faglega hjálp en einnig koma í veg fyrir að ófagleg lyfjagjöf valdi skaða. Gögn um ADHD lyfjagjöf og tíðni glæpa voru tekin saman í Svíþjóð og fundu þau að karlmenn frömdu 32% færri glæpi og konur 41% færri glæpi meðan að á lyfjagjöf stóð. Þessi áhrif fundust hvort sem einstaklingarnir fengu ávanabindandi ADHD lyf eða ekki. Í dag eru Stratterar einu ADHD lyfin sem fást á Íslandi sem eru ekki ávanabindandi. Hins vegar er til annað ADHD lyf sem er ekki ávanabindandi. Það kallast Intuniv og fór á markað í öðrum löndum fyrir mörgum árum en fæst ekki enn hérlendis. Þá má velta fyrir sér hvers vegna stjórnvöld sem hafa áhyggjur af fíkniáhættu og auknum blóðþrýstingi stöðva notkun Intuniv hér á landi. Þar að auki er Intuniv eina ADHD lyfið sem lækkar í stað þess að hækka blóðþrýsting. Yfir 400 rannsóknir hafa sýnt fram á virkni og öryggi ADHD lyfja og því er lyfjagjöf eitt helsta meðferðar úrræði. Önnur meðferðarúrræði svo sem hugræn atferlismeðferð, markþjálfun, atferlismótun og fleira hafa ekki nálægt því sömu virkni og lyf. Hins vegar, ef önnur meðferðarúrræði eru notuð samhliða lyfjagjöf er virkni þeirra meiri og því er mælt með fjölþættri meðferð. Það er í raun ólógískt að tala um aukningu á lyfjagjöf á taugaröskun sem er tiltölulega nýlega uppgötvuð. Einu sinni var alkóhólismi óþekktur og þegar áfengismeðferð hófst hér á landi þá varð að sjálfsögðu aukning á fólki sem fór í áfengismeðferð. „Aukning“ í þessum skilningi er í raun jákvæð. Einnig verður það að teljast gleðiefni að aukning sé sérlega áberandi hjá konum. Það hefur lengi vel verið litið framhjá konum með ADHD þar sem áður fyrr greindust tíu strákar á móti hverri stelpu. Í dag greinast þrír strákar á móti hverri stelpu en á fullorðinsárum virðist kynjabilið vera nálægt því að lokast. Gott að heyra að það jafnrétti sé einnig að skila sér inní lyfjameðferðina. Tíðni ADHD er um það bil 6-9% hjá börnum og 4-5% hjá fullorðnum hins vegar eru einungis 1 af hverjum 25 eða 4% sem fá lyf á Íslandi í dag. Það bendir til þess að enn þann dag í dag erum við ekki að ná að bjóða öllum sem eru með ADHD upp á þau lífsgæði sem þau eiga skilið. Eina talan sem gæti talist vera hærri en rannsóknir hafa sýnt hingað til er að einn af hverjum sjö drengjum fái ADHD lyf. Það mætti líta nánar á það mál ekki með því að hindra lyfjagjöf þeirra sem þurfa á henni að halda, heldur til að gæta þess að börn séu að fá þá allra bestu þjónustu sem þau eiga skilið. Lyf eru hvorki jákvæð né neikvæð í eðli sínu. Áhrif lyfja velta mest á því hvernig þau eru meðhöndluð. Það þarf að finna rétt lyf, í réttum skammti, fyrir rétta einstaklinga. Því miður er ekki einungis vanþekking á ADHD meðal almennings, heldur einnig meðal lækna. Ég vil því þróa umræðuna úr því hvort lyfjagjöf sé neikvæð eða jákvæð yfir í hvernig við getum aukið þekkingu lækna, annarra fagaðila og almennings á ADHD. Ómeðhöndlað ADHD kostar samfélagið talsverðan pening og því er fjárhagslega hagkvæmt að veita þessum hópi sem besta þjónustu. ADHD er meðhöndlanlegasta taugaröskun sem til er og er því næstum óskiljanlegt nýta það ekki. Ég vil biðja fólk að hafa í huga að skoðunum fylgir ábyrgð. Fyrir suma er þetta spennandi dagur í kommentakerfinu en fyrir aðra er þetta spurning um líf eða dauða barnanna sinna. Höfundur er mastersnemi í rannsóknarfræðum í sálfræði. Heimildir sem stuðst var við má nálgast hér.
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir Skoðun