Hlýnun raskar blómgunartíma og jafnvægi í vistkerfi á norðurslóðum Kjartan Kjartansson skrifar 13. janúar 2019 10:00 Á Danaeyju á Svalbarða er vaxtartími plantna aðeins einn mánuður. Litlar breytingar á blómgunartíma geta því haft mikil áhrif á vistkerfið. Ingibjörg Svala Jónsdóttir Plöntur, skordýr og stærri dýr eins og hreindýr gætu liðið fyrir röskun á jafnvægi í vistkerfi heimskautasvæða vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Ný rannsókn sem íslenskur vistfræðingur tók þátt í leiðir í ljós að plöntur sem blómgast seint bregðast sterkar við hlýnandi loftslagi en þær sem blómgast fyrr. Hnattræn hlýnun vegna losunar manna á gróðurhúsalofttegundum er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni með tilheyrandi áhrifum á land- og hafís og gróður. Niðurstöður rannsóknar 38 plöntuvistfræðinga birtust í grein í vísindatímaritinu Nature Ecology and Evolution í síðasta mánuði og lýsir hvernig breytileg áhrif hlýnunarinnar getur raskað jafnvægi í vistkerfum á norðurslóðum. Í ljós kom að plöntur sem blómgast frekar seint að sumri eins og gullbrá bregðast sterkar við hlýnuninni og flýta blómgun meira en tegundir sem blómgast yfirleitt fyrr á sumrin. Rannsóknin byggði á athugunum á blómgunartíma 253 plöntutegunda frá 23 stöðum í heimskauta- og fjallatúndru víðs vegar um heiminn. Ingibjörg Svala Jónsdóttir, prófessor í vistfræði við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands, segir við Vísi að plönturnar sem blómgast seint, í júní eða júlí, geri það nú að meðaltali fimm dögum fyrr en áður fyrir hverju gráðu hlýnunar meðalhita í júní og júlí. „Það eru þessar tegundir sem blómgast almennt síðsumars sem flýta blómguninni meira sem svar við hlýnun þannig að heildarblómgunartími þessara túndruplanta þjappast saman og þetta verður styttra tímabil sem blómgunin nær yfir,“ segir Ingibjörg Svala. Heildarblómgunartíminn á sumrin hefur styst um fjóra daga fyrir hverja gráðu hlýnunar að meðaltali á öllum rannsóknarsvæðunum og var styttingin meiri á efri breiddargráðum norðurheimskautsins en þeim lægri.Ingibjörg Svala Jónsdóttir hefur fengist við rannsóknir á Svalbarða og Svíþjóð. Gögn sem hún aflaði þar voru notuð í alþjóðlegu rannsóknina.Kristinn Ingvarsson/Háskóli ÍslandsHliðrun um nokkra daga hefur mikil áhrif Fjórir til fimm dagar kunna að hljóma eins og óveruleg breyting. Hún getur þó verið þýðingarmikil á stuttum vaxtartíma plantna á norðurheimskautinu sem varir aðeins í einn til tvo mánuði á efri breiddargráðum. Breytingar af þessu tagi geta slegið aðrar tegundir sem reiða sig á plönturnar út af laginu. Blómgun plantna, sem dreifðist yfir lengra tímabil yfir sumarið, stendur nú yfir í skemmri tíma og þannig styttist sá tími sem skordýr sækja í blómin. Þetta getur ekki aðeins komið niður á afkomu skordýranna heldur einnig plantnanna sjálfra sem reiða sig á skordýrin til frjóvgunar og fræmyndunar. Áhrifin geta náð lengra upp fæðukeðjuna og haft áhrif á grasbíta eins og hreindýr, að sögn Ingibjargar Svölu. Kálfar hreindýranna, sem koma í heiminn á ákveðnum tíma, eru háðir því að fá næringarríka fæðu. Þegar plöntur sem blómguðust áður síðar á sumrin þroskast og vaxa fyrr er mögulegt að ungviðið missi af tímabilinu þegar mesta næringu er að fá úr þeim. „Það gerist allt mjög hratt á svo stuttum vaxtartíma og það verður allt að stemma svo þetta er veruleg breyting,“ segir Ingibjörg Svala. Líkleg skýring á því að plönturnar sem blómgast síðar bregðist meira við hlýnunni en þær sem blómgast fyrr er sú að þær síðarnefndu stjórnast ekki aðeins af hitastigi heldur einnig af því hvenær snjóa leysir og af birtutíma sem takmarkar viðbrögð þeirra við hlýnuninni. Þær sem blómgast alla jafna seinna stjórnast frekar af hitastigi og sýna því meiri svörun við hærri hita.Heimskautamura er dæmi um tegund sem blómstrar seint á sumrin. Slíkar plöntur hafa flýtt blómgunartíma sínum meira en þær sem blómstra fyrr.Ingibjörg Svala JónsdóttirÞjónustan sem vistkerfin veita breytist Niðurstöður vísindamannanna fyrir norðurskautið er þveröfugar við þær athuganir sem hafa verið gerðar á suðlægari breiddargráðum. Þar sýna plöntur sem blómgast snemma meiri svörun við hlýnun en þær sem blómgast seinna. Heildarblómgunartíminn lengist fyrir vikið þar. Ingibjörg Svala segir að þetta hafi komið nokkuð á óvart. Ástæðan fyrir því gæti verið sú að í hlýrri lífbeltum sunnar á bóginn sé raki í jarðveginum oft takmarkandi þáttur um miðbik vaxtartímans sem komi í veg fyrir að hlýnunin hafi áhrif á þær plöntur sem blómgast seinna. Raki í jarðvegi sé aftur á móti sjaldnast takmarkandi þáttur á stuttum vaxtartíma heimskautasvæðanna. Spurð að því hvort að þessi hliðrun á blómgunartíma plantna sé vandamál og hvort hún sé ógn við lífríkið segist Ingibjörg Svala ekki vilja setja fram neinar heimsendaspár. Þessi rannsókn og fleiri bendi til þess að hnattræn hlýnun raski jafnvægi í vistkerfum. Nefnir hún sem dæmi að röskun geti orðið á berjaframleiðslu plantan og á framleiðslu hreindýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á. „Hugsanlega með tímanum kemst á eitthvað nýtt jafnvægi en þá erum við kannski ekki að fá sömu þjónustu af þessu vistkerfum. Við getum gert ráð fyrir að sú þjónusta sem við höfum þegið af þessum vistkerfum breytist. Það er kannski óþarfi að segja að hún breytist til þess verra eða betra. Það er erfitt að meta það á þessu stigi en hún mun breytast ,“ segir Ingibjörg Svala.Framleiðni hreyndýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á gæti minnkað ef kálfar missa af þeim tíma þegar plöntur eru sem næringarríkastar á sumrin.Ingibjörg Svala Jónsdóttir Loftslagsmál Vísindi Tengdar fréttir Loftslagsbreytingar lumbra á norðurskautinu "Við erum ekki nálægt því að vera tilbúin með verkefni, áætlanir og stefnumörkun til þess að byggja upp þol fyrir þessum breytingum,“ segir fyrrum vísindaráðgjafi Baracks Obama fyrrverandi Bandaríkjaforseta. 21. október 2018 09:00 Hafið í framvarðarlínu loftslagsbreytinga Lítið er vitað um áhrif súrnunar sjávar á fiska. Vitað er að hafið í kringum Ísland súrnar hraðar en hlýrri höf sunnar í heimi. Breskur sérfræðingur segir Íslendingum að taka mark á eigin mælingum sem séu einstakar. 10. október 2018 09:00 Mest lesið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Innlent Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Innlent Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Innlent Frambjóðandi Trump lýsti sér sem „svörtum nasista“ á klámsíðu Erlent Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Innlent Íbúar Springfield klofnir í afstöðu sinni til heimsóknar Trump Erlent Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu Innlent Títan bilaði og lenti í árekstri nokkrum dögum fyrir hinstu förina Erlent „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Innlent Fleiri fréttir „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Útilokar ekki að snúa sér að öðrum verkefnum Senda vopnaða menn á svæðið Tilkynnt um ísbjörn og þyrla gæslunnar ræst út Óska eftir myndefni af Krýsuvíkurvegi Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg „Fatlaða fólkið verður fyrir miskanum“ Hart tekist á um netaveiði í Ölfusá Reyndist ekki faðir stúlknanna Boða til kyrrðarstundar því íslenskt samfélag standi á krossgötum Engar ábendingar borist þrátt fyrir ákall Ríki og sveitarfélög benda á hvort annað varðandi NPA Útlendingum á Íslandi fjölgar hratt Brynjar snýr sér að mannréttindamálum Almenn ánægja með nýtt útlit Alþingis Brynjar segir af sér Forsætisráðherra mætir fyrstur manna í Samtalið Sjá meira
Plöntur, skordýr og stærri dýr eins og hreindýr gætu liðið fyrir röskun á jafnvægi í vistkerfi heimskautasvæða vegna hnattrænnar hlýnunar af völdum manna. Ný rannsókn sem íslenskur vistfræðingur tók þátt í leiðir í ljós að plöntur sem blómgast seint bregðast sterkar við hlýnandi loftslagi en þær sem blómgast fyrr. Hnattræn hlýnun vegna losunar manna á gróðurhúsalofttegundum er um tvöfalt hraðari á norðurskautinu en annars staðar á jörðinni með tilheyrandi áhrifum á land- og hafís og gróður. Niðurstöður rannsóknar 38 plöntuvistfræðinga birtust í grein í vísindatímaritinu Nature Ecology and Evolution í síðasta mánuði og lýsir hvernig breytileg áhrif hlýnunarinnar getur raskað jafnvægi í vistkerfum á norðurslóðum. Í ljós kom að plöntur sem blómgast frekar seint að sumri eins og gullbrá bregðast sterkar við hlýnuninni og flýta blómgun meira en tegundir sem blómgast yfirleitt fyrr á sumrin. Rannsóknin byggði á athugunum á blómgunartíma 253 plöntutegunda frá 23 stöðum í heimskauta- og fjallatúndru víðs vegar um heiminn. Ingibjörg Svala Jónsdóttir, prófessor í vistfræði við Líf- og umhverfisvísindadeild Háskóla Íslands, segir við Vísi að plönturnar sem blómgast seint, í júní eða júlí, geri það nú að meðaltali fimm dögum fyrr en áður fyrir hverju gráðu hlýnunar meðalhita í júní og júlí. „Það eru þessar tegundir sem blómgast almennt síðsumars sem flýta blómguninni meira sem svar við hlýnun þannig að heildarblómgunartími þessara túndruplanta þjappast saman og þetta verður styttra tímabil sem blómgunin nær yfir,“ segir Ingibjörg Svala. Heildarblómgunartíminn á sumrin hefur styst um fjóra daga fyrir hverja gráðu hlýnunar að meðaltali á öllum rannsóknarsvæðunum og var styttingin meiri á efri breiddargráðum norðurheimskautsins en þeim lægri.Ingibjörg Svala Jónsdóttir hefur fengist við rannsóknir á Svalbarða og Svíþjóð. Gögn sem hún aflaði þar voru notuð í alþjóðlegu rannsóknina.Kristinn Ingvarsson/Háskóli ÍslandsHliðrun um nokkra daga hefur mikil áhrif Fjórir til fimm dagar kunna að hljóma eins og óveruleg breyting. Hún getur þó verið þýðingarmikil á stuttum vaxtartíma plantna á norðurheimskautinu sem varir aðeins í einn til tvo mánuði á efri breiddargráðum. Breytingar af þessu tagi geta slegið aðrar tegundir sem reiða sig á plönturnar út af laginu. Blómgun plantna, sem dreifðist yfir lengra tímabil yfir sumarið, stendur nú yfir í skemmri tíma og þannig styttist sá tími sem skordýr sækja í blómin. Þetta getur ekki aðeins komið niður á afkomu skordýranna heldur einnig plantnanna sjálfra sem reiða sig á skordýrin til frjóvgunar og fræmyndunar. Áhrifin geta náð lengra upp fæðukeðjuna og haft áhrif á grasbíta eins og hreindýr, að sögn Ingibjargar Svölu. Kálfar hreindýranna, sem koma í heiminn á ákveðnum tíma, eru háðir því að fá næringarríka fæðu. Þegar plöntur sem blómguðust áður síðar á sumrin þroskast og vaxa fyrr er mögulegt að ungviðið missi af tímabilinu þegar mesta næringu er að fá úr þeim. „Það gerist allt mjög hratt á svo stuttum vaxtartíma og það verður allt að stemma svo þetta er veruleg breyting,“ segir Ingibjörg Svala. Líkleg skýring á því að plönturnar sem blómgast síðar bregðist meira við hlýnunni en þær sem blómgast fyrr er sú að þær síðarnefndu stjórnast ekki aðeins af hitastigi heldur einnig af því hvenær snjóa leysir og af birtutíma sem takmarkar viðbrögð þeirra við hlýnuninni. Þær sem blómgast alla jafna seinna stjórnast frekar af hitastigi og sýna því meiri svörun við hærri hita.Heimskautamura er dæmi um tegund sem blómstrar seint á sumrin. Slíkar plöntur hafa flýtt blómgunartíma sínum meira en þær sem blómstra fyrr.Ingibjörg Svala JónsdóttirÞjónustan sem vistkerfin veita breytist Niðurstöður vísindamannanna fyrir norðurskautið er þveröfugar við þær athuganir sem hafa verið gerðar á suðlægari breiddargráðum. Þar sýna plöntur sem blómgast snemma meiri svörun við hlýnun en þær sem blómgast seinna. Heildarblómgunartíminn lengist fyrir vikið þar. Ingibjörg Svala segir að þetta hafi komið nokkuð á óvart. Ástæðan fyrir því gæti verið sú að í hlýrri lífbeltum sunnar á bóginn sé raki í jarðveginum oft takmarkandi þáttur um miðbik vaxtartímans sem komi í veg fyrir að hlýnunin hafi áhrif á þær plöntur sem blómgast seinna. Raki í jarðvegi sé aftur á móti sjaldnast takmarkandi þáttur á stuttum vaxtartíma heimskautasvæðanna. Spurð að því hvort að þessi hliðrun á blómgunartíma plantna sé vandamál og hvort hún sé ógn við lífríkið segist Ingibjörg Svala ekki vilja setja fram neinar heimsendaspár. Þessi rannsókn og fleiri bendi til þess að hnattræn hlýnun raski jafnvægi í vistkerfum. Nefnir hún sem dæmi að röskun geti orðið á berjaframleiðslu plantan og á framleiðslu hreindýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á. „Hugsanlega með tímanum kemst á eitthvað nýtt jafnvægi en þá erum við kannski ekki að fá sömu þjónustu af þessu vistkerfum. Við getum gert ráð fyrir að sú þjónusta sem við höfum þegið af þessum vistkerfum breytist. Það er kannski óþarfi að segja að hún breytist til þess verra eða betra. Það er erfitt að meta það á þessu stigi en hún mun breytast ,“ segir Ingibjörg Svala.Framleiðni hreyndýrahjarða sem frumbyggjar á norðurslóðum reiða sig á gæti minnkað ef kálfar missa af þeim tíma þegar plöntur eru sem næringarríkastar á sumrin.Ingibjörg Svala Jónsdóttir
Loftslagsmál Vísindi Tengdar fréttir Loftslagsbreytingar lumbra á norðurskautinu "Við erum ekki nálægt því að vera tilbúin með verkefni, áætlanir og stefnumörkun til þess að byggja upp þol fyrir þessum breytingum,“ segir fyrrum vísindaráðgjafi Baracks Obama fyrrverandi Bandaríkjaforseta. 21. október 2018 09:00 Hafið í framvarðarlínu loftslagsbreytinga Lítið er vitað um áhrif súrnunar sjávar á fiska. Vitað er að hafið í kringum Ísland súrnar hraðar en hlýrri höf sunnar í heimi. Breskur sérfræðingur segir Íslendingum að taka mark á eigin mælingum sem séu einstakar. 10. október 2018 09:00 Mest lesið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Innlent Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Innlent Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Innlent Frambjóðandi Trump lýsti sér sem „svörtum nasista“ á klámsíðu Erlent Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Innlent Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Innlent Íbúar Springfield klofnir í afstöðu sinni til heimsóknar Trump Erlent Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu Innlent Títan bilaði og lenti í árekstri nokkrum dögum fyrir hinstu förina Erlent „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Innlent Fleiri fréttir „Ég hefði bara sagt af mér á staðnum“ Yazan afar létt að vera ekki vísað frá landi Fjórir í bílnum en enginn við stýrið Fundu lík karlmanns í Reynisfjalli Sýknaður af ákæru um manndráp af gáleysi á Akureyri Ákærður fyrir að stinga lækni í kvöldgöngu „Kerfið er algjörlega að bregðast fólkinu“ Vinnuslys töluvert tíðari á Íslandi en í Noregi Áhyggjuefni að innri landamærin séu ekki betur tryggð Dæmi um að fólk hafi fallið frá á meðan beðið er eftir NPA-þjónustu Kona á níræðisaldri sá björninn í þriggja metra fjarlægð Brynjar vill herða upp á mannréttindahugtakinu Hvítabjörninn felldur: Forðaði sér inn og sendi skilaboð á dóttur sína Útilokar ekki að snúa sér að öðrum verkefnum Senda vopnaða menn á svæðið Tilkynnt um ísbjörn og þyrla gæslunnar ræst út Óska eftir myndefni af Krýsuvíkurvegi Rafrettukóngur og eigandi Drekans sakaðir um 740 milljóna brot Nafn mannsins sem lést í vinnuslysi í Árborg „Fatlaða fólkið verður fyrir miskanum“ Hart tekist á um netaveiði í Ölfusá Reyndist ekki faðir stúlknanna Boða til kyrrðarstundar því íslenskt samfélag standi á krossgötum Engar ábendingar borist þrátt fyrir ákall Ríki og sveitarfélög benda á hvort annað varðandi NPA Útlendingum á Íslandi fjölgar hratt Brynjar snýr sér að mannréttindamálum Almenn ánægja með nýtt útlit Alþingis Brynjar segir af sér Forsætisráðherra mætir fyrstur manna í Samtalið Sjá meira
Loftslagsbreytingar lumbra á norðurskautinu "Við erum ekki nálægt því að vera tilbúin með verkefni, áætlanir og stefnumörkun til þess að byggja upp þol fyrir þessum breytingum,“ segir fyrrum vísindaráðgjafi Baracks Obama fyrrverandi Bandaríkjaforseta. 21. október 2018 09:00
Hafið í framvarðarlínu loftslagsbreytinga Lítið er vitað um áhrif súrnunar sjávar á fiska. Vitað er að hafið í kringum Ísland súrnar hraðar en hlýrri höf sunnar í heimi. Breskur sérfræðingur segir Íslendingum að taka mark á eigin mælingum sem séu einstakar. 10. október 2018 09:00