Fórnarlambsvæðing Guðmundur Andri Thorsson skrifar 7. mars 2018 07:00 Óttar Guðmundsson geðlæknir hefur stundum skrifað bakþankagreinar um að fólk geri of mikið af því að tala opinberlega um eigin áföll og eigin vandamál; hann hefur talað um „fórnarlambavæðingu“, haldið fram gildi þess að bera harm sinn í hljóði eins og fólk gerði að hans mati í Íslendingasögunum; hann hefur talað um að áföll séu nú einu sinni hluti af lífinu og ekki ástæða til að fjölyrða um þau í viðtölum. Um slík viðtöl skrifaði hann umtalaða grein og notaði um þau hugtakið „aumingi vikunnar“. Nokkru síðan kom Óttar raunar sjálfur fram í viðtali og ræddi um það hversu erfitt það hefði verið sér að „stíga fram“ og gagnrýna þessa umræðu. Nú bregður svo við að Óttar telur sig hafa fundið verðugt fórnarlamb, og þarf að leita nokkuð langt aftur til þess. Það er Kristmann Guðmundsson sem Óttar segir í Bakþankagrein þann 3.3. að hafi verið lagður í einelti af föður mínum, Thor Vilhjálmssyni, um miðjan sjöunda áratug síðustu aldar, og hafi Thor viljað með þessu ganga í augun á Kristni E. Andréssyni kommúnistaleiðtoga og stundað „hjarðhegðun“. Þessa speki hefur Óttar úr skáldsögu eftir Sigurjón Magnússon um Kristmann og kærumál hans á hendur Thor. Sjálfur birti faðir minn sína hlið þessara mála í bókinni Faldafeykir, sem ég er viss um að vinir mínir í Bókinni gætu fundið handa Óttari að lesa. Við mér horfir þetta svona: bókmenntir eru stundum átakasvæði, enda er þar í vissum skilningi tekist á um aðganginn að heilabúi og tilfinningalífi lesenda. Thor sagði skoðun sína umbúðalaust á Kristmanni og talaði þar enga tæpitungu frekar en hann var vanur. Það jafngildir ekki því að leggja mann í einelti. Kristmann fór halloka í samskiptum þeirra – það jafngildir ekki því að vera lagður í einelti. Thor sýndi fram á ritstuld Kristmanns (kunnuglegt) í þessum réttarhöldum, en það gerir Thor ekki að „hjarðdýri“. Thor var ekki þannig skapi farinn að hann gengi erinda annarra, flokka eða einstaklinga, og fjarri öllu lagi að útmála hann sem hlaupasnata Kristins E. Andréssonar. Hann var ekki einu sinni útgefandi verka Thors á þessum árum þegar Helgafell, undir stjórn Sjálfstæðismannsins Ragnars í Smára, var helsta forlag landsins. Kristinn E. hafði einangrast eftir innrás Rússa í Ungverjaland, afhjúpanir á ógnarverkum Stalíns og ofsóknir á hendur skáldum í Rússlandi á borð við Pasternak. Hann kunni Thor litlar þakkir fyrir bókina Undir gervitungli sem kom út 1959 og fjallaði á háðskan hátt um ferð Thors til Sovétríkjanna og það voru aðrir höfundar sem Kristinn E. hampaði sem vonarstjörnum íslenskra bókmennta á þessum tíma; Jóhannes Helgi og Ingimar Erlendur Sigurðsson. Honum fannst Thor vera í hópi hinna „tómu penna“. Ég hef frá því ég man eftir mér vanist því að heyra fólk segja hitt og þetta um föður minn. Ég veit að hann var fyrirferðarmikill maður og kippi mér ekki upp við að heyra fólk viðra alls konar skoðanir á honum og verkum hans. En mér leiðist að sjá hann sakaðan um ofbeldi á borð við einelti, því að það var einfaldlega fjarri lundarfari hans að veitast að minni máttar og hvað þá að hann hefði staðið í slíku til að þóknast valdamönnum. Ég held að fólk sem á annað borð hafði kynni af föður mínum – jafnvel sem andstæðingi í menningarátökunum hér í fámenninu og fásinninu – viti hversu fráleitar þessar ásakanir eru. Hann var viðkvæmur maður og geðríkur, „gæddur geði hvers veðurs“ eins og Þorsteinn frá Hamri orðaði það í ljóði um Thor. Hann hafði ýmsa galla en sú mynd sem dregin er upp af honum og framgöngu hans hér er röng að mínu mati og grunnfærnisleg. Eineltisseggur var hann ekki – þýlyndur var hann ekki. Kristmann varð að vísu fyrir barðinu á orðkynngi Thors, og hafði lítinn sóma af málarekstri sínum þó hann ynni meiðyrðamálið. Hann var hins vegar ekki einstæðingur og smælingi í augum föður míns, heldur fulltrúi og skjólstæðingur ráðandi afla í íslensku menningarlífi. Hann var meðal annars ritdómari Morgunblaðsins og skrifaði þar oft dóma um verk ungra höfunda sem öðru fremur urðu til að afla honum orðspors í þeirra röðum. Um bók Thors, Daga mannsins, tíu árum fyrir þessi viðskipti, skrifaði Kristmann afar neikvæða umsögn þar sem hann talar meðal annars um „sjúklegt svartnætti þunglyndis og tilfinningasemi“ og ráðleggur skáldinu unga að fara í síld eða vegavinnu, jafnvel í heyskap úti í sveit, því hann skorti „heilbrigð viðfangsefni“. Hér hæðist roskinn og virtur höfundur að ungum og óöruggum manni sem er að feta sig inn á höfundabrautina og berjast við að finna sér tilverugrundvöll í umhverfi sem honum finnst sér fjandsamlegt. Svipaðar glósur fékk hann um þessar mundir frá Gunnari Benediktssyni, einum af bókmenntaprelátum kommanna, sem skrifaði í Þjóðviljann að Thor væri „með í blóði sínu dauða heillar stéttar“, en afi Thors var Thor Jensen athafnamaður. Samt myndi ég ekki nota orð eins og „einelti“ hér. Slík orð verða að fá að hafa sína merkingu. Það eru til raunveruleg fórnarlömb eineltis og gagnstætt Óttari tel ég að það sé alltaf gott og heilbrigt að stíga fram og segja frá slíkri reynslu; að bera harm sinn með hljóðum er betra en að að bera hann í hljóði. Það má ekki gera lítið úr raunverulegum fórnarlömbum með gáleysislegri notkun orðsins, ekki síst þegar um er að ræða geðlækni sem margt fólk heldur að viti hvað hann er að tala um.Höfundur er alþingismaður Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Andri Thorsson Mest lesið Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson Skoðun Skoðun Skoðun Klerkaveldi, trú og stjórnmál Sigurður Árni Þórðarson skrifar Skoðun Stöðvum áætlanir um sjókvíaeldi í Eyjafirði! Harpa Barkardóttir skrifar Skoðun Gamla Reykjavíkurhöfn - Vesturbugt – ákall um nýtt skipulag Páll Jakob Líndal skrifar Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Þegar Sjálfstæðisflokkurinn fann málbeinið sitt Ásta Guðrún Helgadóttir skrifar Skoðun Sex hlutir sem þú vissir ekki um húsnæðisfélög Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Þegar hið óhugsanlega gerist Hrefna Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Ábyrgð og ábyrgðarleysi Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar óttinn er ekki sannur Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Fimm staðreyndir fyrir Gunnþór Ingvason Arnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar Skoðun Á flandri í klandri Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Átak til að stytta biðlista barna eftir sérfræðiaðstoð Helga Þórðardóttir skrifar Skoðun Hverjir borga leikskólann í Kópavogi? Örn Arnarson skrifar Skoðun Tölvupóstar fjórðu iðnbyltingarinnar Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun „Skömmin þín“ Jokka G. Birnudóttir skrifar Skoðun Tökum samtalið Gunnþór Ingvason skrifar Skoðun „Eruð þið sammála lausagöngu katta?“ Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Réttlæti fyrir þjóðina, framfarir fyrir landsbyggðina Guðmundur Ari Sigurjónson skrifar Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar Skoðun Stuðningur við nýsköpun í menntun: Leið að betra mati Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Þegar illfygli leiðir stórmennskubrjálæðing Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Afruglari Þórður Björn Sigurðsson skrifar Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Sjá meira
Óttar Guðmundsson geðlæknir hefur stundum skrifað bakþankagreinar um að fólk geri of mikið af því að tala opinberlega um eigin áföll og eigin vandamál; hann hefur talað um „fórnarlambavæðingu“, haldið fram gildi þess að bera harm sinn í hljóði eins og fólk gerði að hans mati í Íslendingasögunum; hann hefur talað um að áföll séu nú einu sinni hluti af lífinu og ekki ástæða til að fjölyrða um þau í viðtölum. Um slík viðtöl skrifaði hann umtalaða grein og notaði um þau hugtakið „aumingi vikunnar“. Nokkru síðan kom Óttar raunar sjálfur fram í viðtali og ræddi um það hversu erfitt það hefði verið sér að „stíga fram“ og gagnrýna þessa umræðu. Nú bregður svo við að Óttar telur sig hafa fundið verðugt fórnarlamb, og þarf að leita nokkuð langt aftur til þess. Það er Kristmann Guðmundsson sem Óttar segir í Bakþankagrein þann 3.3. að hafi verið lagður í einelti af föður mínum, Thor Vilhjálmssyni, um miðjan sjöunda áratug síðustu aldar, og hafi Thor viljað með þessu ganga í augun á Kristni E. Andréssyni kommúnistaleiðtoga og stundað „hjarðhegðun“. Þessa speki hefur Óttar úr skáldsögu eftir Sigurjón Magnússon um Kristmann og kærumál hans á hendur Thor. Sjálfur birti faðir minn sína hlið þessara mála í bókinni Faldafeykir, sem ég er viss um að vinir mínir í Bókinni gætu fundið handa Óttari að lesa. Við mér horfir þetta svona: bókmenntir eru stundum átakasvæði, enda er þar í vissum skilningi tekist á um aðganginn að heilabúi og tilfinningalífi lesenda. Thor sagði skoðun sína umbúðalaust á Kristmanni og talaði þar enga tæpitungu frekar en hann var vanur. Það jafngildir ekki því að leggja mann í einelti. Kristmann fór halloka í samskiptum þeirra – það jafngildir ekki því að vera lagður í einelti. Thor sýndi fram á ritstuld Kristmanns (kunnuglegt) í þessum réttarhöldum, en það gerir Thor ekki að „hjarðdýri“. Thor var ekki þannig skapi farinn að hann gengi erinda annarra, flokka eða einstaklinga, og fjarri öllu lagi að útmála hann sem hlaupasnata Kristins E. Andréssonar. Hann var ekki einu sinni útgefandi verka Thors á þessum árum þegar Helgafell, undir stjórn Sjálfstæðismannsins Ragnars í Smára, var helsta forlag landsins. Kristinn E. hafði einangrast eftir innrás Rússa í Ungverjaland, afhjúpanir á ógnarverkum Stalíns og ofsóknir á hendur skáldum í Rússlandi á borð við Pasternak. Hann kunni Thor litlar þakkir fyrir bókina Undir gervitungli sem kom út 1959 og fjallaði á háðskan hátt um ferð Thors til Sovétríkjanna og það voru aðrir höfundar sem Kristinn E. hampaði sem vonarstjörnum íslenskra bókmennta á þessum tíma; Jóhannes Helgi og Ingimar Erlendur Sigurðsson. Honum fannst Thor vera í hópi hinna „tómu penna“. Ég hef frá því ég man eftir mér vanist því að heyra fólk segja hitt og þetta um föður minn. Ég veit að hann var fyrirferðarmikill maður og kippi mér ekki upp við að heyra fólk viðra alls konar skoðanir á honum og verkum hans. En mér leiðist að sjá hann sakaðan um ofbeldi á borð við einelti, því að það var einfaldlega fjarri lundarfari hans að veitast að minni máttar og hvað þá að hann hefði staðið í slíku til að þóknast valdamönnum. Ég held að fólk sem á annað borð hafði kynni af föður mínum – jafnvel sem andstæðingi í menningarátökunum hér í fámenninu og fásinninu – viti hversu fráleitar þessar ásakanir eru. Hann var viðkvæmur maður og geðríkur, „gæddur geði hvers veðurs“ eins og Þorsteinn frá Hamri orðaði það í ljóði um Thor. Hann hafði ýmsa galla en sú mynd sem dregin er upp af honum og framgöngu hans hér er röng að mínu mati og grunnfærnisleg. Eineltisseggur var hann ekki – þýlyndur var hann ekki. Kristmann varð að vísu fyrir barðinu á orðkynngi Thors, og hafði lítinn sóma af málarekstri sínum þó hann ynni meiðyrðamálið. Hann var hins vegar ekki einstæðingur og smælingi í augum föður míns, heldur fulltrúi og skjólstæðingur ráðandi afla í íslensku menningarlífi. Hann var meðal annars ritdómari Morgunblaðsins og skrifaði þar oft dóma um verk ungra höfunda sem öðru fremur urðu til að afla honum orðspors í þeirra röðum. Um bók Thors, Daga mannsins, tíu árum fyrir þessi viðskipti, skrifaði Kristmann afar neikvæða umsögn þar sem hann talar meðal annars um „sjúklegt svartnætti þunglyndis og tilfinningasemi“ og ráðleggur skáldinu unga að fara í síld eða vegavinnu, jafnvel í heyskap úti í sveit, því hann skorti „heilbrigð viðfangsefni“. Hér hæðist roskinn og virtur höfundur að ungum og óöruggum manni sem er að feta sig inn á höfundabrautina og berjast við að finna sér tilverugrundvöll í umhverfi sem honum finnst sér fjandsamlegt. Svipaðar glósur fékk hann um þessar mundir frá Gunnari Benediktssyni, einum af bókmenntaprelátum kommanna, sem skrifaði í Þjóðviljann að Thor væri „með í blóði sínu dauða heillar stéttar“, en afi Thors var Thor Jensen athafnamaður. Samt myndi ég ekki nota orð eins og „einelti“ hér. Slík orð verða að fá að hafa sína merkingu. Það eru til raunveruleg fórnarlömb eineltis og gagnstætt Óttari tel ég að það sé alltaf gott og heilbrigt að stíga fram og segja frá slíkri reynslu; að bera harm sinn með hljóðum er betra en að að bera hann í hljóði. Það má ekki gera lítið úr raunverulegum fórnarlömbum með gáleysislegri notkun orðsins, ekki síst þegar um er að ræða geðlækni sem margt fólk heldur að viti hvað hann er að tala um.Höfundur er alþingismaður
Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun
Skoðun Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar
Skoðun Réttlæti byggir ekki á rangfærslum – svar við málflutningi þingflokksformanns Samfylkingar um veiðigjaldafrumvarpið Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Björgun hvala og orðræðan sem máli skiptir Valgerður Árnadóttir,Stefán Yngvi Pétursson,Rósa Líf Darradóttir,Anahita S. Babaei skrifar
Skoðun Ferðaleiðsögn í skjóli ábyrgðar – tími til kominn að endurhugsa nálgunina Guðmundur Björnsson skrifar
Skoðun Hvernig meðhöndlum við vanda sem ekki má tala um? Skaðaminnkandi nálgun í fangelsum Margrét Dís Yeoman skrifar
Að elska sjálfan sig – lykill að heilbrigðu starfsumhverfi í leik- og grunnskólum Kristín Magdalena Ágústsdóttir Skoðun