Skynsamleg leið eða stórvarasöm? Guðmundur Magnússon skrifar 13. desember 2004 00:01 "Hvílík forræðishyggja!" eða "Eru nú gömlu sósíalistarnir búnir að hertaka Samfylkinguna?" - eitthvað á þessa leið voru upphrópanirnar sem heyrðust þegar fréttir barust af því að þingmenn Samfylkingarinnar vildu banna auglýsingar á óhollum matvörum í fjölmiðlum og hefðu borið fram tillögu um það á Alþingi. "Þarna sýnir Samfylkingin sitt rétta andlit - boð og bönn eru hennar ær og kýr" heyrðist einhver segja. Málið var tekið fyrir í Sunnudagsþættinum á Skjá einum. Ólafur Teitur Guðnason gerðist heimspekilegur og vitnaði í David Hume: "Frelsið glatast sjaldan í einu lagi. Það glatast iðulega smátt og smátt". Og það sem meira er, sagði Ólafur Teitur: "Leiðin frá frelsi til ánauðar er vörðuð góðum áformum, eins og Friedrich Hayek benti á. Þeir sem skerða frelsið, gera það oftast í einhverjum göfugum tilgangi". Og það má auðvitað segja að það sé göfugur tilgangur að bæta mataræði fólks. Í okkar heimshluta er það ekki skortur sem veldur vandræðum heldur ofgnótt sem velmegunin hefur leitt af sér en einn fylgifiskur hennar er offita sem orðin er svo útbreidd að talað er um hana sem eitt helsta heilbrigðisvandamál Vesturlanda. Í því sambandi hafa menn sérstakar áhyggjur af börnum og unglingum sem eru sögð varnarlaus gagnvart sölumönnum óhollra matvæla og drykkja. En áður en við höldum áfram að hneykslast á Samfylkingunni og forsjárhyggju hennar skulum við líta á hvað það er sem þingmenn hennar eru raunverulega að leggja til. Svarið finnum við í þingsályktunartillögu sem lesa má hér á vef Alþingis. Þar er lagt til að Alþingi samþykki eftirfarandi: "Alþingi ályktar að fela heilbrigðisráðherra að kanna grundvöll fyrir setningu reglna um takmörkun auglýsinga á matvöru sem inniheldur mikla fitu, sykur eða salt með það að markmiði að sporna við offitu, einkum meðal barna og ungmenna. Ráðherra leitist í þessu skyni m.a. við að ná samstöðu með framleiðendum, innflytjendum og auglýsendum um að þessar vörur verði ekki auglýstar í sjónvarpi fyrr en eftir klukkan níu á kvöldin." Rétt er að veita því athygli að í tillögunni felst ekki afdráttarlaus krafa um auglýsingabann heldur er frekar um að ræða tilmæli til heilbrigðisyfirvalda um að reyna að fá auglýsendur til samstarfs og vekja þá til skilnings á vandamálinu. En er þetta rétt leið og skynsamleg? Eða er hún stórvarasöm frelsisskerðing? Fram kemur í greinargerð með þingsályktunartillögunni að fyrirmyndin er sótt til breskra jafnaðarmanna: "Flutningsmenn vekja ... athygli á þeim aðgerðum sem bresk heilbrigðisyfirvöld hafa gripið til en tillaga þessi hefur þær að nokkru sem fyrirmynd." Um það voru hugmyndir í Bretlandi að banna sjónvarpsauglýsingar á óhollum matvælum á tímum sem börn væru helst fyrir framan viðtækin. Um þetta má til dæmis lesa hér á fréttavef BBC. Þar kemur fram að eftir skoðun málsins var fallið frá hugmyndinni um algjört bann við slíkum auglýsingum en í staðinn er í nýlegri hvítbók bresku ríkisstjórnarinnar eins og hér má lesa lagt til að teknar verði upp viðræður við hagsmunaaðila, þ.e. framleiðendur gosdrykkja, sælgætis og skyndifæðis, með það í huga að þeir setji sér sjálfur reglur sem takmarka það hvernig slíkum auglýsingum er beint að börnum. Segja má að það sé þetta sé Samfylkingin hafi í huga að gert verði á Íslandi. Af hverju ekki algjört bann? Ástæðan fyrir því að Bretar lögðu þá hugmynd á hilluna var að hún mætti miklu andófi. Hasmunaaðilar töldu hana óeðlilega frelsisskerðingu og mismunun og efasemdir voru uppi um að hún stæðist gagnvart grundvallarreglum um tjáningarfrelsi. Einnig var bent á á hve erfitt væri að skilgreina þær vörur sem ekki mætti auglýsa. Margir höfðu áhyggjur af því að hér væri verið að feta sig inn á slóðir sem boðið gætu hættu heim og skapað varhugaverð fordæmi. Auglýsingabann á óholum matvörum gagnvart börnum hefur verið reynt og er við lýði á tveimur stöðum. Í Svíþjóð og Quebec í Kanada. Gallinn er bara sá að það hefur ekki virkað á nokkurn hátt. Offita barna og unglinga er sama vandamálið þar og annars staðar. Þessi staðreynd hafði áhrif á Breta og átti þátt í því að þeir féllu frá því að fyrirskipa auglýsingabann. En ef lögbundið auglýsingabann hefur ekki áhrif á mataræði barna og unglinga er þá ekki ólíklegt að frjáls ákvörðun auglýsenda um að takmarka slíkar auglýsingar hafi meiri áhrif? Það virðist blasa við og þess vegna er svolítið erfitt að átta sig á því hvað bresk stjórnvöld - og Samfylkingin á Íslandi - eru að fara. Nema þau telji að reynsla Svía og Kanadamanna sé ekki einhlít og jafnvel þótt bannið sé áhrifalítið þá sé siðferðilega ekki stætt á öðru en að halda óhollustunni frá börnum svo sem kostur er. Vafalaust er það rétt að "óhollur matur" - hvað sem það nú er nákvæmlega - á sinn þátt - og líklega drjúgan - í offitu barna og unglinga, offitu sem skerðir möguleika þeirra í lífinu og skapar þeim heilsufarsleg vandamál, andleg og líkamleg, sem aftur skapar þjóðfélaginu kostnað og vandræði og annan ama. En mataræðið er áreiðanlega ekki eini sökudólgurinn. Líklega er hreyfingarleysi ungdómsins enn stærri áhrifaþáttur offituvandans. Aukin hreyfing, aukin líkamsrækt, er því líklega nærtækari leið til að vinna bug á offitunni, ekki síst ef hún helst í hendur við góða fræðslu um mataræði og aðra hollustuhætti.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Magnússon Í brennidepli Mest lesið Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson Skoðun Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Við erum réttindalaus Sigurlín Margrét Sigurðardóttir skrifar Skoðun Raunir ríka fólksins og bænir þess Jónas Yngvi Ásgrímsson skrifar Skoðun Myglaða nestisboxið og gleymda sítrónan María Rut Kristinsdóttir skrifar Skoðun Talið við okkur áður en þið talið um okkur Ian McDonald skrifar Skoðun Björgunarleiðangur fyrir Heimsmarkmiðin Antonio Guterres skrifar Skoðun Átti ekki að klára dæmið í geðheilbrigðismálum? Ingveldur Anna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar Skoðun Óður til Sigga sjéní Ingvi Þór Georgsson skrifar Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Örvæntingafullir endó-sjúklingar Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Þjóð sem lætur kyrrt liggja? Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Umbætur í innkaupum hins opinbera á upplýsingatækni Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Losar Alþingi um leyfisveitinga-flækjuna? Katrín Helga Hallgrímsdóttir skrifar Skoðun Dómsdagur nálgast! Hólmgeir Baldursson skrifar Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar Skoðun Ég og Parkinson – leitin að greiningu og leiðin til betra lífs Guðrún Einarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna borga foreldrar í Kópavogi mest? Eydís Inga Valsdóttir skrifar Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar Skoðun Aðgengi er lykill að sjálfstæði, þátttöku og virkni Þuríður Harpa Sigurðardóttir skrifar Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar Skoðun Þetta unga fólk getur bara haldið kjafti Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Kveðjum sjálfhverfa og fyrirsjáanlega manninn Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Hefur ekki náð sér á strik síðan Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Faglegt mat eða lukka? IV. Faglegt mat og ósvaraðar spurningar Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Skipulögð glæpastarfsemi er ógn við samfélagið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Sjá meira
"Hvílík forræðishyggja!" eða "Eru nú gömlu sósíalistarnir búnir að hertaka Samfylkinguna?" - eitthvað á þessa leið voru upphrópanirnar sem heyrðust þegar fréttir barust af því að þingmenn Samfylkingarinnar vildu banna auglýsingar á óhollum matvörum í fjölmiðlum og hefðu borið fram tillögu um það á Alþingi. "Þarna sýnir Samfylkingin sitt rétta andlit - boð og bönn eru hennar ær og kýr" heyrðist einhver segja. Málið var tekið fyrir í Sunnudagsþættinum á Skjá einum. Ólafur Teitur Guðnason gerðist heimspekilegur og vitnaði í David Hume: "Frelsið glatast sjaldan í einu lagi. Það glatast iðulega smátt og smátt". Og það sem meira er, sagði Ólafur Teitur: "Leiðin frá frelsi til ánauðar er vörðuð góðum áformum, eins og Friedrich Hayek benti á. Þeir sem skerða frelsið, gera það oftast í einhverjum göfugum tilgangi". Og það má auðvitað segja að það sé göfugur tilgangur að bæta mataræði fólks. Í okkar heimshluta er það ekki skortur sem veldur vandræðum heldur ofgnótt sem velmegunin hefur leitt af sér en einn fylgifiskur hennar er offita sem orðin er svo útbreidd að talað er um hana sem eitt helsta heilbrigðisvandamál Vesturlanda. Í því sambandi hafa menn sérstakar áhyggjur af börnum og unglingum sem eru sögð varnarlaus gagnvart sölumönnum óhollra matvæla og drykkja. En áður en við höldum áfram að hneykslast á Samfylkingunni og forsjárhyggju hennar skulum við líta á hvað það er sem þingmenn hennar eru raunverulega að leggja til. Svarið finnum við í þingsályktunartillögu sem lesa má hér á vef Alþingis. Þar er lagt til að Alþingi samþykki eftirfarandi: "Alþingi ályktar að fela heilbrigðisráðherra að kanna grundvöll fyrir setningu reglna um takmörkun auglýsinga á matvöru sem inniheldur mikla fitu, sykur eða salt með það að markmiði að sporna við offitu, einkum meðal barna og ungmenna. Ráðherra leitist í þessu skyni m.a. við að ná samstöðu með framleiðendum, innflytjendum og auglýsendum um að þessar vörur verði ekki auglýstar í sjónvarpi fyrr en eftir klukkan níu á kvöldin." Rétt er að veita því athygli að í tillögunni felst ekki afdráttarlaus krafa um auglýsingabann heldur er frekar um að ræða tilmæli til heilbrigðisyfirvalda um að reyna að fá auglýsendur til samstarfs og vekja þá til skilnings á vandamálinu. En er þetta rétt leið og skynsamleg? Eða er hún stórvarasöm frelsisskerðing? Fram kemur í greinargerð með þingsályktunartillögunni að fyrirmyndin er sótt til breskra jafnaðarmanna: "Flutningsmenn vekja ... athygli á þeim aðgerðum sem bresk heilbrigðisyfirvöld hafa gripið til en tillaga þessi hefur þær að nokkru sem fyrirmynd." Um það voru hugmyndir í Bretlandi að banna sjónvarpsauglýsingar á óhollum matvælum á tímum sem börn væru helst fyrir framan viðtækin. Um þetta má til dæmis lesa hér á fréttavef BBC. Þar kemur fram að eftir skoðun málsins var fallið frá hugmyndinni um algjört bann við slíkum auglýsingum en í staðinn er í nýlegri hvítbók bresku ríkisstjórnarinnar eins og hér má lesa lagt til að teknar verði upp viðræður við hagsmunaaðila, þ.e. framleiðendur gosdrykkja, sælgætis og skyndifæðis, með það í huga að þeir setji sér sjálfur reglur sem takmarka það hvernig slíkum auglýsingum er beint að börnum. Segja má að það sé þetta sé Samfylkingin hafi í huga að gert verði á Íslandi. Af hverju ekki algjört bann? Ástæðan fyrir því að Bretar lögðu þá hugmynd á hilluna var að hún mætti miklu andófi. Hasmunaaðilar töldu hana óeðlilega frelsisskerðingu og mismunun og efasemdir voru uppi um að hún stæðist gagnvart grundvallarreglum um tjáningarfrelsi. Einnig var bent á á hve erfitt væri að skilgreina þær vörur sem ekki mætti auglýsa. Margir höfðu áhyggjur af því að hér væri verið að feta sig inn á slóðir sem boðið gætu hættu heim og skapað varhugaverð fordæmi. Auglýsingabann á óholum matvörum gagnvart börnum hefur verið reynt og er við lýði á tveimur stöðum. Í Svíþjóð og Quebec í Kanada. Gallinn er bara sá að það hefur ekki virkað á nokkurn hátt. Offita barna og unglinga er sama vandamálið þar og annars staðar. Þessi staðreynd hafði áhrif á Breta og átti þátt í því að þeir féllu frá því að fyrirskipa auglýsingabann. En ef lögbundið auglýsingabann hefur ekki áhrif á mataræði barna og unglinga er þá ekki ólíklegt að frjáls ákvörðun auglýsenda um að takmarka slíkar auglýsingar hafi meiri áhrif? Það virðist blasa við og þess vegna er svolítið erfitt að átta sig á því hvað bresk stjórnvöld - og Samfylkingin á Íslandi - eru að fara. Nema þau telji að reynsla Svía og Kanadamanna sé ekki einhlít og jafnvel þótt bannið sé áhrifalítið þá sé siðferðilega ekki stætt á öðru en að halda óhollustunni frá börnum svo sem kostur er. Vafalaust er það rétt að "óhollur matur" - hvað sem það nú er nákvæmlega - á sinn þátt - og líklega drjúgan - í offitu barna og unglinga, offitu sem skerðir möguleika þeirra í lífinu og skapar þeim heilsufarsleg vandamál, andleg og líkamleg, sem aftur skapar þjóðfélaginu kostnað og vandræði og annan ama. En mataræðið er áreiðanlega ekki eini sökudólgurinn. Líklega er hreyfingarleysi ungdómsins enn stærri áhrifaþáttur offituvandans. Aukin hreyfing, aukin líkamsrækt, er því líklega nærtækari leið til að vinna bug á offitunni, ekki síst ef hún helst í hendur við góða fræðslu um mataræði og aðra hollustuhætti.Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun ,,Skildu rétt, hvar skórinn að þér kreppir. Skildu, hver í bönd þig hneppti og hneppir.” (EB) Þorsteinn Sæmundsson skrifar
Skoðun Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ skrifar
Skoðun Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift skrifar
Skoðun Álframleiðsla á Íslandi er ekki bara mikilvæg fyrir Ísland Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Er slysahætta í kringum sorpílátið heima hjá þér? Anna Jóna Kjartansdóttir,Pétur Gísli Jónsson skrifar
Skoðun Sá tapar sem fyrstur nefnir nasistana: gengisfelling orðsins „rasisti“ Birgir Finnsson skrifar
Skoðun Hagsmunir heildarinnar - Fjórði kafli: Joshua Fought The Battle of Jericho Hannes Örn Blandon skrifar
Skoðun Betri vegir, fleiri lögreglumenn og hægt að komast í meðferð á sumrin Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Austurland skilar verðmætum – innviðirnir þurfa að fylgja Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Tómstunda- og félagsfræðinemar harma ákvörðun Akureyrarbæjar Hópur nemenda í tómstunda- og félagsmálafræði við HÍ Skoðun
Nefhjól á Austurvelli – Skiptir öryggi fólks á fjölmennasta svæði landsins ekki máli? Daði Rafnsson,Kristján Vigfússon,Margrét Manda Jónsdóttir,Martin Swift Skoðun
Miðjumoð í húsnæðismálum og áróður Viðskiptaráðs Jón Ferdínand Estherarson,Unnur Rán Reynisdóttir,Arnar Páll Gunnlaugsson Skoðun