Tíu staðreyndir um alvarlegustu kvenréttindakrísu heims Stella Samúelsdóttir skrifar 21. ágúst 2025 14:33 Nú, fjórum árum eftir að talíbanar tóku völd í Afganistan í ágúst 2021, hafa afganskar konur og stúlkur verið sviptar öllum helstu grundvallarmannréttindum sínum. Þar með talið réttinn til menntunar, vinnu, ferðafrelsis og þátttöku í opinberu lífi. Með hverri nýrri tilskipun eru afganskar konur útilokaðar enn frekar frá samfélaginu - og nánast þurrkaðar út af opinberum vettvangi. UN Women, stofnun Sameinuðu þjóðanna sem vinnur alfarið að jafnrétti, hefur tekið saman tíu staðreyndir um stöðu kvenna í Afganistan – sem kölluð hefur verið alvarlegasta kvenréttindakreppa í heiminum - og hefur áhrif á líf þeirra 21 milljón kvenna sem þar búa. 1. Bann á menntun kvenna í Afganistan skapar kynslóð kvenna sem elst upp án menntunnar Stúlkum er bannað að halda áfram skólagöngu eftir 13 ára aldur og konum meinað að ganga í háskóla. Afleiðing bannsins er að 80% ungra afganskra kvenna á aldrinum 18 til 29 ára stunda hvorki bóknámné iðnnám. 2. Í Afganistan er kynjamunur á vinnumarkaði sá mesti í heiminum Efnahagsástandið í Afganistan er bágt og konur jafnt sem karlar eiga í erfiðleikum með að finna fasta vinnu. Töluverður kynjamunur er þó á atvinnumarkaði. Aðeins 1 af hverjum 4 konum er í vinnu eða virkri atvinnuleit, samanborið við næstum 90% karla. Þetta er engin tilviljun. Talíbanar hafa gefið út tilskipanir sem meina konum að vinna í geirum sem áður buðu upp á atvinnutækifæri, svo sem í opinbera geiranum, ýmis störf fyrir innlend og alþjóðleg félagasamtök og á snyrtistofum. 3. Heilsa afganskra kvenna fer versnandi Árið 2026 er gert ráð fyrir að menntunarbann stúlkna verði til þess að tíðni þvingaðra barnahjónabanda aukist um 25% , fæðingartíðni meðal unglingsstúlkna aukist um 45% og að tíðni mæðradauða aukist um að minnsta kosti 50%. Núverandi ástand í Afganistan hefur haft alvarleg áhrif á geðheilbrigði kvenna sem greina frá vaxandi kvíða, vonleysi og örvæntingu. 4. Þátttaka kvenna í ákvarðanatöku ekki til staðar Talíbanastjórnin er eingöngu skipuð körlum. Konur hafa vísvitandi verið útilokaðar frá öllum stigum stjórnmálalegrar ákvarðanatöku. 5. Konum er meinaður aðgangur að almenningsrýmum Þar á meðal eru rými eins og almenningsgarðar, íþróttahús og líkamsræktarstöðvar. 6. Konur eru útsettari fyrir kynbundnu ofbeldi Ekki hefur verið hægt að safna gögnum um kynbundið ofbeldi í Afganistan á öruggan eða áreiðanlegan hátt undir núverandi stjórn. Þó benda frásagnir kvenna til þess að ástandið hafi versnað gríðarlega á síðustu fjórum árum. Samhliða því hefur þjónusta við þolendur verið verulega skert sem og lagaleg vernd. 7. Þrátt fyrir stríðslok upplifa fæstar konur sig öruggar Afganskar konur halda áfram að greina frá áhyggjum af eigin öryggi vegna stefnu talíbana og vegna aðgerða sem hafa skapað andrúmsloft sem einkennist af ótta og óöryggi. 8. Talíbanar hafa útnefnt 3.300 karla sem sjá um að framfylgja takmörkunum á líf kvenna Fyrirmælin eru sett fram í svokölluðum siðferðislögum sem sett voru í ágúst 2024 og eiga að stuðla að útbreiðslu dyggða og um leið vera vörn gegn löstum. Kannanir sýna að fjölskyldur og samfélög framfylgja nú takmörkunum á frelsi kvenna í samræmi við lögin. 9. Brottvísun Afgana frá Íran og Pakistan hefur áhrif á stöðu kvenna í Afganistan Afganistan stendur nú þegar frammi fyrir einni alvarlegustu mannúðarkrísu heims þar sem áhrif átaka, fátækt og náttúruhamfarir koma verst niður á konum og stúlkum. Það sem af er ári hefur fleiri en 1,7 milljónum Afgana verið brottvísað frá Pakistan og Íran – mörg þeirra nauðug. Konur og stúlkur eru þriðjungur þeirra sem snúa aftur frá Íran og helmingur þeirra sem snúa aftur frá Pakistan. Þær standa frammi fyrir gríðarlegum áskorunum, þar með talið fátækt, þvinguðum barnahjónaböndum, ofbeldi og misnotkun. 10. Alþjóðlegur niðurskurður skerðir starfsemi kvenrekinna félagasamtaka Alþjóðlegur niðurskurður í fjárveitingum til mannúðar- og hjálparstarfs ógnar þeirri takmörkuðu starfsemi sem kvenrekin félagasamtök halda nú úti. Þau hafa gegnt lykilhlutverki í að veita þjónustu til kvenna og stúlkna, skrá mannréttindabrot og viðhalda samstöðu og tengslaneti meðal kvenna. Í könnun á vegum stofnana Sameinuðu þjóðanna frá mars 2025 kom fram að af 207 samtökum sem tóku þátt, höfðu 40% þurft að leggja niður öll verkefni sem reiddu sig á alþjóðleg fjárframlög. Þrátt fyrir þetta halda afganskar konur áfram að finna leiðir til að byggja upp samfélag, reka fyrirtæki, þjónusta konur í neyð, skrá mannréttindabrot og koma mannúðaraðstoð til þeirra er þurfa. Afganskar konur sýna þannig þrautseigju og hugrekki í verki daglega. Þær hafa ekki gefist upp og krefjast þess að við gefumst ekki upp heldur! Höfundur er framkvæmdastýra UN Women á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Stella Samúelsdóttir Jafnréttismál Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson Skoðun Skoðun Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Þjónusturof hefst í dag Hanna Birna Valdimarsdóttir skrifar Skoðun Verjum frelsið og mannréttindin Sigurjón Njarðarson skrifar Skoðun Spilavíti er og verður spilavíti Tryggvi Rúnar Brynjarsson skrifar Skoðun Skortur á metnaði í loftslagsmálum Svandís Svavarsdóttir,Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar Skoðun Orðræða mótar menningu – og menningin mótar okkur öll Jóhanna Bárðardóttir skrifar Sjá meira
Nú, fjórum árum eftir að talíbanar tóku völd í Afganistan í ágúst 2021, hafa afganskar konur og stúlkur verið sviptar öllum helstu grundvallarmannréttindum sínum. Þar með talið réttinn til menntunar, vinnu, ferðafrelsis og þátttöku í opinberu lífi. Með hverri nýrri tilskipun eru afganskar konur útilokaðar enn frekar frá samfélaginu - og nánast þurrkaðar út af opinberum vettvangi. UN Women, stofnun Sameinuðu þjóðanna sem vinnur alfarið að jafnrétti, hefur tekið saman tíu staðreyndir um stöðu kvenna í Afganistan – sem kölluð hefur verið alvarlegasta kvenréttindakreppa í heiminum - og hefur áhrif á líf þeirra 21 milljón kvenna sem þar búa. 1. Bann á menntun kvenna í Afganistan skapar kynslóð kvenna sem elst upp án menntunnar Stúlkum er bannað að halda áfram skólagöngu eftir 13 ára aldur og konum meinað að ganga í háskóla. Afleiðing bannsins er að 80% ungra afganskra kvenna á aldrinum 18 til 29 ára stunda hvorki bóknámné iðnnám. 2. Í Afganistan er kynjamunur á vinnumarkaði sá mesti í heiminum Efnahagsástandið í Afganistan er bágt og konur jafnt sem karlar eiga í erfiðleikum með að finna fasta vinnu. Töluverður kynjamunur er þó á atvinnumarkaði. Aðeins 1 af hverjum 4 konum er í vinnu eða virkri atvinnuleit, samanborið við næstum 90% karla. Þetta er engin tilviljun. Talíbanar hafa gefið út tilskipanir sem meina konum að vinna í geirum sem áður buðu upp á atvinnutækifæri, svo sem í opinbera geiranum, ýmis störf fyrir innlend og alþjóðleg félagasamtök og á snyrtistofum. 3. Heilsa afganskra kvenna fer versnandi Árið 2026 er gert ráð fyrir að menntunarbann stúlkna verði til þess að tíðni þvingaðra barnahjónabanda aukist um 25% , fæðingartíðni meðal unglingsstúlkna aukist um 45% og að tíðni mæðradauða aukist um að minnsta kosti 50%. Núverandi ástand í Afganistan hefur haft alvarleg áhrif á geðheilbrigði kvenna sem greina frá vaxandi kvíða, vonleysi og örvæntingu. 4. Þátttaka kvenna í ákvarðanatöku ekki til staðar Talíbanastjórnin er eingöngu skipuð körlum. Konur hafa vísvitandi verið útilokaðar frá öllum stigum stjórnmálalegrar ákvarðanatöku. 5. Konum er meinaður aðgangur að almenningsrýmum Þar á meðal eru rými eins og almenningsgarðar, íþróttahús og líkamsræktarstöðvar. 6. Konur eru útsettari fyrir kynbundnu ofbeldi Ekki hefur verið hægt að safna gögnum um kynbundið ofbeldi í Afganistan á öruggan eða áreiðanlegan hátt undir núverandi stjórn. Þó benda frásagnir kvenna til þess að ástandið hafi versnað gríðarlega á síðustu fjórum árum. Samhliða því hefur þjónusta við þolendur verið verulega skert sem og lagaleg vernd. 7. Þrátt fyrir stríðslok upplifa fæstar konur sig öruggar Afganskar konur halda áfram að greina frá áhyggjum af eigin öryggi vegna stefnu talíbana og vegna aðgerða sem hafa skapað andrúmsloft sem einkennist af ótta og óöryggi. 8. Talíbanar hafa útnefnt 3.300 karla sem sjá um að framfylgja takmörkunum á líf kvenna Fyrirmælin eru sett fram í svokölluðum siðferðislögum sem sett voru í ágúst 2024 og eiga að stuðla að útbreiðslu dyggða og um leið vera vörn gegn löstum. Kannanir sýna að fjölskyldur og samfélög framfylgja nú takmörkunum á frelsi kvenna í samræmi við lögin. 9. Brottvísun Afgana frá Íran og Pakistan hefur áhrif á stöðu kvenna í Afganistan Afganistan stendur nú þegar frammi fyrir einni alvarlegustu mannúðarkrísu heims þar sem áhrif átaka, fátækt og náttúruhamfarir koma verst niður á konum og stúlkum. Það sem af er ári hefur fleiri en 1,7 milljónum Afgana verið brottvísað frá Pakistan og Íran – mörg þeirra nauðug. Konur og stúlkur eru þriðjungur þeirra sem snúa aftur frá Íran og helmingur þeirra sem snúa aftur frá Pakistan. Þær standa frammi fyrir gríðarlegum áskorunum, þar með talið fátækt, þvinguðum barnahjónaböndum, ofbeldi og misnotkun. 10. Alþjóðlegur niðurskurður skerðir starfsemi kvenrekinna félagasamtaka Alþjóðlegur niðurskurður í fjárveitingum til mannúðar- og hjálparstarfs ógnar þeirri takmörkuðu starfsemi sem kvenrekin félagasamtök halda nú úti. Þau hafa gegnt lykilhlutverki í að veita þjónustu til kvenna og stúlkna, skrá mannréttindabrot og viðhalda samstöðu og tengslaneti meðal kvenna. Í könnun á vegum stofnana Sameinuðu þjóðanna frá mars 2025 kom fram að af 207 samtökum sem tóku þátt, höfðu 40% þurft að leggja niður öll verkefni sem reiddu sig á alþjóðleg fjárframlög. Þrátt fyrir þetta halda afganskar konur áfram að finna leiðir til að byggja upp samfélag, reka fyrirtæki, þjónusta konur í neyð, skrá mannréttindabrot og koma mannúðaraðstoð til þeirra er þurfa. Afganskar konur sýna þannig þrautseigju og hugrekki í verki daglega. Þær hafa ekki gefist upp og krefjast þess að við gefumst ekki upp heldur! Höfundur er framkvæmdastýra UN Women á Íslandi.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Eru stjórnarandstæðingar viljandi að misskilja samsköttun? Þórhallur Valur Benónýsson skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun