Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar 29. júní 2025 07:02 Fylgi Sjálfstæðisflokksins mældist í kringum 38% nánast allt kjörtímabilið sem ríkisstjórn Samfylkingarinnar og Vinstri grænna var við völd á árunum 2009-2013. Allt þar til í febrúar 2013 eftir að EFTA-dómstóllinn hafði endanlega staðfest að Ísland væri ekki ábyrgt fyrir Icesave-skuldbindingum Landsbanka Íslands. Þá hrundi fylgið og hefur ekki náð sér á strik síðan. Ástæðan var sú að forysta flokksins og flestir þingmenn hans höfðu ákveðið að styðja þriðju Icesave-samningana sem ríkisstjórnin gerði við brezk og hollenzk stjórnvöld. Málið fór í þjóðaratkvæði og var einkum hafnað af sjálfstæðismönnum. Fylgið fór yfir á Framsóknarflokkinn sem barizt hafði gegn öllum Icesave-samningnum undir forystu Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, núverandi formanns Miðflokksins. Við stöndum mögulega frammi fyrir hliðstæðum aðstæðum vegna stóra valdaframsalsmálsins, frumvarps Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur, utanríksráðherra og formanns Viðreisnar, um bókun 35 við EES-samninginn sem hafa mun í för með sér, verði það samþykkt, að innleitt regluverk frá Evrópusambandinu í gegnum samninginn muni ganga framar íslenzkum lögum eingöngu vegna þess að það kemur frá sambandinu. Forysta og þingflokkur Sjálfstæðisflokksins virðist ætla að styðja frumvarp Þorgerðar Katrínar í andstöðu við flesta kjósendur flokksins. Til að mynda vann Prósent skoðanakönnun fyrir Heimssýn, hreyfingu sjálfstæðissinna í Evrópumálum, síðasta haust um afstöðu landsmanna til frumvarps um bókun 35 eins og þess sem nú liggur fyrir en samkvæmt niðurstöðum hennar reyndist mikill meirihluti stuðningsmanna Sjálfstæðisflokksins, af þeim sem tóku afstöðu með eða á móti, vera andvígur slíku frumvarpi eða 72%. Sama átti við um stuðningsmenn Miðflokksins, Framsóknarflokksins sem og Flokks fólksins. Miklu stærra en Icesave-málið Miðað við niðurstöður nýrrar skoðanakönnunar Maskínu á fylgi stjórnmálaflokkanna eykst fylgi Miðflokksins um tæpan þriðjung frá mælingu fyrirtækisins í síðasta mánuði og fer út 9,7% í 13% á sama tíma og fylgi Sjálfstæðisflokksins fer úr 18,9% í 17,3%. Munurinn er því einungis 4,3% en var rúm 9% í síðasta mánuði. Hvað gerðist í millitíðinni? Tvö mál hafa einkum verið í kastljósinu. Frumvörp ríkisstjórnarinnar um hækkun veiðigjalda og bókun 35. Báðir flokkar hafa beitt sér gegn frumvarpi stjórnarinnar um veiðigjöldin en nær einvörðungu Miðflokkurinn gegn frumvarpi Þorgerðar Katrínar. Fylgisaukning Miðflokksins vegna stóra valdaframsalsmálsins (bókun 35) á kostnað Sjálfstæðisflokksins kemur því miður ekki á óvart eins og áður er komið inn á með vísan í skoðanakönnunina síðasta haust. Þingmenn okkar sjálfstæðismanna hafa komið inn í umræðuna á þingi um málið annað slagið til þess að ræða fundarstjórn forseta vegna annarra mála, sem vitanlega hefur hjálpað, en nær undantekningalaust ekki vikið gagnrýnisorði á frumvarp utanríkisráðherra sem ljóslega hefur ekki farið framhjá fólki. Viðbúið er að fylgistap flokksins haldi áfram verði ekki grundvallarbreyting í þeim efnum. Vert er að hafa í huga í þessum efnum að stóra valdaframsalsmálið er miklu stærra mál en bæði Icesave-málið og þriðji orkupakki Evrópusambandsins. Þó Icesave-málið hafi varðað mikla fjárhagslega hagsmuni snerist það engu að síður aðeins um eina tilskipun frá Evrópusambandinu, um innistæðutryggingar. Þriðji orkupakkinn varðar að sama skapi einungis afmarkað regluverk þess. Verði frumvarp Þorgerðar Katrínar samþykkt mun það hins vegar varða allt innleitt regluverk frá sambandinu, í nútíð og framtíð, og gera það æðra innlendri löggjöf. Þar á meðal um innistæðutryggingar og orkumál. Tímabært að taka aftur upp varnir Haldið var uppi vörnum í stóra valdaframsalmálinu árum saman á vakt Sjálfstæðisflokksins í utanríkisráðuneytinu þar til skipt var um ráðherra eftir þingkosningarnar 2021 og Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir tók við. Varð þá alger viðsnúningur og allt í einu tekið undir kröfur Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) gegn Íslandi sem hafði krafizt forgangs innleidds regluverks frá Evrópusambandinu í gegnum EES-samninginn. Fyrirliggjandi frumvarp uppfyllir algerlega kröfu ESA og felur þannig einfaldlega í sér fyrirfram uppgjöf í stað þess að látið sé í það minnsta reyna á málið fyrst fyrir EFTA-dómstólnum. Vald yfir íslenzkum málum hefur áður verið framselt til stofnana Evrópusambandsins, bæði óbeint og í auknum mæli beint, í gegnum EES-samninginn. Nokkuð sem stóð aldrei til af hálfu íslenzkra stjórnvalda þegar hann var undirritaður. Hefur þróun samningsins verið sífellt meira í þá átt þó enn sé langur vegur frá því að það jafnist á við valdaframsalið sem fælist í inngöngu í sambandið. Munurinn þar á milli hefur hins vegar farið minnkandi. Til þessa hefur einkum verið um að ræða framkvæmdavald á afmörkuðum en þó mikilvægum sviðum í gegnum stakar lagagerðir sem fyrr segir. Ekki allt regluverkið. Tímabært er að Sjálfstæðisflokkurinn taki aftur upp varnir í stóra valdaframsalsmálinu. Þó ekki nema í ljósi þeirrar staðreyndar að virtir lögspekingar eins og Markús Sigurbjörnsson, fyrrverandi forseti Hæstaréttar, Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari, og Stefán Már Stefánsson lagaprófessor hafa varað við árekstri við fullveldisákvæði stjórnarskrárinnar. Í bezta falli fyrir þá sem styðja frumvarpið eru lögspekingar engan veginn á einu máli í þeim efnum. Við þær aðstæður hlýtur hið rétta að vera að leyfa stjórnarskránni allavega að njóta vafans og standa með henni og fullveldi landsins. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál). Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hjörtur J. Guðmundsson Sjálfstæðisflokkurinn EES-samningurinn Bókun 35 Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Sjá meira
Fylgi Sjálfstæðisflokksins mældist í kringum 38% nánast allt kjörtímabilið sem ríkisstjórn Samfylkingarinnar og Vinstri grænna var við völd á árunum 2009-2013. Allt þar til í febrúar 2013 eftir að EFTA-dómstóllinn hafði endanlega staðfest að Ísland væri ekki ábyrgt fyrir Icesave-skuldbindingum Landsbanka Íslands. Þá hrundi fylgið og hefur ekki náð sér á strik síðan. Ástæðan var sú að forysta flokksins og flestir þingmenn hans höfðu ákveðið að styðja þriðju Icesave-samningana sem ríkisstjórnin gerði við brezk og hollenzk stjórnvöld. Málið fór í þjóðaratkvæði og var einkum hafnað af sjálfstæðismönnum. Fylgið fór yfir á Framsóknarflokkinn sem barizt hafði gegn öllum Icesave-samningnum undir forystu Sigmundar Davíðs Gunnlaugssonar, núverandi formanns Miðflokksins. Við stöndum mögulega frammi fyrir hliðstæðum aðstæðum vegna stóra valdaframsalsmálsins, frumvarps Þorgerðar Katrínar Gunnarsdóttur, utanríksráðherra og formanns Viðreisnar, um bókun 35 við EES-samninginn sem hafa mun í för með sér, verði það samþykkt, að innleitt regluverk frá Evrópusambandinu í gegnum samninginn muni ganga framar íslenzkum lögum eingöngu vegna þess að það kemur frá sambandinu. Forysta og þingflokkur Sjálfstæðisflokksins virðist ætla að styðja frumvarp Þorgerðar Katrínar í andstöðu við flesta kjósendur flokksins. Til að mynda vann Prósent skoðanakönnun fyrir Heimssýn, hreyfingu sjálfstæðissinna í Evrópumálum, síðasta haust um afstöðu landsmanna til frumvarps um bókun 35 eins og þess sem nú liggur fyrir en samkvæmt niðurstöðum hennar reyndist mikill meirihluti stuðningsmanna Sjálfstæðisflokksins, af þeim sem tóku afstöðu með eða á móti, vera andvígur slíku frumvarpi eða 72%. Sama átti við um stuðningsmenn Miðflokksins, Framsóknarflokksins sem og Flokks fólksins. Miklu stærra en Icesave-málið Miðað við niðurstöður nýrrar skoðanakönnunar Maskínu á fylgi stjórnmálaflokkanna eykst fylgi Miðflokksins um tæpan þriðjung frá mælingu fyrirtækisins í síðasta mánuði og fer út 9,7% í 13% á sama tíma og fylgi Sjálfstæðisflokksins fer úr 18,9% í 17,3%. Munurinn er því einungis 4,3% en var rúm 9% í síðasta mánuði. Hvað gerðist í millitíðinni? Tvö mál hafa einkum verið í kastljósinu. Frumvörp ríkisstjórnarinnar um hækkun veiðigjalda og bókun 35. Báðir flokkar hafa beitt sér gegn frumvarpi stjórnarinnar um veiðigjöldin en nær einvörðungu Miðflokkurinn gegn frumvarpi Þorgerðar Katrínar. Fylgisaukning Miðflokksins vegna stóra valdaframsalsmálsins (bókun 35) á kostnað Sjálfstæðisflokksins kemur því miður ekki á óvart eins og áður er komið inn á með vísan í skoðanakönnunina síðasta haust. Þingmenn okkar sjálfstæðismanna hafa komið inn í umræðuna á þingi um málið annað slagið til þess að ræða fundarstjórn forseta vegna annarra mála, sem vitanlega hefur hjálpað, en nær undantekningalaust ekki vikið gagnrýnisorði á frumvarp utanríkisráðherra sem ljóslega hefur ekki farið framhjá fólki. Viðbúið er að fylgistap flokksins haldi áfram verði ekki grundvallarbreyting í þeim efnum. Vert er að hafa í huga í þessum efnum að stóra valdaframsalsmálið er miklu stærra mál en bæði Icesave-málið og þriðji orkupakki Evrópusambandsins. Þó Icesave-málið hafi varðað mikla fjárhagslega hagsmuni snerist það engu að síður aðeins um eina tilskipun frá Evrópusambandinu, um innistæðutryggingar. Þriðji orkupakkinn varðar að sama skapi einungis afmarkað regluverk þess. Verði frumvarp Þorgerðar Katrínar samþykkt mun það hins vegar varða allt innleitt regluverk frá sambandinu, í nútíð og framtíð, og gera það æðra innlendri löggjöf. Þar á meðal um innistæðutryggingar og orkumál. Tímabært að taka aftur upp varnir Haldið var uppi vörnum í stóra valdaframsalmálinu árum saman á vakt Sjálfstæðisflokksins í utanríkisráðuneytinu þar til skipt var um ráðherra eftir þingkosningarnar 2021 og Þórdís Kolbrún Reykfjörð Gylfadóttir tók við. Varð þá alger viðsnúningur og allt í einu tekið undir kröfur Eftirlitsstofnun EFTA (ESA) gegn Íslandi sem hafði krafizt forgangs innleidds regluverks frá Evrópusambandinu í gegnum EES-samninginn. Fyrirliggjandi frumvarp uppfyllir algerlega kröfu ESA og felur þannig einfaldlega í sér fyrirfram uppgjöf í stað þess að látið sé í það minnsta reyna á málið fyrst fyrir EFTA-dómstólnum. Vald yfir íslenzkum málum hefur áður verið framselt til stofnana Evrópusambandsins, bæði óbeint og í auknum mæli beint, í gegnum EES-samninginn. Nokkuð sem stóð aldrei til af hálfu íslenzkra stjórnvalda þegar hann var undirritaður. Hefur þróun samningsins verið sífellt meira í þá átt þó enn sé langur vegur frá því að það jafnist á við valdaframsalið sem fælist í inngöngu í sambandið. Munurinn þar á milli hefur hins vegar farið minnkandi. Til þessa hefur einkum verið um að ræða framkvæmdavald á afmörkuðum en þó mikilvægum sviðum í gegnum stakar lagagerðir sem fyrr segir. Ekki allt regluverkið. Tímabært er að Sjálfstæðisflokkurinn taki aftur upp varnir í stóra valdaframsalsmálinu. Þó ekki nema í ljósi þeirrar staðreyndar að virtir lögspekingar eins og Markús Sigurbjörnsson, fyrrverandi forseti Hæstaréttar, Jón Steinar Gunnlaugsson, fyrrverandi hæstaréttardómari, og Stefán Már Stefánsson lagaprófessor hafa varað við árekstri við fullveldisákvæði stjórnarskrárinnar. Í bezta falli fyrir þá sem styðja frumvarpið eru lögspekingar engan veginn á einu máli í þeim efnum. Við þær aðstæður hlýtur hið rétta að vera að leyfa stjórnarskránni allavega að njóta vafans og standa með henni og fullveldi landsins. Höfundur er sagnfræðingur og alþjóðastjórnmálafræðingur (MA í alþjóðasamskiptum með áherzlu á Evrópufræði og öryggis- og varnarmál).
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun