„Þegar arkitektinn fer á flug“ - opinber umræða á villigötum Eyrún Arnarsdóttir skrifar 26. júní 2025 17:02 Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Byggingariðnaður Arkitektúr Mest lesið 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Skoðun Hvað með dansinn? Lilja Björk Haraldsdóttir skrifar Skoðun Mótórhjólasamtök á Íslandi – hvers vegna öll þessi læti? Helgi Gunnlaugsson skrifar Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun „Mér sýnist Inga Sæland fá talsvert út úr þessu“ Sigurjón Arnórsson skrifar Skoðun Árangur hefst hér. Með þér. Guðrún Högnadóttir skrifar Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar Sjá meira
Í opinberri umræðu undanfarið hefur borið á því að fagurfræði bygginga sé sett undir smásjá með þeim rökum að hún feli í sér óhóflegar kröfur arkitekta sem leiði til þess að gæði fari halloka eða að kostnaður fari fram úr áætlunum. Þessi nálgun byggir á misskilningi sem þarf að leiðrétta. Fagurfræði hluti af gæðum bygginga og umhverfis Krafa um að bygging sé fögur gengur ekki gegn öðrum nauðsynlegum þáttum eins og gæðum, hagkvæmni eða tæknilegum lausnum. Þvert á móti er það svo að fegurð er órjúfanlegur hluti góðs arkitektúrs – og þar með gæði. Opinberir verkkaupar, sem gegna mikilvægu hlutverki í mótun byggðs umhverfis almennings, ættu að gera skýlausa kröfu um úrvals fagurfræði, samhliða öðrum gæðum. Slíkt skilar sér ekki aðeins í betri byggingum heldur einnig í auknum samfélagslegum árangri til lengri tíma. Það er alltaf hægt að deila um fegurð en í þessari orðræðu er frekar átt við líðan fólks og upplifun. Það skiptir máli hvernig fólki líður í þeim byggingum sem það ver tíma sínum í, hvort sem það er á heimili, vinnustað, í skóla eða á hjúkrunarheimili. Rannsóknir frá Norðurlöndunum sýna ótvírætt að góður arkitektúr getur stuðlað að bættri líðan. Nefna má dæmi um bættan námsárangur í skólum og minni notkun róandi lyfja og færri inngrip til að stöðva skaðlega hegðun fólks með geðrænan vanda sem dvelur á spítala. Landslagsarkitektúr er ekki síður mikilvægur í þessu tilliti. Fjölmargar rannsóknir sýna fram á að náttúran hefur jákvæð áhrif á heilsu fólks. Vel hannað útirými getur bætt lýðheilsu og styrkt tengsl okkar við náttúruna. Því er mikilvægt að landslagsarkitektar taki virkan þátt í þróun byggða og hönnun mannvirkja frá fyrstu stigum. Umhverfið skiptir máli og mikilvægt er að gera ráð fyrir skipulögðum grænum svæðum og náttúrulegu umhverfi í kringum byggingar. Með aðkomu landslagsarkitekta í upphafi verkefna tryggjum við ekki einungis aðgengi fólks að grænum svæðum heldur stuðlum um leið að endurheimt og aukningu líffræðilegrar fjölbreytni. Fagurfræðileg gæði í hönnun bygginga og landslags er ekki aukaatriði heldur lykilbreyta sem hefur mælanleg áhrif. Umhverfi sem styður við heilsu og vellíðan fólks skilar bæði samfélagslegum og efnahagslegum ávinningi. Samræmd aðferðarfræði við gerð kostnaðaráætlana Samvinna ólíkra aðila sem koma að uppbyggingu mannvirkja, s.s. verkkaupa, arkitekta, verkfræðinga og verktaka, stuðlar að auknum gæðum. Aukið samtal og virðing fyrir ólíkum sjónarhornum styrkir verkefnin og dregur úr hættu á mistökum. Sífellt oftar má sjá að þegar upp koma ágallar á mannvirkjum eða kostnaðaráætlanir standast ekki, beinist gagnrýnin í opinberri umræðu fyrst og fremst að „arkitektinum sem fór á flug“. Oftar en ekki dregur slíkur málflutningur athyglina frá raunverulegum orsökum ágallanna sem eykur á upplýsingaóreiðu og er til þess fallinn að rýra traust á greinina í heild sinni. Sérstaklega bagalegt er að sjá fulltrúa opinberra verkkaupa eða stjórnmálafólk, sem geta í krafti stöðu sinnar haft mikil áhrif á þróun greinarinnar, ýta undir slíkan málflutning. Kostnaðaráætlanir eru mikilvægt tól við ákvarðanatöku í byggingar- og mannvirkjagerð. Markmið þeirra er að áætla raunhæfan heildarkostnað verkefnis og styðja þannig þá ákvörðun hvort eigi að ráðast í verkefnið. Kostnaðaráætlun verður þó aldrei betri en þær upplýsingar sem liggja til grundvallar hverju sinni og því þarf að gera ráð fyrir mismikilli óvissu við gerð áætlana. Þar af leiðandi er ekki óeðlilegt að verkefni fari fram úr kostnaðaráætlun ef ófullnægjandi upplýsingar hafa verið til staðar um umfang verkefnis. Í slíkum tilvikum þarf að vera ljóst hversu mikil vikmörkin eru á væntum endanlegum kostnaði verkefnis og taka ákvörðun út frá því. Hér á landi hefur skort samræmd vinnubrögð við útfærslu kostnaðaráætlana, bæði hjá opinberum aðilum og á almennum markaði. Til að bregðast við því tóku Samtök arkitektastofa, Félag ráðgjafarverkfræðinga og Mannvirki – félag verktaka höndum saman og unnu einfalda samræmda aðferðafræði við gerð kostnaðaráætlana. Aðferðafræðin byggir á sömu hugmyndafræði og notast er við hjá American Association of Cost Engineers (AACE) en sú aðferðafræði er tilvalin í stærri verkefnum. Samtökin hvetja verkkaupa til að kynna sér gögnin og aðferðafræðina á www.kostnadur.is Vinnum saman Aukin samvinna og virðing fyrir þekkingu hvers og eins, hvort sem það eru arkitektar, verkfræðingar, verktakar eða verkkaupar, er lykillinn að auknum gæðum og nýsköpun í mannvirkjagerð. Góður arkitektúr er ekki skraut heldur lykilþáttur í að skapa heilnæmt, sjálfbært og samkeppnishæft samfélag. Það er brýnt að verkkaupar átti sig á þessu og taki, í gegnum sín innkaup, virkan þátt í að móta og þróa nýjar lausnir í byggingariðnaði sem sameina fagurfræði, gæði og framsýni. Höfundur er viðskiptastjóri á mannvirkjasviði Samtaka iðnaðarins fyrir m.a. Samtök arkitektastofa, SAMARK.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Skoðun Viðhorf sem mótar veruleikann – inngilding á orði og á borði Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Þegar lýðheilsa, lýðræði og loftslagið eru í húfi, ekki efla samstarf við Bandaríkin Davíð Aron Routley skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun