Að breyta leiknum Hera Grímsdóttir og Eiríkur Hjálmarsson skrifa 18. júní 2025 14:00 Það gerðist fyrir nokkrum árum að Svíar tóku fram úr Íslendingum í beinni nýtingu jarðhita. Bein nýting er hún kölluð þegar ylurinn í jarðskorpunni er nýttur sem hiti– svipað og í hitaveitunum sem verma níu af hverjum tíu húsum í landinu – en Svíar hafa náð mjög góðum tökum á að nýta mjög lágan jarðhita í varmadælur til að draga úr þörfinni fyrir aðra orkugjafa í sínum hitaveitum, stórum og smáum. Óbein notkun er það þegar jarðhitanum er umbreytt í aðra orku, oftast raforku, sem er hægt að nota í hvaðeina eins og við vitum. Það hafa orðið ýmsar framfarir í nýtingu jarðhitans hér á landi undanfarna áratugi en frá því fyrsta háhitavirkjunin reis í Bjarnarflagi við Mývatn árið 1969 hafa engin stór umskipti orðið. Miklu fleiri njóta nú hefðbundinna hitaveitna og raforka frá jarðgufuvirkjunum, sem í grunninn er tækni frá því snemma á 20. öld, skiptir orðið verulegu máli í orkubúskap landsins. Við höfum samt ekki náð að stíga viðlíka skref í nýsköpun og Svíar hafa gert í sinni lághitanýtingu. Þekkjum við eldfjöllin? Þrátt fyrir mikla og skipulega þekkingarleit um íslenska eldvirkni eru býsna stórar gloppur í því sem við vitum um gosbeltið sem liggur þvert yfir Ísland. Hættan sem fólki og samfélögum þess stafar af eldgosum og jarðskjálftum fær eðlilega mikla athygli vísindafólks og viðbragðsaðila. Við mættum alveg veita eldvirkninni meiri áhuga sem uppsprettu orku til að næra samfélögin, grunni verðmæta og áframhaldandi aukningar lífsgæða. Stærð þessarar fágætu auðlindar okkar er nánast óendanleg takist okkur að beisla hana með ábyrgum og skynsamlegum hætti. Til að það sé hægt þarf meiri þekkingu sem ekki verður aflað nema með því að gægjast djúpt ofan í jarðskorpuna, talsvert dýpra en við sækjum gufu í virkjanirnar okkar núna. Það er dýrt og áskoranirnar margar en hugsanlegur ábati er líka verulegur, rétt eins og þegar við vorum að stíga fyrstu skrefin í uppbyggingu hitaveitna í landinu. Hinar stóru orkuspár Á síðustu misserum hafa verið gefnar út opinberar orkuspár sem kalla á meiri öflun nýrrar raforku en við höfum nokkurn tíma séð. Þær byggja á því að hér sé áfram öflug stóriðja en einkum að við náum árangri í að skipta jarðefnaeldsneyti út fyrir grænni kosti. Eins og með aðrar spár er óvissa. Eftir stendur þó að við munum þurfa talsverða orku til að knýja athafnir okkar og umsvif um leið og við segjum skilið við mengandi og gjaldeyrisétandi olíuna. Þar kemur nýting djúpa jarðhitans svo sannarlega til greina. Þrjár hugmyndir um nýtingu Hugmyndir okkar um nýtingu djúpa, ofurheita jarðhitans hefur síðustu áratugi einkum beinst að því að bora dýpra og ná í ennþá heitari jarðvarma sem en við nýtum nú þannig að hver hola og hvert jarðhitasvæði skili meiri orku. Þessar hugmyndir hafa þroskast og þróast með aukinni þekkingu. Hér eru þrjár hugmyndir sem til umræðu eru og er betur lýst með þessum myndum en í mörgum orðum. Fyrsta myndin sýnir beina vinnslu úr djúpri holu (3-5 km. í stað 1-2 km. eins og oftast nú) sem boruð er í lekt berg, eins og lýst er að ofan. Myndin í miðjunni sýnir hugmynd um djúpa niðurdælingu á köldu vatni á svæðum sem þegar eru virkjuð og skilar varma með skilvirkum hætti upp í núverandi holur. Það spornar við því að orkuvinnslan dali með tímanum eins og hún gerir víðast hvar. Þriðja myndin sýnir líka þá hugmynd að dæla köldu vatni djúpt niður í yfirheit en þurr jarðlög og vera samhliða með djúpa nýtingarholu sem nýtir vökvann sem hefur þá yfirhitnað með því að renna um djúpt og brennheitt bergið. Að breyta leiknum Við Orkuveitufólk höfum átt í prýðilegu samstarfi í um aldarfjórðung við starfssystkini hjá Landsvirkjun og HS Orku um að þróa djúpa jarðhitanýtingu, einkum í því formi sem sést á fyrstu myndinni að ofan. Íslenska djúpborunarverkefnið hefur getið af sér tvær djúpar holur – við Kröflu og á Reykjanesi. Það framtak hefur getið af sér gríðarmikla þekkingu, nýjar uppfinningar og líka aragrúa nýrra spurninga. Svörin við þeim munu meðal annars hjálpa okkur að gera upp á milli kostanna sem hér eru tíundaðir eða að minnsta kosti að forgangsraða þeim. Svörin munu líka kosta peninga, talsverða peninga. Á þeim áratugum sem liðnir eru frá því rannsóknir á djúpu jarðhitanýtingu hófust hefur árað með ýmsu móti hjá orkufyrirtækjunum og mismikið afl verið í verkefninu. Þetta er jú áhættuverkefni líktog jarðhitanýtingin er alltaf. Það er ekki á vísan að róa, ekki síst út af gloppum í þekkingunni. Alla tíð hefur markmið orkufyrirtækjanna þriggja, sem eru ýmist í ríkiseigu, sveitarfélaga eða einkaaðila, verið að breyta leiknum, að freista þess að ná í mikla græna orku úr iðrunum með minni tilkostnaði og minna raski á yfirborðinu en hingað til. Sú sýn er kristalskýr. Metnaður og markmið stjórnvalda um græn orkuskipti liggja fyrir og þeim er meðal annars fylgt eftir með átaki í leit að heitu vatni á „köldum svæðum.“ Í háhitamálum er líka dauðafæri fyrir stjórnvöld að efla öflun þekkingar og tækniþróun í orkuöflun af gosvirka beltinu. Við eigum fyrirmyndir um slíkt í hitaveituvæðingu landsins sem breytti húshitunarleiknum hér á landi. Tökum áhættuna saman og grípum tækifærin. Hera Grímsdóttir framkvæmdastýra rannsókna og nýsköpunar hjá Orkuveitunni Eiríkur Hjálmarsson sjálfbærnistjóri Orkuveitunnar Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Eiríkur Hjálmarsson Jarðhiti Orkumál Mest lesið Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Sjá meira
Það gerðist fyrir nokkrum árum að Svíar tóku fram úr Íslendingum í beinni nýtingu jarðhita. Bein nýting er hún kölluð þegar ylurinn í jarðskorpunni er nýttur sem hiti– svipað og í hitaveitunum sem verma níu af hverjum tíu húsum í landinu – en Svíar hafa náð mjög góðum tökum á að nýta mjög lágan jarðhita í varmadælur til að draga úr þörfinni fyrir aðra orkugjafa í sínum hitaveitum, stórum og smáum. Óbein notkun er það þegar jarðhitanum er umbreytt í aðra orku, oftast raforku, sem er hægt að nota í hvaðeina eins og við vitum. Það hafa orðið ýmsar framfarir í nýtingu jarðhitans hér á landi undanfarna áratugi en frá því fyrsta háhitavirkjunin reis í Bjarnarflagi við Mývatn árið 1969 hafa engin stór umskipti orðið. Miklu fleiri njóta nú hefðbundinna hitaveitna og raforka frá jarðgufuvirkjunum, sem í grunninn er tækni frá því snemma á 20. öld, skiptir orðið verulegu máli í orkubúskap landsins. Við höfum samt ekki náð að stíga viðlíka skref í nýsköpun og Svíar hafa gert í sinni lághitanýtingu. Þekkjum við eldfjöllin? Þrátt fyrir mikla og skipulega þekkingarleit um íslenska eldvirkni eru býsna stórar gloppur í því sem við vitum um gosbeltið sem liggur þvert yfir Ísland. Hættan sem fólki og samfélögum þess stafar af eldgosum og jarðskjálftum fær eðlilega mikla athygli vísindafólks og viðbragðsaðila. Við mættum alveg veita eldvirkninni meiri áhuga sem uppsprettu orku til að næra samfélögin, grunni verðmæta og áframhaldandi aukningar lífsgæða. Stærð þessarar fágætu auðlindar okkar er nánast óendanleg takist okkur að beisla hana með ábyrgum og skynsamlegum hætti. Til að það sé hægt þarf meiri þekkingu sem ekki verður aflað nema með því að gægjast djúpt ofan í jarðskorpuna, talsvert dýpra en við sækjum gufu í virkjanirnar okkar núna. Það er dýrt og áskoranirnar margar en hugsanlegur ábati er líka verulegur, rétt eins og þegar við vorum að stíga fyrstu skrefin í uppbyggingu hitaveitna í landinu. Hinar stóru orkuspár Á síðustu misserum hafa verið gefnar út opinberar orkuspár sem kalla á meiri öflun nýrrar raforku en við höfum nokkurn tíma séð. Þær byggja á því að hér sé áfram öflug stóriðja en einkum að við náum árangri í að skipta jarðefnaeldsneyti út fyrir grænni kosti. Eins og með aðrar spár er óvissa. Eftir stendur þó að við munum þurfa talsverða orku til að knýja athafnir okkar og umsvif um leið og við segjum skilið við mengandi og gjaldeyrisétandi olíuna. Þar kemur nýting djúpa jarðhitans svo sannarlega til greina. Þrjár hugmyndir um nýtingu Hugmyndir okkar um nýtingu djúpa, ofurheita jarðhitans hefur síðustu áratugi einkum beinst að því að bora dýpra og ná í ennþá heitari jarðvarma sem en við nýtum nú þannig að hver hola og hvert jarðhitasvæði skili meiri orku. Þessar hugmyndir hafa þroskast og þróast með aukinni þekkingu. Hér eru þrjár hugmyndir sem til umræðu eru og er betur lýst með þessum myndum en í mörgum orðum. Fyrsta myndin sýnir beina vinnslu úr djúpri holu (3-5 km. í stað 1-2 km. eins og oftast nú) sem boruð er í lekt berg, eins og lýst er að ofan. Myndin í miðjunni sýnir hugmynd um djúpa niðurdælingu á köldu vatni á svæðum sem þegar eru virkjuð og skilar varma með skilvirkum hætti upp í núverandi holur. Það spornar við því að orkuvinnslan dali með tímanum eins og hún gerir víðast hvar. Þriðja myndin sýnir líka þá hugmynd að dæla köldu vatni djúpt niður í yfirheit en þurr jarðlög og vera samhliða með djúpa nýtingarholu sem nýtir vökvann sem hefur þá yfirhitnað með því að renna um djúpt og brennheitt bergið. Að breyta leiknum Við Orkuveitufólk höfum átt í prýðilegu samstarfi í um aldarfjórðung við starfssystkini hjá Landsvirkjun og HS Orku um að þróa djúpa jarðhitanýtingu, einkum í því formi sem sést á fyrstu myndinni að ofan. Íslenska djúpborunarverkefnið hefur getið af sér tvær djúpar holur – við Kröflu og á Reykjanesi. Það framtak hefur getið af sér gríðarmikla þekkingu, nýjar uppfinningar og líka aragrúa nýrra spurninga. Svörin við þeim munu meðal annars hjálpa okkur að gera upp á milli kostanna sem hér eru tíundaðir eða að minnsta kosti að forgangsraða þeim. Svörin munu líka kosta peninga, talsverða peninga. Á þeim áratugum sem liðnir eru frá því rannsóknir á djúpu jarðhitanýtingu hófust hefur árað með ýmsu móti hjá orkufyrirtækjunum og mismikið afl verið í verkefninu. Þetta er jú áhættuverkefni líktog jarðhitanýtingin er alltaf. Það er ekki á vísan að róa, ekki síst út af gloppum í þekkingunni. Alla tíð hefur markmið orkufyrirtækjanna þriggja, sem eru ýmist í ríkiseigu, sveitarfélaga eða einkaaðila, verið að breyta leiknum, að freista þess að ná í mikla græna orku úr iðrunum með minni tilkostnaði og minna raski á yfirborðinu en hingað til. Sú sýn er kristalskýr. Metnaður og markmið stjórnvalda um græn orkuskipti liggja fyrir og þeim er meðal annars fylgt eftir með átaki í leit að heitu vatni á „köldum svæðum.“ Í háhitamálum er líka dauðafæri fyrir stjórnvöld að efla öflun þekkingar og tækniþróun í orkuöflun af gosvirka beltinu. Við eigum fyrirmyndir um slíkt í hitaveituvæðingu landsins sem breytti húshitunarleiknum hér á landi. Tökum áhættuna saman og grípum tækifærin. Hera Grímsdóttir framkvæmdastýra rannsókna og nýsköpunar hjá Orkuveitunni Eiríkur Hjálmarsson sjálfbærnistjóri Orkuveitunnar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir Skoðun