Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar 16. mars 2025 11:01 Ef einhver persóna einkennir sagnaarf Biblíunnar, þá er það Davíð, en hann er táknmyndin sem sameinar gyðinga og gyðingdóm í Davíðsstjörnunni, og sá sem guðspjöllin rekja ætterni Jesú til. „Hann Davíð var lítill drengur“ Sagan af Davíð hefst með látlausum hætti, en Davíð var fjárhirðir og yngsti sonur í átta drengja hópi. Samúel spámaður fór til Betlehem að leita framtíðarkonungs og fær Ísaí til að sýna sér syni sína. „Samúel sagði við Ísaí: […] „Eru þetta allir synir þínir?“ Hann svaraði: „Þann yngsta vantar enn því að hann situr yfir fénu.“ [...] Ísaí sendi þá mann eftir Davíð sem var rauðbirkinn, fagureygur og vel vaxinn. [...] Samúel tók þá olíuhornið og smurði hann.“ Sú hugmynd að smyrja menn um höfuðið sem táknmynd um konungdóm er enn við lýði og nærtækasta dæmið er þegar Karl þriðji Bretakonungur tók við krúnunni, en hann var þá smurður af biskupum í Westminster Abbey. Ólíkt Karli, hafði Davíð þó engar forsendur til að verða konungur, hann var yngstur og af fjárbændum kominn en ekki hefðafólki. Tónlist skipar stóran sess í sögu Davíðs og við hann er Sálmabók Biblíunnar kennd. Það næsta sem gerist í sögunni er að konungurinn, sem var ókunnugt um smurningu Davíðs, kallar eftir tónlistarmanni í höllina og leitað er til Davíðs sem gengur í hirðina. Þegar konungi leið illa „tók Davíð hörpuna og lék á hana“. Davíð og Golíat Hápunkturinn í bernskufrásögn Davíðs er síðan at hans við ofurefli, þegar hann mætir Golíat á vígvellinum. Átökin við grannþjóð Filistea höfðu stigmagnast og orðaskakið á milli heranna hefur endurómað í gegnum átakasögu mannkyns, þegar valdsmenn berja sér í brjóst og undirbúa að fórna mannslífum í eftirsókn eftir meiri völdum. Lýsingin á Golíat er mögnuð og andstæðurnar gætu ekki verið skýrari, smaladrengurinn og hörpuleikarinn ungi á móti hólmgöngumanni Filistea. „Hann var sex og hálf alin á hæð. Hann hafði eirhjálm á höfði og bar hreisturbrynju úr eir sem var fimm þúsund siklar að þyngd. Á leggjum hafði hann brynhosur úr eir og á herðum sér bjúgsverð úr eir. Skaftið á spjóti hans var digurt sem vefjarrifur og járnoddur þess var sex hundruð siklar á þyngd. Maður fór fyrir honum og bar skjöld hans.“ Það var við ofurefli að etja. Hugrekki Davíðs er jafnframt lýst í sömu andrá og ótta samlanda hans, „Þú ert aðeins unglingur. En hann hefur verið hermaður allt frá æskuárum.“ Davíð svaraði: „Þjónn þinn hefur verið fjármaður hjá föður sínum. Þegar ljón eða björn kom og tók lamb úr hjörðinni elti ég hann og felldi og reif síðan lambið úr gini hans.[...] „Drottinn, sem bjargaði mér úr klóm ljóna og bjarna, mun einnig bjarga mér frá Filisteanum.“ Niðurlagið þekkja flestir, Davíð neitaði herklæðum heldur mætti Golíat í fötum fjárhirðis „stakk hendinni í töskuna, tók úr henni stein og slöngvaði og hæfði Filisteann í ennið. [...] Þannig sigraði Davíð Filisteann með slöngvu og steini.“ Hugrekki hins smáa Aðdráttarafl þessarar sögu er slíkt að hún hefur endurómað í gegnum aldirnar, í listum og bókmenntum. Þau sem þekkja Harry Potter kannast við stefið um hinn útvalda dreng og það ofurefli sem hann átti við að etja, en sú saga er einungis nýlegt dæmi um viðtökustef þessarar táknmyndar. Á undan Harry Potter kom Hringadróttinssaga, þar sem Fróði er hin ólíklega hetja, og svo mætti lengi telja. Erindi sögunnar við samtímann er margþætt en mig langar að nefna tvo þætti sérstaklega, annarsvegar um hugrekki Davíðs og hinsvegar um valdaójafnvægi þeirra Davíðs og Golíats. Davíð sýnir í þessari sögu mannkosti sem eru verðugir að sækjast eftir, hugrekki, útsjónasemi og seiglu. Hugrekki er ein af höfuðdyggðum fornaldar og ekki síður mikilvæg á okkar dögum, en hugrekki er ekki óttaleysi – heldur getan til að mæta ógnum, þrátt fyrir að vera hræddur. Hugrekki Davíðs birtist meðal annars í því að hann leyfði sér að berskjalda sig og í gegnum það fann hann styrk sinn, á meðan Golíat var brynjaður að fullu kom Davíð til dyranna eins og hann var klæddur – bókstaflega. Félagsráðgjafinn og metsöluhöfundurinn Brené Brown hefur í bókum sínum og fyrirlestrum fjallað ítarlega um berskjöldun sem uppsprettu hugrekkis og máttinn í því að koma til dyranna eins og maður er klæddur. Ein af bókum hennar nefnist Daring Greatly, og þar fjallar hún um hvernig rækta megi hugrekki til að takast á við hvað sem er. Í fyrri bók nefnir hún þætti sem við getum ræktað í okkar fari, á borð við heilindi, umhyggju fyrir okkur sjálfum, seiglu og þakklæti, en í þessari bók staðhæfir hún að fúsleiki okkar til að gangast við eigin veikleika, að berskjalda okkur, ákvarði það hugrekki sem við getum kallað fram“. Páll postuli orðaði hið sama, þegar hann sagði: Náð mín nægir þér því að mátturinn fullkomnast í veikleika. Að mæta valdi með hugrekki Þá að valdi. Eðli valds er að hæða og hræða, halda þér í skefjum til að valdshafar geti haldið völdum. Það leikrit heldur áfram í óbreyttri mynd frá fornöld til okkar daga, með hersýningum, opinberum heimsóknum og orðaskaki, en mannréttindabarátta liðinnar alda er full af fyrirmyndum, fólki sem fæddist ekki til forréttinda en reis þrátt fyrir það upp, gegn því óréttlæti sem því var sýnt. Í Bandaríkjunum bjó Rósa Parks, þeldökk kona í suðurríkjum bandaríkjanna sem stóð í hárinu á samfélagi sem vildi aðgreina hana frá forréttindafólkinu. Hún neitaði að setjast aftast í strætó og hrinti þannig af stað réttindabaráttu svartra á 6. áratugnum. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Malala Yousafzai, skólastúlka í Afganistan, sem sagði frá reynslu sinni undir Talibönum og var skotin í höfuðið fyrir vikið á leið í skólann. Hún er talsmaður og táknmynd baráttu kvenna til menntunar í Mið-Austurlönd og yngsti friðarverðlaunahafi Nóbels. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Frá Torgi hins himneska friðar til Stonewall má finna dæmi um ólíklegar hetjur, sem mættu yfirvöldum berskjölduð og af hugrekki og breyttu heiminum. Valdið heldur áfram að sýna vald sitt og yfirburði, en okkur sem eigum þess kost ber að halda baráttunni áfram og berskjalda okkur í hugrekki, líkt og smaladrengurinn og hörpuleikarinn rauðbirkni forðum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sigurvin Lárus Jónsson Trúmál Mest lesið Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson Skoðun Ríkisábyrgð á 1.490 milljarða króna? Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Ríkisábyrgð á 1.490 milljarða króna? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Hver reif kjaft við hvern? Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kjósum opnara grunnnám Toby Erik Wikström skrifar Skoðun Magnús Karl er hæfastur rektorsframbjóðenda Ástráður Eysteinsson skrifar Skoðun Betri starfsaðstæður og skilvirkari háskóli Silja Bára Ómarsdóttir skrifar Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar Skoðun Allt fyrir samansúrrað pólitískt og peningalegt vald? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Vopnakaup íslenska ráðamanna Friðrik Erlingsson skrifar Skoðun Samstaðan er óstöðvandi afl Helga Þórey Júlíudóttir skrifar Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Hegða sér eins og ofdekraðir unglingar Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar Skoðun Tryggjum framtíð endurnýjanlegrar orku á Íslandi Íris Lind Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar Skoðun Gunnar Smári hvað er hann? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar Skoðun Ísland er leiðandi ljós og hvatning til fjölmiðla Hrönn Egilsdóttir skrifar Skoðun Forvarnir á ferð Erlingur Sigvaldason skrifar Skoðun Vertu meðbyr mannúðar Birna Þórarinsdóttir skrifar Skoðun Fegurð sem breytir skólum Einar Mikael Sverrisson skrifar Skoðun Það læra börnin sem fyrir þeim er haft Sigurður Örn Hilmarsson skrifar Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar Skoðun Verður Frelsið fullveldinu að bráð? Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Mataræði í stóra samhengi lífsins Birna Þórisdóttir skrifar Sjá meira
Ef einhver persóna einkennir sagnaarf Biblíunnar, þá er það Davíð, en hann er táknmyndin sem sameinar gyðinga og gyðingdóm í Davíðsstjörnunni, og sá sem guðspjöllin rekja ætterni Jesú til. „Hann Davíð var lítill drengur“ Sagan af Davíð hefst með látlausum hætti, en Davíð var fjárhirðir og yngsti sonur í átta drengja hópi. Samúel spámaður fór til Betlehem að leita framtíðarkonungs og fær Ísaí til að sýna sér syni sína. „Samúel sagði við Ísaí: […] „Eru þetta allir synir þínir?“ Hann svaraði: „Þann yngsta vantar enn því að hann situr yfir fénu.“ [...] Ísaí sendi þá mann eftir Davíð sem var rauðbirkinn, fagureygur og vel vaxinn. [...] Samúel tók þá olíuhornið og smurði hann.“ Sú hugmynd að smyrja menn um höfuðið sem táknmynd um konungdóm er enn við lýði og nærtækasta dæmið er þegar Karl þriðji Bretakonungur tók við krúnunni, en hann var þá smurður af biskupum í Westminster Abbey. Ólíkt Karli, hafði Davíð þó engar forsendur til að verða konungur, hann var yngstur og af fjárbændum kominn en ekki hefðafólki. Tónlist skipar stóran sess í sögu Davíðs og við hann er Sálmabók Biblíunnar kennd. Það næsta sem gerist í sögunni er að konungurinn, sem var ókunnugt um smurningu Davíðs, kallar eftir tónlistarmanni í höllina og leitað er til Davíðs sem gengur í hirðina. Þegar konungi leið illa „tók Davíð hörpuna og lék á hana“. Davíð og Golíat Hápunkturinn í bernskufrásögn Davíðs er síðan at hans við ofurefli, þegar hann mætir Golíat á vígvellinum. Átökin við grannþjóð Filistea höfðu stigmagnast og orðaskakið á milli heranna hefur endurómað í gegnum átakasögu mannkyns, þegar valdsmenn berja sér í brjóst og undirbúa að fórna mannslífum í eftirsókn eftir meiri völdum. Lýsingin á Golíat er mögnuð og andstæðurnar gætu ekki verið skýrari, smaladrengurinn og hörpuleikarinn ungi á móti hólmgöngumanni Filistea. „Hann var sex og hálf alin á hæð. Hann hafði eirhjálm á höfði og bar hreisturbrynju úr eir sem var fimm þúsund siklar að þyngd. Á leggjum hafði hann brynhosur úr eir og á herðum sér bjúgsverð úr eir. Skaftið á spjóti hans var digurt sem vefjarrifur og járnoddur þess var sex hundruð siklar á þyngd. Maður fór fyrir honum og bar skjöld hans.“ Það var við ofurefli að etja. Hugrekki Davíðs er jafnframt lýst í sömu andrá og ótta samlanda hans, „Þú ert aðeins unglingur. En hann hefur verið hermaður allt frá æskuárum.“ Davíð svaraði: „Þjónn þinn hefur verið fjármaður hjá föður sínum. Þegar ljón eða björn kom og tók lamb úr hjörðinni elti ég hann og felldi og reif síðan lambið úr gini hans.[...] „Drottinn, sem bjargaði mér úr klóm ljóna og bjarna, mun einnig bjarga mér frá Filisteanum.“ Niðurlagið þekkja flestir, Davíð neitaði herklæðum heldur mætti Golíat í fötum fjárhirðis „stakk hendinni í töskuna, tók úr henni stein og slöngvaði og hæfði Filisteann í ennið. [...] Þannig sigraði Davíð Filisteann með slöngvu og steini.“ Hugrekki hins smáa Aðdráttarafl þessarar sögu er slíkt að hún hefur endurómað í gegnum aldirnar, í listum og bókmenntum. Þau sem þekkja Harry Potter kannast við stefið um hinn útvalda dreng og það ofurefli sem hann átti við að etja, en sú saga er einungis nýlegt dæmi um viðtökustef þessarar táknmyndar. Á undan Harry Potter kom Hringadróttinssaga, þar sem Fróði er hin ólíklega hetja, og svo mætti lengi telja. Erindi sögunnar við samtímann er margþætt en mig langar að nefna tvo þætti sérstaklega, annarsvegar um hugrekki Davíðs og hinsvegar um valdaójafnvægi þeirra Davíðs og Golíats. Davíð sýnir í þessari sögu mannkosti sem eru verðugir að sækjast eftir, hugrekki, útsjónasemi og seiglu. Hugrekki er ein af höfuðdyggðum fornaldar og ekki síður mikilvæg á okkar dögum, en hugrekki er ekki óttaleysi – heldur getan til að mæta ógnum, þrátt fyrir að vera hræddur. Hugrekki Davíðs birtist meðal annars í því að hann leyfði sér að berskjalda sig og í gegnum það fann hann styrk sinn, á meðan Golíat var brynjaður að fullu kom Davíð til dyranna eins og hann var klæddur – bókstaflega. Félagsráðgjafinn og metsöluhöfundurinn Brené Brown hefur í bókum sínum og fyrirlestrum fjallað ítarlega um berskjöldun sem uppsprettu hugrekkis og máttinn í því að koma til dyranna eins og maður er klæddur. Ein af bókum hennar nefnist Daring Greatly, og þar fjallar hún um hvernig rækta megi hugrekki til að takast á við hvað sem er. Í fyrri bók nefnir hún þætti sem við getum ræktað í okkar fari, á borð við heilindi, umhyggju fyrir okkur sjálfum, seiglu og þakklæti, en í þessari bók staðhæfir hún að fúsleiki okkar til að gangast við eigin veikleika, að berskjalda okkur, ákvarði það hugrekki sem við getum kallað fram“. Páll postuli orðaði hið sama, þegar hann sagði: Náð mín nægir þér því að mátturinn fullkomnast í veikleika. Að mæta valdi með hugrekki Þá að valdi. Eðli valds er að hæða og hræða, halda þér í skefjum til að valdshafar geti haldið völdum. Það leikrit heldur áfram í óbreyttri mynd frá fornöld til okkar daga, með hersýningum, opinberum heimsóknum og orðaskaki, en mannréttindabarátta liðinnar alda er full af fyrirmyndum, fólki sem fæddist ekki til forréttinda en reis þrátt fyrir það upp, gegn því óréttlæti sem því var sýnt. Í Bandaríkjunum bjó Rósa Parks, þeldökk kona í suðurríkjum bandaríkjanna sem stóð í hárinu á samfélagi sem vildi aðgreina hana frá forréttindafólkinu. Hún neitaði að setjast aftast í strætó og hrinti þannig af stað réttindabaráttu svartra á 6. áratugnum. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Malala Yousafzai, skólastúlka í Afganistan, sem sagði frá reynslu sinni undir Talibönum og var skotin í höfuðið fyrir vikið á leið í skólann. Hún er talsmaður og táknmynd baráttu kvenna til menntunar í Mið-Austurlönd og yngsti friðarverðlaunahafi Nóbels. Davíð sem stóð berskjölduð gegn Golíat. Frá Torgi hins himneska friðar til Stonewall má finna dæmi um ólíklegar hetjur, sem mættu yfirvöldum berskjölduð og af hugrekki og breyttu heiminum. Valdið heldur áfram að sýna vald sitt og yfirburði, en okkur sem eigum þess kost ber að halda baráttunni áfram og berskjalda okkur í hugrekki, líkt og smaladrengurinn og hörpuleikarinn rauðbirkni forðum. Höfundur er prestur við Vídalínskirkju í Garðabæ.
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun
Skoðun Sagnaarfur Biblíunnar – Davíð og Golíat, hugrekki og berskjöldun Dr. Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir skrifar
Skoðun Háskólasamfélag á tímamótum - Silja Bára sem næsti rektor HÍ Berglind Rós Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Hvers vegna styð ég Magnús Karl í kjöri til rektors Háskóla Íslands? Ingileif Jónsdóttir skrifar
Skoðun Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju ættu nemendur að kjósa Magnús Karl sem rektor HÍ? Eygló Sóley Hróðmarsdóttir Löve,Daníel Thor Myer skrifar
Skoðun Við mótmælum nýbyggingum í Neðra Breiðholtinu Jökull Þór Sveinsson,Hlynur Ingi Jóhannsson skrifar
Skoðun Er „sam-búð“ búsetuform 21. aldar og lausn við háum byggingakostnaði? Sara Björg Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Reynsla, framtíðarsýn og kjarkur Silju Báru Anna Helga Jónsdóttir,Sigurður Örn Stefánsson skrifar
Skoðun Um Ingibjörgu Gunnarsdóttur – ferill að rektorskjöri Rúnar Unnþórsson,Þórhallur Ingi Halldórsson skrifar
Skoðun Björn Þorsteinsson as Rector - A visionary leader uniting disciplines and driving innovation Marianne Elisabeth Klinke skrifar
Skoðun Til rektorsframbjóðenda: Hvað gerir nýr rektor HÍ við Endurmenntun? Ólafur Stephensen skrifar
Kolbrún Þ. Pálsdóttir – rétti leiðtoginn fyrir Háskóla Íslands Hafliði Ásgeirsson,Eyjólfur Brynjar Eyjólfsson,Þorbjörg St. Þorsteinsdóttir Skoðun
Alþjóðlegt samstarf er forsenda öruggra landamæra Jón Pétur Jónsson,Íris Björg Kristjánsdóttir Skoðun