Hvammsvirkjun – frumhlaup og gullhúðun Mörður Árnason skrifar 15. febrúar 2025 15:01 Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Mörður Árnason Deilur um Hvammsvirkjun Umhverfismál Mest lesið Ráðherrann og illkvittnu einkaaðilarnir Freyr Ólafsson Skoðun Ekkert ævintýri fyrir mongólsku hestana María Lilja Tryggvadóttir Skoðun Er einhver hissa á fúskinu? Magnús Guðmundsson Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir Skoðun „Þótt náttúran sé lamin með lurk!“ Sigurjón Þórðarson Skoðun Nám í skugga óöryggis Sigurður Árni Reynisson Skoðun Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir Skoðun Tæknin á ekki að nota okkur Anna Laufey Stefánsdóttir Skoðun Áttatíu ár frá Hírósíma og Nagasakí Snæbjörn Guðmundsson Skoðun Gleði eða ógleði? Haraldur Hrafn Guðmundsson Skoðun Skoðun Skoðun Gleði eða ógleði? Haraldur Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Tískuorð eða sjálfsögð réttindi? Vigdís Ásgeirsdóttir skrifar Skoðun Ráðherrann og illkvittnu einkaaðilarnir Freyr Ólafsson skrifar Skoðun Áttatíu ár frá Hírósíma og Nagasakí Snæbjörn Guðmundsson skrifar Skoðun Er einhver hissa á fúskinu? Magnús Guðmundsson skrifar Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Réttmætar áhyggjur eða ósanngjarnar alhæfingar? Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun „Þótt náttúran sé lamin með lurk!“ Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Ekkert ævintýri fyrir mongólsku hestana María Lilja Tryggvadóttir skrifar Skoðun Nám í skugga óöryggis Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Tæknin á ekki að nota okkur Anna Laufey Stefánsdóttir skrifar Skoðun Ytra mat í skólum og hvað svo? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslaust Ísland! - Með hjálp stefnu um skaðaminnkun Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Meðsek um þjóðarmorð vegna aðgerðaleysis? Pétur Heimisson skrifar Skoðun Tími ábyrgðar í útlendingamálum – ekki uppgjafar Friðþjófur Helgi Karlsson skrifar Skoðun Takk starfsfólk og forysta ÁTVR Siv Friðleifsdóttir skrifar Skoðun Þjóðarmorðið í Palestínu Arnar Eggert Thoroddsen skrifar Skoðun Eldra fólk, þolendum ofbeldis oft ekki trúað Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Tölfræði og raunveruleikinn Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Umgengnistálmanir – brot á réttindum barna Einar Hugi Bjarnason skrifar Skoðun Frá dulúð til daglegs lífs: Hvernig nýjasta gervigreindin vinnur með þér – og gerir þig klárari Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar Skoðun Baráttan um þjóðarsálina Alexandra Briem skrifar Skoðun Lagaleg réttindi skipta máli Kári Garðarsson skrifar Skoðun Pride and Progress: Advancing Equality Through Unity Clara Ganslandt skrifar Skoðun Hver rödd skiptir máli! Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Sýnum þeim frelsið Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Sjá meira
Það besta við Hvammsvirkjunarfrumvarpið er að þar er ekki minnst á Hvammsvirkjun. Þetta eru ekki sérlög um tiltekna virkjunarframkvæmd eins og tíðkaðist á síðustu öld, áður en við eignuðumst umhverfislöggjöf og rammaáætlun. Þegar litast er um í frumvarpinu og þvi regluverki sem því kemur við, þá er það svo sannarlega flutt sem sérstakt lagafrumvarp um þessa virkjun – enda liggur flutningsmaður ekkert á því – en þessutan breytir það þeim reglum sem um hefur verið þokkalegt samkomulag síðustu ár, sýnist geta haft hættulegar afleiðingar fyrir náttúru landsins, og kynni að leiða til nýrra málaferla og átaka – jafnvel á evrópskum vettvangi. Frumhlaup? Meira um það seinna kannski, en manni bregður óneitanlega nokkuð við óvenjulega harðorða yfirlýsingu sex samtaka á sviði náttúruverndar og umhverfismála. Þar segir að þessu megi líkja við það að „breyta leikreglunum í miðjum leik“ og að frumvarpið sé „lagt fram til að tryggja hagsmuni þeirra sem ekki geta unað niðurstöðu dómstóla“ – en „blaut tuska“ framan í alla þá „sem láta sig náttúru landsins, samfélag og lýðræðislega þátttöku almennings varða“. Ha? Frumvarp frá umhverfisráðherra úr Samfylkingunni? Til hvers er Hæstiréttur? Einsog allir vita er hin beina ástæða frumvarpsins héraðsdómsúrskurður sem stoppaði áform um Hvammsvirkjun. Sá sem fyrir varð, Landsvirkjun, áfrýjaði strax til Hæstaréttar (og fékk að hlaupa yfir Landsrétt). Er þá ekki eðlilegast að ríkisstjórn og alþingi hinkri eftir Hæstarétti? Talað er um réttaróvissu eftir úrskurð héraðsdóms, sem er alveg rétt – en málið er alls ekki búið, og er ennþá hjá dómsvaldinu. Þrískipting ríkisvaldsins og Montesqieu, muniði? Og svo er auðvitað ýmisleg spurning um afturvirkni hinna væntanlegu lagaákvæða. Sjálfsagt mál Ég held að í sjálfu sé ágætur sá tilgangur frumvarpsins að taka af þann vafa að vatnamálalögin komi í veg fyrir hverskonar framkvæmdir sem varða vötn og ár – eða hin frægu vatnshlot. Það kom okkur aldrei til hugar í umhverfisnefnd alþingis á sínum tíma. Hinsvegar segir í þeim lögum að það þurfi að sýna fram á að almannaheill sé undir ef framkvæmdir geta spillt vatnshlotunum. Þessi vafi er af tekinn með þeirri viðbót um „framkvæmdir“ sem gert er ráð fyrir í frumvarpinu í tilteknum lið vatnamálalaganna. Punktur, basta. Takk. Gullhúðun! En svo eru önnur ákvæði í frumvarpinu, og þau koma þessu virkjunarklúðri Landsvirkjunar og Héraðsdóms Reykjavíkur ekkert við: Sérstök hraðleið fyrir framkvæmdir í basli, og svo splunkuný skilgreining á niðurstöðum í rammaáætlun, sem virðist í talsverðu ósamræmi við prinsippin sem þar liggja að baki. Fyrst ráðherrann og ríkisstjórnin hafa áhuga á svona breytingunm er bara eðlilegt að setja þær í umræðu, í samfélaginu og á þingi – en það er ekki rétta leiðin að skjóta mikivægum ákvörðunum af þessu tagi inn í þingmál þar sem á að „leiðrétta“ túlkun tiltekins ákvæðis í tilteknum lögum, og beðið um sem hraðasta meðferð á alþingi. Núna er í tísku að andæfa svokallaðri gullhúðun sem oft fylgi íslenskun á evrópsku regluverki – þar sem ráðuneytin og þingið bæti ýmsum „íþyngjandi“ ákvæðum við pakkana frá Brüssel og svindli þeim þannig inn í lögbókina. En nú er komin séríslensk gullhúðun! Í staðinn fyrir almenna umræðu og virka þinglega meðferð eru flýtiákvæðin og nýtingarflokks-skilgreiningin orðin að gylltum fylgifiskum þessarar einföldu lagfæringar í tilefni af héraðsdómi. Rétt að minna á að frumvarpið góða var ekki einusinni sett í samráðsgátt stjórnvalda – sem haghafar og stjórnsýslufræðingar telja eina helstu tæknilegu og lýðræðislegu framför síðari ára. Það er kannski skiljanlegt um framkvæmdarákvæðið – en ekki um restina. Þetta er vont, og er vont fordæmi. Var ekki komin ný ríkisstjórn? Ráð handa þingnefndinni: Klippa Ég legg þetta til við umhverfisnefnd alþingis: Klippið út úr frumvarpinu allt nema „lagfæringuna“ í a-lið 2. greinar. Hitt á heima í sérstöku þingmáli, einu eða fleirum, sem byggð verði á umræðu í samfélaginu og meðal allra haghafa, undirbúið meðal annars með óskum um athugasemdir í samráðsgátt stjórnvalda, og þannig staðið að þinglegri meðferð að tími gefist til vandaðrar vinnu í þingnefnd og umræðum. Höfundur er fyrrverandi alþingismaður fyrir Samfylkinguna.
Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir Skoðun
Skoðun Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar
Skoðun Sorglegur uppgjafar doði varðandi áframhaldandi stríðin í dag Matthildur Björnsdóttir skrifar
Skoðun Frá dulúð til daglegs lífs: Hvernig nýjasta gervigreindin vinnur með þér – og gerir þig klárari Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Stjórnun, hönnun og framkvæmd öryggisráðstafana í Reynisfjöru Magnús Rannver Rafnsson skrifar
Skoðun Ósýnilegur veruleiki – Alvarlegt ME og baráttan fyrir skilningi Helga Edwardsdóttir skrifar
Þegar hæstaréttarlögmenn kynda undir mismunun og kerfisbundnu ofbeldi Sigríður Svanborgardóttir Skoðun