Árið 1975 er að banka Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar 10. janúar 2025 09:00 Það spyr hvernig okkur gangi að jafna kjör fólks á Íslandi og borga svipuð laun fyrir sambærileg störf eða menntun. Lítil fimm ára stúlka leiddi móður sína sem ýtti á undan sér regnhlífakerru, með rúmlega eins árs systur stúlkunnar í, niður Bankastrætið á leið þeirra niður á Lækjartorg. Þetta var einn föstudag í október fyrir um fimmtíu árum síðan. Þessi litla stúlka furðaði sig á því hversu margar konur væru til á Íslandi því að hún hafði aldrei séð jafn margar konur saman komnar. Þegar litla stúlkan spurði móður sína hvað konurnar væru að gera þarna niðri í bæ þá fékk hún það svar að þær væru að biðja um sömu laun og karlar fyrir sambærileg störf. Litlu stúlkunni fannst það sjálfsagt og trúði því í einlægni að auðvitað yrði hlustað á konurnar. Jú af því að það er sjálfsagt að borga sömu laun fyrir sambærileg störf. Þessi litla stúlka er orðin fullorðin kona sem valdi að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt því hún trúði því að launakjör yrðu leiðrétt. Hún trúði því að ef hún legði á sig að fá háskólagráðu þá yrði henni umbunað fyrir það eins og öðru háskólamenntuðu fólki með hærri launum. Henni var innrætt í æsku að menntun væri máttur sem skilaði sér jafnframt í bættum kjörum. Öll þau tæplega sextíu ár sem þessi litla stúlka hefur dregið andann þá hafa konur beðið um að kjör þeirra verði leiðrétt og að hinum svokölluðu kvennastéttum verði útrýmt. Því hugtakið kvennastétt hefur fengið á sig neikvæða merkingu og þýðir að þú færð yfirleitt lægri laun en meðallaun eru í landinu og getur festst í fátækragildru ef þú velur þér ævistarf á þeim vettvangi. Hvað veldur því að okkur gengur svona erfiðlega að leiðrétta kjör kvennastétta ? Rökin eru jafn mörg og þeir sem svara spurningunni en það sem margir neita að horfast í augu við er að í dag erum við stödd á ákveðnum tímamótum. Það er núna eða aldrei. Ætlum við að samþykkja láglaunastefnu þegjandi og hljóðalaust eða ætlum við að sýna kjark og þor og takast á við ranglætið með réttlæti. Rannsóknir sýna að ef við jöfnum ekki kjör karla og kvenna þá erum við að gera upp á milli aðila sem stíga inn á vinnumarkaðinn. Rannsóknir sýna jafnframt að það er nauðsynlegt að jafna kjörin áður en við stígum það skref að lengja fæðingarorlof enn frekar. Á meðan konur eru hafðar skör lægra en karlar á vinnumarkaði þá mun halla á þær þegar ákveðið er að stofna fjölskyldu. Ég vil taka fram að ég ákveð að tala um konur og karla því þannig birtast niðurstöður rannsókna okkur. Ég er alls ekki að útiloka fjölbreytileika samfélagsins. Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna helgaði árið 1975 málefnum kvenna. Í október það ár lögðu um 90% kvenna á Íslandi niður störf og komu saman til að sýna fram á mikilvægi kvenna á vinnumarkaði og til að krefjast sömu réttinda og launakjara og karlar höfðu á vinnumarkaði. Þessi samtakamáttur vakti athygli um allan heim. Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir verkalýðsfrömuður sagði í eldræðu sinni í tilefni Kvennafrídagsins 24. október 1975:”Konan er að vakna. Hún veit að karlmenn hafa ráðið í heiminum frá því sögur hófust. Og hvernig hefur sá heimur verið ? Hann hefur löðrað í blóði og logað af kvöl. Ég trúi að þessi heimur breytist þegar konur fara að stjórna til jafns við karla. Ég vil og ég trúi því að þið viljið það allar að heimurinn afvopnist. Allt annað eru stjórnmálaklækir og hræsni. Við viljum leysa ágreiningsmálin án vopna.” Ég er sammála Aðalheiði að heiminum hefur verið stjórnar allt of lengi af karllægum gildum. Það á að ríkja jafnvægi í kvenlegum og karllægum gildum í stjórnun heimsins. Ég er líka sammála henni að stjórnmálaklækir og hræsni viðhalda ólíðandi ástandi. Það var rétt hjá Aðalheiði að konur vöknuðu til vitundar um mikilvægi sitt og virði en hvenær á að hlusta á það sem þær eru að segja og leiðrétta skekkjuna? Sem kona sem ákvað að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt þá hef ég verulegar áhyggjur af stöðunni. Mín sýn er að ef ekki verður tekið á þeim alvarlega vanda sem hefur skapast í menntageiranum á Íslandi þá er voðinn vís. Unga fólkið lætur ekki bjóða sér hvað sem er og margir af þeim eldri sem starfa í skólum eru tilbúnir með uppsagnarbréf ef ekki verður samið þannig að sátt náist og staðið við gefin loforð. Ég ákvað að svara spurningu ársins 1975 þannig að við erum enn í djúpum skít og næstu vikur skera úr um það hvert við stefnum í framtíðinni. Kennarastéttin er stór stétt og hún flokkast sem kvennastétt. Lög og reglugerðir, samningar og stjórnvaldsákvarðanir eru mannanna verk. Það er í okkar höndum að slá taktinn fyrir komandi kynslóðir. Það er ekkert sem réttlætir það að hinar svokölluðu kvennastéttir eigi að vera láglaunastéttir. Það er heldur ekkert sem réttlætir það að þeir fagmenntuðu kennarar sem ákveða að starfa í menntageiranum eigi að halda uppi því faglega starfi sem lög kveða á um og fylla skörð þess fagfólks sem vantar inn í skólanna. Ef það vantar í áhöfn og þá sérþekkingu sem þarf til að stýra skútu þá eru meiri líkur á að hún sökkvi. Boltinn er hjá stjórnvöldum. Þau bera ábyrgð á afleiðum ójafnréttis og svikinna loforða. Höfundur er kennari í stjórn Kennarafélags Reykjavíkur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Rakel Linda Kristjánsdóttir Mest lesið Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Að búa til aðalsmenn Kolbrún Baldursdóttir Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Sjá meira
Það spyr hvernig okkur gangi að jafna kjör fólks á Íslandi og borga svipuð laun fyrir sambærileg störf eða menntun. Lítil fimm ára stúlka leiddi móður sína sem ýtti á undan sér regnhlífakerru, með rúmlega eins árs systur stúlkunnar í, niður Bankastrætið á leið þeirra niður á Lækjartorg. Þetta var einn föstudag í október fyrir um fimmtíu árum síðan. Þessi litla stúlka furðaði sig á því hversu margar konur væru til á Íslandi því að hún hafði aldrei séð jafn margar konur saman komnar. Þegar litla stúlkan spurði móður sína hvað konurnar væru að gera þarna niðri í bæ þá fékk hún það svar að þær væru að biðja um sömu laun og karlar fyrir sambærileg störf. Litlu stúlkunni fannst það sjálfsagt og trúði því í einlægni að auðvitað yrði hlustað á konurnar. Jú af því að það er sjálfsagt að borga sömu laun fyrir sambærileg störf. Þessi litla stúlka er orðin fullorðin kona sem valdi að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt því hún trúði því að launakjör yrðu leiðrétt. Hún trúði því að ef hún legði á sig að fá háskólagráðu þá yrði henni umbunað fyrir það eins og öðru háskólamenntuðu fólki með hærri launum. Henni var innrætt í æsku að menntun væri máttur sem skilaði sér jafnframt í bættum kjörum. Öll þau tæplega sextíu ár sem þessi litla stúlka hefur dregið andann þá hafa konur beðið um að kjör þeirra verði leiðrétt og að hinum svokölluðu kvennastéttum verði útrýmt. Því hugtakið kvennastétt hefur fengið á sig neikvæða merkingu og þýðir að þú færð yfirleitt lægri laun en meðallaun eru í landinu og getur festst í fátækragildru ef þú velur þér ævistarf á þeim vettvangi. Hvað veldur því að okkur gengur svona erfiðlega að leiðrétta kjör kvennastétta ? Rökin eru jafn mörg og þeir sem svara spurningunni en það sem margir neita að horfast í augu við er að í dag erum við stödd á ákveðnum tímamótum. Það er núna eða aldrei. Ætlum við að samþykkja láglaunastefnu þegjandi og hljóðalaust eða ætlum við að sýna kjark og þor og takast á við ranglætið með réttlæti. Rannsóknir sýna að ef við jöfnum ekki kjör karla og kvenna þá erum við að gera upp á milli aðila sem stíga inn á vinnumarkaðinn. Rannsóknir sýna jafnframt að það er nauðsynlegt að jafna kjörin áður en við stígum það skref að lengja fæðingarorlof enn frekar. Á meðan konur eru hafðar skör lægra en karlar á vinnumarkaði þá mun halla á þær þegar ákveðið er að stofna fjölskyldu. Ég vil taka fram að ég ákveð að tala um konur og karla því þannig birtast niðurstöður rannsókna okkur. Ég er alls ekki að útiloka fjölbreytileika samfélagsins. Allsherjarþing Sameinuðu þjóðanna helgaði árið 1975 málefnum kvenna. Í október það ár lögðu um 90% kvenna á Íslandi niður störf og komu saman til að sýna fram á mikilvægi kvenna á vinnumarkaði og til að krefjast sömu réttinda og launakjara og karlar höfðu á vinnumarkaði. Þessi samtakamáttur vakti athygli um allan heim. Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir verkalýðsfrömuður sagði í eldræðu sinni í tilefni Kvennafrídagsins 24. október 1975:”Konan er að vakna. Hún veit að karlmenn hafa ráðið í heiminum frá því sögur hófust. Og hvernig hefur sá heimur verið ? Hann hefur löðrað í blóði og logað af kvöl. Ég trúi að þessi heimur breytist þegar konur fara að stjórna til jafns við karla. Ég vil og ég trúi því að þið viljið það allar að heimurinn afvopnist. Allt annað eru stjórnmálaklækir og hræsni. Við viljum leysa ágreiningsmálin án vopna.” Ég er sammála Aðalheiði að heiminum hefur verið stjórnar allt of lengi af karllægum gildum. Það á að ríkja jafnvægi í kvenlegum og karllægum gildum í stjórnun heimsins. Ég er líka sammála henni að stjórnmálaklækir og hræsni viðhalda ólíðandi ástandi. Það var rétt hjá Aðalheiði að konur vöknuðu til vitundar um mikilvægi sitt og virði en hvenær á að hlusta á það sem þær eru að segja og leiðrétta skekkjuna? Sem kona sem ákvað að mennta sig til starfa í svokallaðri kvennastétt þá hef ég verulegar áhyggjur af stöðunni. Mín sýn er að ef ekki verður tekið á þeim alvarlega vanda sem hefur skapast í menntageiranum á Íslandi þá er voðinn vís. Unga fólkið lætur ekki bjóða sér hvað sem er og margir af þeim eldri sem starfa í skólum eru tilbúnir með uppsagnarbréf ef ekki verður samið þannig að sátt náist og staðið við gefin loforð. Ég ákvað að svara spurningu ársins 1975 þannig að við erum enn í djúpum skít og næstu vikur skera úr um það hvert við stefnum í framtíðinni. Kennarastéttin er stór stétt og hún flokkast sem kvennastétt. Lög og reglugerðir, samningar og stjórnvaldsákvarðanir eru mannanna verk. Það er í okkar höndum að slá taktinn fyrir komandi kynslóðir. Það er ekkert sem réttlætir það að hinar svokölluðu kvennastéttir eigi að vera láglaunastéttir. Það er heldur ekkert sem réttlætir það að þeir fagmenntuðu kennarar sem ákveða að starfa í menntageiranum eigi að halda uppi því faglega starfi sem lög kveða á um og fylla skörð þess fagfólks sem vantar inn í skólanna. Ef það vantar í áhöfn og þá sérþekkingu sem þarf til að stýra skútu þá eru meiri líkur á að hún sökkvi. Boltinn er hjá stjórnvöldum. Þau bera ábyrgð á afleiðum ójafnréttis og svikinna loforða. Höfundur er kennari í stjórn Kennarafélags Reykjavíkur.
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk Skoðun