Þjóðaróperan á Alþingi í nær 70 ár Finnur Bjarnason og Þórunn Sigurðardóttir skrifa 3. október 2024 11:31 Nú þegar frumvarp liggur fyrir um stofnun Þjóðaróperu er mikilvægt að rifja upp áratuga langa sögu umræðu á Alþingi um óperustarfsemi á Íslandi. Hún hefur gjarnan tengst Þjóðleikhúsinu og síðar Íslensku óperunni, en fjöldi þingmanna úr öllum flokkum hefur lagt sitt til málanna. Ástæður umræðunnar Hvers vegna er stöðugt verið að brydda aftur upp á stöðu óperulistar þó að hér hafi verið sýndar óperur síðan fyrir miðja síðustu öld? Svarið er að þrátt fyrir nærri aldarlanga sögu óperuflutnings á Íslandi hefur enn ekki tekist að skapa traustan grundvöll fyrir samfellda óperustarfsemi sambærilegan við aðrar listgreinar. Með stofnun Þjóðleikhússins og Sinfóníuhljómsveitar Íslands árið 1950 hófst mikil uppbygging með atvinnumennsku fyrir bæði leikara og hljóðfæraleikara. Dansarar bættust í hópinn þegar Íslenski dansflokkurinn varð sjálfstæð stofnun 1992, en söngvarar bíða enn eftir lögbundinni stofnun helgaðri óperulist. Mörgum hefur þótt þetta skjóta skökku við og bent á að hér sé ónýtt tækifæri til að auðga listalíf landsmanna. Saga málsins Strax árið 1956 lögðu þingmenn Sjálfstæðisflokksins, þau Ragnhildur Helgadóttir, Magnús Jónsson, Sigurður Bjarnason, Gunnar Thoroddsen og Friðjón Þórðarson fram þingsályktunartillögu þess efnis að besta leiðin til að styrkja óperulistina á Íslandi væri að ráða til Þjóðleikhússins „fimm til tíu manna íslenzkan óperuflokk, fullfæran um að standa að flutningi þriggja til fjögurra söngleika á ári“, en tillagan bar ekki árangur. Rúmum 20 árum síðar var Ragnari Arnalds, þingmanni Alþýðubandalagsins, einnig umhugað um stöðu söngvara og sagði „ekki hægt að benda á neinn sambærilegan hóp listflytjenda sem í reynd er jafnafskiptur í menntalífi okkar“. Réttu ári síðar stofnuðu söngvarar Íslensku óperuna, en með styrk frá ríkinu bar hún óperustarfsemi uppi í marga áratugi með miklum sóma, án þess þó að fá lögbundið hlutverk eða fast fjármagn. Árið 1987 vakti Geir Haarde, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, athygli á ófullnægjandi umgjörð um óperustarf á Íslandi. Geir bendir á mikinn fjölda framúrskarandi söngvara er hafi borið hróður landsins víða en „búa nú einir sviðslistamanna við algert öryggisleysi um atvinnumál sín, enda vinna þeir flestir fulla vinnu á öðrum vettvangi en stunda sönglistina í aukavinnu.“ Geir innti menntamálaráðherra úr eigin flokki, Birgi Ísleif Gunnarsson, eftir störfum nefndar er skipuð hafði verið til að skoða þessi mál. Birgir svaraði að umrædd nefnd teldi það eitt stærsta vandamál íslensks óperulífs „að enginn óperusöngvari starfandi hérlendis nái að sinna sönglistinni óskiptur.“ Tillaga nefndarinnar var að „leitað verði eftir stöðugildum tólf söngvara“, en aldrei rættist úr því. Í umræðum um óperustarfsemi árið 2004 ræddi Þorgerður Katrín, þingmaður Sjálfstæðisflokksins og þáverandi menntamálaráðherra, um stöðu óperunnar: „Með því uppleggi sem nú liggur fyrir[…]tel ég einmitt að óperunni sé nokkuð haganlega fyrir komið innan tónlistarhússins.“Taldi hún að framtíð íslensku óperunnar þyrfti að skoða í samhengi við uppbyggingu tónlistarhússins: “Viljum við hafa óperu? Viljum við hafa íslenska óperu hér? Er hugsanlegt að óperuflutningur eða Íslenska óperan eigi frekar heima innan dyra Þjóðleikhússins eða hvað veit ég?“. Þessum spurningum var aldrei fyllilega svarað. Þingmaður Framsóknarflokksins og menningarráðherra, Lilja Alfreðsdóttir, tók loks af skarið og lagði til við Alþingi að kanna bæri stofnun Þjóðaróperu, sem var lögfest 2019. Lilja gerði það einnig að hluta nýs stjórnarsáttmála 2021 að áfram yrði unnið að þarfagreiningu vegna óperustarfsemi í landinu, með það að markmiði að setja á laggirnar Þjóðaróperu. Við tók áralöng undirbúningsvinna og nú liggur frumvarp fyrir Alþingi. Takmarkið í augsýn Viðleitnin við að búa til sterkan og varanlegan grundvöll fyrir óperulist á Íslandi hefur nú varað í nærri sjö áratugi. Það má vera ljóst að þverpólitísk samstaða ríkir um málið og hafa tugir þingmanna úr öllum flokkum lagt sitt til málanna. Nýtt frumvarp um Þjóðaróperu leggur til að listgreinin starfi undir regnhlíf Þjóðleikhússins en verði með aðsetur í Hörpu, hafi listrænt sjálfstæði og ráðherraskipaðan óperustjóra. Það leggur til öfluga og metnaðarfulla stofnun með samfellda starfsemi er getur fært íslensku menningarlífi aukinn kraft og fagmennsku og loksins veitt óperulistinni fastan sess á Íslandi. Höfundar eru Finnur Bjarnason, óperusöngvari og verkefnastjóri, og Þórunn Sigurðardóttir, leikstjóri og formaður nefndar til undirbúnings Þjóðaróperu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þjóðaróperan Menning Alþingi Mest lesið Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson Skoðun Skoðun Skoðun Við fylgjum þér frá getnaði til grafar Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Ef þið bara hefðuð séð heiminn út frá mínum augum: Börn & ADHD Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun 112. liðurinn í aðgerðaáætlun í menntamálum? Ingólfur Ásgeir Jóhannesson skrifar Skoðun Konur á örorku Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Drambið okkar Júlíus Valsson skrifar Skoðun Við vitum Guðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Ekki sama hvaðan gott kemur Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Börn í meðferð eiga rétt á fagfólki orð duga ekki lengur! Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Greindarskerðing eða ofurgáfur með gervigreind Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Stöndum saman gegn fjölþáttaógnum Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Hagræðing á kostnað fjölbreytni og gæðamenntunar Ida Marguerite Semey skrifar Skoðun Umbúðir en ekkert innihald í Hafnarfirði Einar Geir Þorsteinsson skrifar Skoðun Við viljum tala íslensku, en hvernig Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Skoðun Mansalsmál á Íslandi Kristján Þórður Snæbjarnarson skrifar Skoðun Hættur heimsins virða engin landamæri Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Tímamót í sjálfsvígsforvörnum Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Yfirgangur, yfirlæti og endastöð Strætó Axel Hall skrifar Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar Skoðun Skapandi menntun skilar raunverulegum árangri Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Sex ára sáttmáli Davíð Þorláksson skrifar Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar Skoðun Stjórnendur sem mega ekki stjórna Stefán Vagn Stefánsson skrifar Skoðun Stokkhólmseinkenni sem við ættum að forðast Aðalsteinn Júlíus Magnússon skrifar Skoðun Eflum iðnlöggjöfina og stöðvum brotin Hilmar Harðarson skrifar Skoðun Pjattkratar taka til Þorsteinn Sæmundsson skrifar Sjá meira
Nú þegar frumvarp liggur fyrir um stofnun Þjóðaróperu er mikilvægt að rifja upp áratuga langa sögu umræðu á Alþingi um óperustarfsemi á Íslandi. Hún hefur gjarnan tengst Þjóðleikhúsinu og síðar Íslensku óperunni, en fjöldi þingmanna úr öllum flokkum hefur lagt sitt til málanna. Ástæður umræðunnar Hvers vegna er stöðugt verið að brydda aftur upp á stöðu óperulistar þó að hér hafi verið sýndar óperur síðan fyrir miðja síðustu öld? Svarið er að þrátt fyrir nærri aldarlanga sögu óperuflutnings á Íslandi hefur enn ekki tekist að skapa traustan grundvöll fyrir samfellda óperustarfsemi sambærilegan við aðrar listgreinar. Með stofnun Þjóðleikhússins og Sinfóníuhljómsveitar Íslands árið 1950 hófst mikil uppbygging með atvinnumennsku fyrir bæði leikara og hljóðfæraleikara. Dansarar bættust í hópinn þegar Íslenski dansflokkurinn varð sjálfstæð stofnun 1992, en söngvarar bíða enn eftir lögbundinni stofnun helgaðri óperulist. Mörgum hefur þótt þetta skjóta skökku við og bent á að hér sé ónýtt tækifæri til að auðga listalíf landsmanna. Saga málsins Strax árið 1956 lögðu þingmenn Sjálfstæðisflokksins, þau Ragnhildur Helgadóttir, Magnús Jónsson, Sigurður Bjarnason, Gunnar Thoroddsen og Friðjón Þórðarson fram þingsályktunartillögu þess efnis að besta leiðin til að styrkja óperulistina á Íslandi væri að ráða til Þjóðleikhússins „fimm til tíu manna íslenzkan óperuflokk, fullfæran um að standa að flutningi þriggja til fjögurra söngleika á ári“, en tillagan bar ekki árangur. Rúmum 20 árum síðar var Ragnari Arnalds, þingmanni Alþýðubandalagsins, einnig umhugað um stöðu söngvara og sagði „ekki hægt að benda á neinn sambærilegan hóp listflytjenda sem í reynd er jafnafskiptur í menntalífi okkar“. Réttu ári síðar stofnuðu söngvarar Íslensku óperuna, en með styrk frá ríkinu bar hún óperustarfsemi uppi í marga áratugi með miklum sóma, án þess þó að fá lögbundið hlutverk eða fast fjármagn. Árið 1987 vakti Geir Haarde, þingmaður Sjálfstæðisflokksins, athygli á ófullnægjandi umgjörð um óperustarf á Íslandi. Geir bendir á mikinn fjölda framúrskarandi söngvara er hafi borið hróður landsins víða en „búa nú einir sviðslistamanna við algert öryggisleysi um atvinnumál sín, enda vinna þeir flestir fulla vinnu á öðrum vettvangi en stunda sönglistina í aukavinnu.“ Geir innti menntamálaráðherra úr eigin flokki, Birgi Ísleif Gunnarsson, eftir störfum nefndar er skipuð hafði verið til að skoða þessi mál. Birgir svaraði að umrædd nefnd teldi það eitt stærsta vandamál íslensks óperulífs „að enginn óperusöngvari starfandi hérlendis nái að sinna sönglistinni óskiptur.“ Tillaga nefndarinnar var að „leitað verði eftir stöðugildum tólf söngvara“, en aldrei rættist úr því. Í umræðum um óperustarfsemi árið 2004 ræddi Þorgerður Katrín, þingmaður Sjálfstæðisflokksins og þáverandi menntamálaráðherra, um stöðu óperunnar: „Með því uppleggi sem nú liggur fyrir[…]tel ég einmitt að óperunni sé nokkuð haganlega fyrir komið innan tónlistarhússins.“Taldi hún að framtíð íslensku óperunnar þyrfti að skoða í samhengi við uppbyggingu tónlistarhússins: “Viljum við hafa óperu? Viljum við hafa íslenska óperu hér? Er hugsanlegt að óperuflutningur eða Íslenska óperan eigi frekar heima innan dyra Þjóðleikhússins eða hvað veit ég?“. Þessum spurningum var aldrei fyllilega svarað. Þingmaður Framsóknarflokksins og menningarráðherra, Lilja Alfreðsdóttir, tók loks af skarið og lagði til við Alþingi að kanna bæri stofnun Þjóðaróperu, sem var lögfest 2019. Lilja gerði það einnig að hluta nýs stjórnarsáttmála 2021 að áfram yrði unnið að þarfagreiningu vegna óperustarfsemi í landinu, með það að markmiði að setja á laggirnar Þjóðaróperu. Við tók áralöng undirbúningsvinna og nú liggur frumvarp fyrir Alþingi. Takmarkið í augsýn Viðleitnin við að búa til sterkan og varanlegan grundvöll fyrir óperulist á Íslandi hefur nú varað í nærri sjö áratugi. Það má vera ljóst að þverpólitísk samstaða ríkir um málið og hafa tugir þingmanna úr öllum flokkum lagt sitt til málanna. Nýtt frumvarp um Þjóðaróperu leggur til að listgreinin starfi undir regnhlíf Þjóðleikhússins en verði með aðsetur í Hörpu, hafi listrænt sjálfstæði og ráðherraskipaðan óperustjóra. Það leggur til öfluga og metnaðarfulla stofnun með samfellda starfsemi er getur fært íslensku menningarlífi aukinn kraft og fagmennsku og loksins veitt óperulistinni fastan sess á Íslandi. Höfundar eru Finnur Bjarnason, óperusöngvari og verkefnastjóri, og Þórunn Sigurðardóttir, leikstjóri og formaður nefndar til undirbúnings Þjóðaróperu.
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun
Skoðun Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar
Skoðun Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson skrifar
Skoðun Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hugsum fíknivanda upp á nýtt - Ný nálgun í meðhöndlun fíknivanda og áhættuhegðunar Svala Jóhannesdóttir,Lilja Sif Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Háskólinn á Bifröst – Öflugur og sjálfstæður fjarnámsskóli Sólveig Hallsteinsdóttir skrifar
Skoðun Það eru fleiri fiskar í sjónum og fleiri sjónarmið í hafstjórn Guðbjörg Ásta Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Af hverju kynjafræði? Og hvaða greinar hafa fengið svipaðar mótbárur í gegnum tíðina? Guðrún Elísa Friðbjargardóttir Sævarsdóttir skrifar
Mega einhverf hverfa? Ármann Pálsson,Björg Torfadóttir,Sigrún Ósk,Sigurjón Már,Halldóra Hafsteins,Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Mamiko Dís Ragnarsdóttir Skoðun
Að hafa hemil á nýjum ófjármögnuðum útgjöldum er lykillinn að sjálfbærum rekstri sveitarfélaga Jón Ingi Hákonarson Skoðun
Homo sapiens að öðrum toga: Af hverju ætti ég eiginlega að mæta á PIFF-kvikmyndhátíðina? Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun