Markaðsvæðing og traust Reynir Böðvarsson skrifar 24. ágúst 2024 10:30 Einkavæðing innan opinbera geirans hefur víðtæk áhrif á þjóðfélagið, langt út fyrir sjálft rekstrarform þeirra eininga sem verið er að einkavæða. Einkavæðingin opinberrar þjónustu breytir þjóðfélaginu í grundvallar atriðum, maður fer frá því að vera þátttakandi í einhverju sameiginlegu, samfélaginu sem maður telur sig vera hluti af, yfir í það að vera viðskipta aðili. Þegar maður tekur þátt í sameiginlegum verkefnum er maður í sama liði og með sömu væntingar um árangur. Þegar um viðskipti er að ræða þá eru væntingar oft andstæðar, seljandi vill hæsta mögulega verð en kaupandi það lægsta. Þegar opinber þjónusta eins og til dæmis heilbrigðisþjónusta og menntun er markaðsvædd þá breytist samfélagið frá því að vera einmitt samfélag þar sem markmiðin eru sameiginleg yfir í að vera meira og minna andstæðir aðilar á markaði. Það sem hverfur er traust. Ég tek hér eitt lítið dæmi; þegar fór inn í apótek fyrir einkavæðingu þá treysti ég öllu starfsfólki þar og hlustaði á leiðbeiningar og ráð, ég hafði enga ástæðu til annars. Þetta vel menntaða fólk var þar að sinna þörfum þeirra sem þangað komu og engu öðru. Í dag, þegar ég kem inn á apótek er þar fullt af allskonar varningi sem reynt er að pranga inn á mann, hvort ég vilji ekki prófa hitt og þetta því það hefur reynst mörgum svo vel. Ég treysti í engu þessum ráðleggingum lengur, ég er aldrei viss um hvort þau hafa mitt besta í huga eða arð eigenda apóteksins. Traustið er farið og ég þarf að leita annara leiða hvað varðar ráðgjöf. Þegar ég flutti til Svíþjóðar haustið 1976 varð ég fljótlega þess viss að ég hafði komið til lands sem ætti vart hliðstæðu hvað varðar góða stjórnsýslu og án efa eitt best land í heimi að búa í, með jöfnuð og góð tækifæri fyrir alla og blómstrandi atvinnulíf. Samanburðurinn við Ísland og Bandaríkin þaðan sem ég flutti var eins og dagur og nótt. Allt, bókstaflega allt var betra en ég hafði nokkurn tíma kynnst eða eins látið mig dreyma um. Sósialistíska Svíþjóð var þá á hátindi velfarnaðar, mældist hæst í öllum samanburðarrannsóknum alþjóðlega á öllum sviðum. Ég kom til Svíþjóðar í lest frá Luxemburg sama dag og sósíaldemókratar töpuðu í kosningum þannig að óbrotin ríkisstjórnarseta þeirra í 40 ár með stuðningi vinstriflokksins var brotin. Hægrið komst eftir þær kosningar að ríkisstjórnarborðinu og byrjaði á sínu niðurbrotastarfi. Sem betur fer gekk það brösuglega til að byrja með en eftir sem áratugirnir liðu og fleiri hægristjórnir komust til valda hvarf smátt og smátt fyrirmyndaþjóðfélagið og Svíþjóð varð ekki sér líkt. Því miður verður það að segjast að sósíaldemókratar fóru í æ ríkara mæli að færast til hægri og taka þátt í þessari ömurlegu vegferð. Nú eru það ekki bara apótekin þar sem þú getur ekki lengur treyst heldur víða í heilbrigðisþjónustunni og menntakerfi ert þú sem einstaklingur ekki lengur í þínu eigin samfélagi heldur aðili í viðskiptum. Þú ert við eina hlið borðs með velferð þína og þinnar fjölskyldu en ávinningur hluthafa er oft hinumeigin við borðið. Þú getur ekki á sama hátt borið höfuð hátt sem jafningi í samskiptum við þitt eigið skólakerfi eða heilbrigðiskerfi því þú átt það ekki lengur, þú ert bara auðvirðilegt peð á markaði. Svíþjóð er gjörbreytt þjóðfélag frá því sem það var þegar ég kom hingað og hefur hægrinu með nýfrjálshyggjuna að vopni tekist að eyðileggja að miklu leiti það fyrirmyndar þjóðfélag sem ég flutti til. Ójöfnuður hefur aukist og einstaklingshyggjan náð yfirhöndinni, hver og einn hugsar bara um sig og sína hagsmuni og hugtakið við er nánast horfið nema hvað varðar eigin fjölskyldu. Þjóðfélagið er orðið miklu leiðinlegra og það eina sem virðist hafa ofan af fólki er neysla óþurfta sem auglýsendur á markaðinum pranga inn á fólk. Samskipti millum fólks er öðruvísi en áður var, að vinna saman að sameiginlegum markmiðum er að hverfa og sálarlaus stórfyrirtæki eru nánast alls staðar með sína sérhagsmuni í vegi fyrir öllum eðlilegum mannlegum samskiptum. Traustið er horfið. Höfundur er jarðskjálftafræðingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Mest lesið Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Nýbygging þýðir ekki gallalaus eign Annþór Kristján Karlsson Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Skoðun Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Sjá meira
Einkavæðing innan opinbera geirans hefur víðtæk áhrif á þjóðfélagið, langt út fyrir sjálft rekstrarform þeirra eininga sem verið er að einkavæða. Einkavæðingin opinberrar þjónustu breytir þjóðfélaginu í grundvallar atriðum, maður fer frá því að vera þátttakandi í einhverju sameiginlegu, samfélaginu sem maður telur sig vera hluti af, yfir í það að vera viðskipta aðili. Þegar maður tekur þátt í sameiginlegum verkefnum er maður í sama liði og með sömu væntingar um árangur. Þegar um viðskipti er að ræða þá eru væntingar oft andstæðar, seljandi vill hæsta mögulega verð en kaupandi það lægsta. Þegar opinber þjónusta eins og til dæmis heilbrigðisþjónusta og menntun er markaðsvædd þá breytist samfélagið frá því að vera einmitt samfélag þar sem markmiðin eru sameiginleg yfir í að vera meira og minna andstæðir aðilar á markaði. Það sem hverfur er traust. Ég tek hér eitt lítið dæmi; þegar fór inn í apótek fyrir einkavæðingu þá treysti ég öllu starfsfólki þar og hlustaði á leiðbeiningar og ráð, ég hafði enga ástæðu til annars. Þetta vel menntaða fólk var þar að sinna þörfum þeirra sem þangað komu og engu öðru. Í dag, þegar ég kem inn á apótek er þar fullt af allskonar varningi sem reynt er að pranga inn á mann, hvort ég vilji ekki prófa hitt og þetta því það hefur reynst mörgum svo vel. Ég treysti í engu þessum ráðleggingum lengur, ég er aldrei viss um hvort þau hafa mitt besta í huga eða arð eigenda apóteksins. Traustið er farið og ég þarf að leita annara leiða hvað varðar ráðgjöf. Þegar ég flutti til Svíþjóðar haustið 1976 varð ég fljótlega þess viss að ég hafði komið til lands sem ætti vart hliðstæðu hvað varðar góða stjórnsýslu og án efa eitt best land í heimi að búa í, með jöfnuð og góð tækifæri fyrir alla og blómstrandi atvinnulíf. Samanburðurinn við Ísland og Bandaríkin þaðan sem ég flutti var eins og dagur og nótt. Allt, bókstaflega allt var betra en ég hafði nokkurn tíma kynnst eða eins látið mig dreyma um. Sósialistíska Svíþjóð var þá á hátindi velfarnaðar, mældist hæst í öllum samanburðarrannsóknum alþjóðlega á öllum sviðum. Ég kom til Svíþjóðar í lest frá Luxemburg sama dag og sósíaldemókratar töpuðu í kosningum þannig að óbrotin ríkisstjórnarseta þeirra í 40 ár með stuðningi vinstriflokksins var brotin. Hægrið komst eftir þær kosningar að ríkisstjórnarborðinu og byrjaði á sínu niðurbrotastarfi. Sem betur fer gekk það brösuglega til að byrja með en eftir sem áratugirnir liðu og fleiri hægristjórnir komust til valda hvarf smátt og smátt fyrirmyndaþjóðfélagið og Svíþjóð varð ekki sér líkt. Því miður verður það að segjast að sósíaldemókratar fóru í æ ríkara mæli að færast til hægri og taka þátt í þessari ömurlegu vegferð. Nú eru það ekki bara apótekin þar sem þú getur ekki lengur treyst heldur víða í heilbrigðisþjónustunni og menntakerfi ert þú sem einstaklingur ekki lengur í þínu eigin samfélagi heldur aðili í viðskiptum. Þú ert við eina hlið borðs með velferð þína og þinnar fjölskyldu en ávinningur hluthafa er oft hinumeigin við borðið. Þú getur ekki á sama hátt borið höfuð hátt sem jafningi í samskiptum við þitt eigið skólakerfi eða heilbrigðiskerfi því þú átt það ekki lengur, þú ert bara auðvirðilegt peð á markaði. Svíþjóð er gjörbreytt þjóðfélag frá því sem það var þegar ég kom hingað og hefur hægrinu með nýfrjálshyggjuna að vopni tekist að eyðileggja að miklu leiti það fyrirmyndar þjóðfélag sem ég flutti til. Ójöfnuður hefur aukist og einstaklingshyggjan náð yfirhöndinni, hver og einn hugsar bara um sig og sína hagsmuni og hugtakið við er nánast horfið nema hvað varðar eigin fjölskyldu. Þjóðfélagið er orðið miklu leiðinlegra og það eina sem virðist hafa ofan af fólki er neysla óþurfta sem auglýsendur á markaðinum pranga inn á fólk. Samskipti millum fólks er öðruvísi en áður var, að vinna saman að sameiginlegum markmiðum er að hverfa og sálarlaus stórfyrirtæki eru nánast alls staðar með sína sérhagsmuni í vegi fyrir öllum eðlilegum mannlegum samskiptum. Traustið er horfið. Höfundur er jarðskjálftafræðingur.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar