Djúpstæður klofningur hálfri öld eftir alræmt valdarán Kjartan Kjartansson skrifar 11. september 2023 15:14 Stuðningsmaður Salvadors Allende heldur mynd af honum á lofti á viðburði til minningar um valdaránið í Santiago í gær. Vísir/EPA Síleskt samfélag er enn klofið sem endranær, fimmtíu árum eftir að herforingjar steyptu lýðræðislega kjörnum forseta landsins af stóli í blóðugu valdaráni. Tugir þúsunda manna greiddu fyrir stöðugleika og hagvöxt með lífi sínu undir ógnarstjórn einræðisherrans Augusto Pinochet. Í tæp þrjátíu ár áður en dagsetningin 11. september varð að samheiti fyrir hörmungar í hugum heimsbyggðarinnar með hryðjuverkaárásunum í New York skipaði dagurinn sérstakan og dökkan sess í hugum Sílemanna. Þann dag árið 1973 frömdu herforingjar valdarán gegn Salvador Allende, fyrsta sósíalistanum til þess að ná kjöri sem forseti Suður-Ameríkuríkisins. Allende svipti sig lífi frekar en að vera tekinn höndum á meðan herinn gerði loftárás á forsetahöllina í höfuðborginni Santiago. Herforingjastjórn Pinochet, sem naut velþóknunar bandarískra stjórnvalda sem vildu koma í veg fyrir að kommúnistar næðu völdum í heimsálfunni, stýrði landinu með járnhnefa í vel á tvo áratugi. Mannréttindasamtök í Síle telja að fleiri en 40.000 manns hafi ýmist verið teknir af lífi af pólitískum ástæðum, látnir hverfa, fangelsaðir eða pyntaðir. Pólitískum föngum var meðal annars varpað út úr þyrlum á flugi. AP-frétastofan segir að í það minnsta 200.000 Sílemenn hafi farið í útlegð. Á sama tíma bjó Síle við meiri stöðugleika og efnahagslega velsæld en nágrannalöndin undir stjórn Pinochet sem framfylgdi frjálshyggju í efnahagsmálum á sama tíma og hún takmarkaði borgaraleg réttindi fólks. Salvador Allende (standandi í bíl) með Augusto Pinochet (á hestbaki) sér við hlið í maí árið 1972. Allende skaut sig til bana með AK-47-riffli sem hann fékk að gjöf frá Fidel Castro Kúbuforseta þegar herinn gerði áhlaup á forsetahöllina 11. september árið 1973.AP Jafn klofin og á nokkrum tíma eftir einræðið Þrátt fyrir hörmungarnar sem Pinochet leiddi yfir stóran hluta þjóðar sinnar á hann sér enn marga verjendur í sílesku samfélagi. Gabriel Boric forseti, sem er aðdáandi Allende, vildi minnast tímamótanna með stórum viðburðum en hlaut dræmar undirtektir frá pólitískum andstæðingum og mörgum kjósendum. Þannig segir Reuters-fréttastofan að nýleg skoðanakönnun hafi sýnt að sextíu prósent svarenda hefðu ekki viljað að mikið væri gert úr hálfrar aldar afmæli valdaránsins. Næstum því fjórir af hverjum tíu sögðust aðallega kenna stjórn Allende sjálfs um valdaránið. Einn leiðtoga stjórnarandstöðunnar, fjarhægrimaðurinn José Antonio Kast, er blyðgunarlaus stuðningsmaður Pinochet sem lést árið 2006. „Klofningur er eins útbreiddur og hann hefur nokkru sinni verið frá því að lýðræðið var endurreist,“ segir Christán Valdivieso, forstöðumaður ráðgjafarfyrirtækis, við Reuters. Lýðræði var komið aftur á í Síle árið 1990 eftir þjóðaratkvæðagreiðslu tveimur árum fyrr. Pinochet hershöfðingi (í skikkju) við heimili sitt í Santiago daginn eftir að hann lifði af morðtilræði árið 1986. Pinochet var yfirmaður hersins í átta ár eftir að hann lét af völdum og var þingmaður eftir það. Hann þurfti aldrei að svara fyrir glæpi sína þó að ýmsir meðstjórnendur hans hafi síðan verið dæmdir fyrir voðaverk.AP/Marco Ugarte Vonast til þess að finna fórnarlömb sem er enn saknað Boric, sem fæddist meira en áratug eftir valdaránið, á að stýra minningarathöfn í forsetahöllinni í dag. Von er á þjóðarleiðtogum eins og Alberto Fernández, forseta Argentínu, og Andrés Manuel López Obrador, forseta Mexíkós, til Santiago vegna þess. „Það eru sumir sem vilja að við flettum blaðsíðunni, að við gleymum fortíðinni. En björt framtíð er ekki möguleg án minningar og sannleika,“ sagði Boric nýlega. Forsetinn kynnti nýlega áætlun um að reyna að finna á annað þúsund fórnarlamba einræðisstjórnarinnar sem enn er saknað. Það er í fyrsta skipti sem stjórnvöld í Síle leggja upp í slíkan leiðangur. Gaby Rivera er forseti samtaka ættingja fanga sem voru látnir hverfa í tíð herforingjastjórnarinnar. Hún varð vitni að því þegar Luis faðir hennar var handtekinn árið 1975. Fjölskylda hennar hefur fengið misvísandi upplýsingar um örlög hans, meðal annars að líki hans hafi verið kastað út í sjó. „Þessi dagsetning er okkur sár, en einnig von vegna þess að núna sjáum við að það birtir aðeins til. Við vitum ekki hvort við náum einhvern tímann fram fullu réttlæti en það sem við verðum að gera er að komast að því sanna, að komast að því hvar þau eru,“ segir Rivera við Reuters. Chile Mannréttindi Mest lesið Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent Fundaði með borginni: „Hef upplifað ýmislegt en aldrei svona grimmd“ Innlent Turnarnir svínvirka en fegrunaraðgerðir í farvatninu Innlent „Beðið um leyfi fyrir átta þúsund manns“ Innlent Skipulagði árásina í Colorado í heilt ár Erlent „Auddi, Steindi og Egill voru í markaðsmálum“ Innlent Parks & Rec leikari skotinn af nágranna sínum Erlent Með sömu óásættanlegu kröfurnar Erlent „Norðan óveður á landinu í dag“ Innlent Wilders slítur ríkisstjórnarsamstarfinu Erlent Fleiri fréttir Víðir segist hafa tekið sjálfstæða ákvörðun í máli Oscars Yfirmaður FEMA sagðist ekki vita af tilvist fellibyljatímabila Leggur fram vantrauststillögu á eigin ríkisstjórn Parks & Rec leikari skotinn af nágranna sínum Frakklandsforseti heimsækir Grænland Wilders slítur ríkisstjórnarsamstarfinu Með sömu óásættanlegu kröfurnar Saka Ísraelsher aftur um að hafa skotið á hóp sem beið eftir hjálpargögnum Skipulagði árásina í Colorado í heilt ár Skyndikosningar framundan í Suður-Kóreu Engin tímamótaskref tekin á fundi Rússa og Úkraínumanna Nýkjörinn forseti Póllands: Trúrækinn sagnfræðingur og fyrrverandi hnefaleikakappi Sérfræðingar ESB gagnrýna áform þess um að útvatna loftslagsmarkmið Niðurstaðan setji áform ríkisstjórnarinnar í uppnám Skjöl staðfesta að Tice var í haldi Assad-liða Vilja ganga á milli bols og höfuðs á geimrannsóknum í Bandaríkjunum Vill sameina þjóðina um hernaðaruppbyggingu Koma aftur saman eftir sögulegar árásir í Rússlandi Vopnaður heimagerðum eldvörpum Nawrocki sigraði með naumindum Alríkislögreglan rannsakar meinta hryðjuverkaárás Greta Thunberg siglir til Gasa Afskaplega mjótt á munum í kosningunum „Köngulóarvefur“ sem skrifað verður um í sögubókum Sprengjuflugvélar loga víða í Rússlandi Um þrjátíu drepin í árás nærri dreifingarmiðstöð hjálpargagna Hamas svarar vopnahléstillögunni sem Ísraelar hafa samþykkt Zion sakaður um tvær nauðganir, heimilisofbeldi og líflátshótanir Afar mjótt á munum hjá forsetaframbjóðendum í Póllandi Ryður leiðina fyrir Trump til að vísa hálfri milljón úr landi Sjá meira
Í tæp þrjátíu ár áður en dagsetningin 11. september varð að samheiti fyrir hörmungar í hugum heimsbyggðarinnar með hryðjuverkaárásunum í New York skipaði dagurinn sérstakan og dökkan sess í hugum Sílemanna. Þann dag árið 1973 frömdu herforingjar valdarán gegn Salvador Allende, fyrsta sósíalistanum til þess að ná kjöri sem forseti Suður-Ameríkuríkisins. Allende svipti sig lífi frekar en að vera tekinn höndum á meðan herinn gerði loftárás á forsetahöllina í höfuðborginni Santiago. Herforingjastjórn Pinochet, sem naut velþóknunar bandarískra stjórnvalda sem vildu koma í veg fyrir að kommúnistar næðu völdum í heimsálfunni, stýrði landinu með járnhnefa í vel á tvo áratugi. Mannréttindasamtök í Síle telja að fleiri en 40.000 manns hafi ýmist verið teknir af lífi af pólitískum ástæðum, látnir hverfa, fangelsaðir eða pyntaðir. Pólitískum föngum var meðal annars varpað út úr þyrlum á flugi. AP-frétastofan segir að í það minnsta 200.000 Sílemenn hafi farið í útlegð. Á sama tíma bjó Síle við meiri stöðugleika og efnahagslega velsæld en nágrannalöndin undir stjórn Pinochet sem framfylgdi frjálshyggju í efnahagsmálum á sama tíma og hún takmarkaði borgaraleg réttindi fólks. Salvador Allende (standandi í bíl) með Augusto Pinochet (á hestbaki) sér við hlið í maí árið 1972. Allende skaut sig til bana með AK-47-riffli sem hann fékk að gjöf frá Fidel Castro Kúbuforseta þegar herinn gerði áhlaup á forsetahöllina 11. september árið 1973.AP Jafn klofin og á nokkrum tíma eftir einræðið Þrátt fyrir hörmungarnar sem Pinochet leiddi yfir stóran hluta þjóðar sinnar á hann sér enn marga verjendur í sílesku samfélagi. Gabriel Boric forseti, sem er aðdáandi Allende, vildi minnast tímamótanna með stórum viðburðum en hlaut dræmar undirtektir frá pólitískum andstæðingum og mörgum kjósendum. Þannig segir Reuters-fréttastofan að nýleg skoðanakönnun hafi sýnt að sextíu prósent svarenda hefðu ekki viljað að mikið væri gert úr hálfrar aldar afmæli valdaránsins. Næstum því fjórir af hverjum tíu sögðust aðallega kenna stjórn Allende sjálfs um valdaránið. Einn leiðtoga stjórnarandstöðunnar, fjarhægrimaðurinn José Antonio Kast, er blyðgunarlaus stuðningsmaður Pinochet sem lést árið 2006. „Klofningur er eins útbreiddur og hann hefur nokkru sinni verið frá því að lýðræðið var endurreist,“ segir Christán Valdivieso, forstöðumaður ráðgjafarfyrirtækis, við Reuters. Lýðræði var komið aftur á í Síle árið 1990 eftir þjóðaratkvæðagreiðslu tveimur árum fyrr. Pinochet hershöfðingi (í skikkju) við heimili sitt í Santiago daginn eftir að hann lifði af morðtilræði árið 1986. Pinochet var yfirmaður hersins í átta ár eftir að hann lét af völdum og var þingmaður eftir það. Hann þurfti aldrei að svara fyrir glæpi sína þó að ýmsir meðstjórnendur hans hafi síðan verið dæmdir fyrir voðaverk.AP/Marco Ugarte Vonast til þess að finna fórnarlömb sem er enn saknað Boric, sem fæddist meira en áratug eftir valdaránið, á að stýra minningarathöfn í forsetahöllinni í dag. Von er á þjóðarleiðtogum eins og Alberto Fernández, forseta Argentínu, og Andrés Manuel López Obrador, forseta Mexíkós, til Santiago vegna þess. „Það eru sumir sem vilja að við flettum blaðsíðunni, að við gleymum fortíðinni. En björt framtíð er ekki möguleg án minningar og sannleika,“ sagði Boric nýlega. Forsetinn kynnti nýlega áætlun um að reyna að finna á annað þúsund fórnarlamba einræðisstjórnarinnar sem enn er saknað. Það er í fyrsta skipti sem stjórnvöld í Síle leggja upp í slíkan leiðangur. Gaby Rivera er forseti samtaka ættingja fanga sem voru látnir hverfa í tíð herforingjastjórnarinnar. Hún varð vitni að því þegar Luis faðir hennar var handtekinn árið 1975. Fjölskylda hennar hefur fengið misvísandi upplýsingar um örlög hans, meðal annars að líki hans hafi verið kastað út í sjó. „Þessi dagsetning er okkur sár, en einnig von vegna þess að núna sjáum við að það birtir aðeins til. Við vitum ekki hvort við náum einhvern tímann fram fullu réttlæti en það sem við verðum að gera er að komast að því sanna, að komast að því hvar þau eru,“ segir Rivera við Reuters.
Chile Mannréttindi Mest lesið Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent Fundaði með borginni: „Hef upplifað ýmislegt en aldrei svona grimmd“ Innlent Turnarnir svínvirka en fegrunaraðgerðir í farvatninu Innlent „Beðið um leyfi fyrir átta þúsund manns“ Innlent Skipulagði árásina í Colorado í heilt ár Erlent „Auddi, Steindi og Egill voru í markaðsmálum“ Innlent Parks & Rec leikari skotinn af nágranna sínum Erlent Með sömu óásættanlegu kröfurnar Erlent „Norðan óveður á landinu í dag“ Innlent Wilders slítur ríkisstjórnarsamstarfinu Erlent Fleiri fréttir Víðir segist hafa tekið sjálfstæða ákvörðun í máli Oscars Yfirmaður FEMA sagðist ekki vita af tilvist fellibyljatímabila Leggur fram vantrauststillögu á eigin ríkisstjórn Parks & Rec leikari skotinn af nágranna sínum Frakklandsforseti heimsækir Grænland Wilders slítur ríkisstjórnarsamstarfinu Með sömu óásættanlegu kröfurnar Saka Ísraelsher aftur um að hafa skotið á hóp sem beið eftir hjálpargögnum Skipulagði árásina í Colorado í heilt ár Skyndikosningar framundan í Suður-Kóreu Engin tímamótaskref tekin á fundi Rússa og Úkraínumanna Nýkjörinn forseti Póllands: Trúrækinn sagnfræðingur og fyrrverandi hnefaleikakappi Sérfræðingar ESB gagnrýna áform þess um að útvatna loftslagsmarkmið Niðurstaðan setji áform ríkisstjórnarinnar í uppnám Skjöl staðfesta að Tice var í haldi Assad-liða Vilja ganga á milli bols og höfuðs á geimrannsóknum í Bandaríkjunum Vill sameina þjóðina um hernaðaruppbyggingu Koma aftur saman eftir sögulegar árásir í Rússlandi Vopnaður heimagerðum eldvörpum Nawrocki sigraði með naumindum Alríkislögreglan rannsakar meinta hryðjuverkaárás Greta Thunberg siglir til Gasa Afskaplega mjótt á munum í kosningunum „Köngulóarvefur“ sem skrifað verður um í sögubókum Sprengjuflugvélar loga víða í Rússlandi Um þrjátíu drepin í árás nærri dreifingarmiðstöð hjálpargagna Hamas svarar vopnahléstillögunni sem Ísraelar hafa samþykkt Zion sakaður um tvær nauðganir, heimilisofbeldi og líflátshótanir Afar mjótt á munum hjá forsetaframbjóðendum í Póllandi Ryður leiðina fyrir Trump til að vísa hálfri milljón úr landi Sjá meira
Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent
Vorhret í Vaglaskógi: Gasgrillið í fullum gangi svo að fortjaldið sligist ekki undan snjónum Innlent