Er apótekið opið? – af skyldum lyfsala Már Egilsson skrifar 6. júní 2023 14:31 Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Lyf Heilbrigðismál Mest lesið Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason Skoðun Halldór 21.06.2025 Halldór Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson Skoðun Skoðun Skoðun Þjóðkirkja á réttri leið Þórður Guðmundsson skrifar Skoðun Staðreyndir um einfaldara regluverk Guðlaugur Þór Þórðarson skrifar Skoðun Við þurfum hagkvæmu virkjunarkostina Gunnar Guðni Tómasson skrifar Skoðun Falin tækifæri til náms Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Gervigreind í námi: 5 lykilskref fyrir öryggi nemenda Björgmundur Guðmundsson skrifar Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar Skoðun “Jákvæð viðbrögð” um veiðigjaldið? Heimir Örn Árnason skrifar Skoðun Skattgreiðendur látnir borga brúsann Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Nokkur orð um Kúbudeiluna og viðskiptabannið Gylfi Páll Hersir skrifar Skoðun Ráðherrar með reiknivél og leyndarhyggju Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Gróf misbeiting illa fengins valds Örn Sigurðsson skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) grein 2 Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar Skoðun Pólítískt hugrekki Unnur Hrefna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vísir að lægri orkureikningi Einar Vilmarsson skrifar Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar Skoðun Opið bréf til Rósu Guðbjartsdóttur Margrét Kristín Blöndal skrifar Skoðun Mikil réttarbót fyrir fatlað fólk mætir hindrunum Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Verið brjáluð. Ég fer ekki neitt Ian McDonald skrifar Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Vönduð vinnubrögð? Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar Skoðun Veitingastaðir eru ekki kjarnorkuver Jóhann Páll Jóhannsson skrifar Skoðun Nýr vegvísir Evrópusambandsins um jafnrétti kynjanna Clara Ganslandt skrifar Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun Blaður 35 Gunnar Hólmsteinn Ársælsson skrifar Skoðun Kaldar kveðjur frá forsætisráðherrra til ferðaþjónustunnar Pétur Óskarsson skrifar Skoðun Nú hefst samræmt próf í stærðfræði Sigrún Ólöf Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Rangfærslur Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Sanngirni í Kópavogsmódelinu Eydís Inga Valsdóttir skrifar Sjá meira
Lyfsalar og apótek eru mikilvægur hlekkur í samfellu heilbrigðisþjónustunnar og bera ábyrgð á að aðgengi fólks sé tryggt að þeirri lyfjameðferð sem þörf er á, þegar hennar er þörf. Það kemur því mörgum spánskt fyrir sjónir, hversu takmarkaður opnunartími apóteka er, sérstaklega á landsbyggðinni og þar með hversu skert aðgengi margra Íslendinga er að nauðsynlegum lyfjum. Það er þó ljóst að sjúkdómar og einkenni spyrja ekki alltaf hvort sé dagur eða nótt og getur verið mikilvægt að meðferð hefjist fyrr en seinna ef um bráð veikindi er að ræða, ekki er síður mikilvægt að besta lyfjameðferð sem þörf er á hverju sinni, standi til boða. Á höfuðborgarsvæðinu sinnir kvöldþjónusta Læknavaktar íbúum fram á kvöld og er lyfsala í nálægu húsnæði opið til miðnættis. Næturþjónustu höfuðborgarsvæðis er að mestu sinnt af Bráðamóttöku Landspítala og þar hafa læknar og þeirra sjúklingar aðgang að lyfjalager eða apóteki sjúkrahússins. Fjarri höfuðborginni á hinn bóginn, er læknir á vegum heilsugæslu iðulega á gæsluvakt fyrir ákveðið svæði allan sólarhringinn og er gert ráð fyrir að viðkomandi sinni bráðum veikindum sem ekki alltaf krefjast innlagnar á sjúkrahús eða meðferðar á bráðamóttöku. Ég þori að fullyrða að á hverjum einasta degi koma hins vegar upp tilvik þar sem veikt fólk á landsbyggð, lendir í því að þurfa tiltekna lyfjameðferð utan dagvinnu en ekkert apótek er opið til að afhenda fólki þau lyf sem læknir telur nauðsynleg. Það leiðir því miður oft til ónákvæmrar meðferðar þegar lyf eru tekin úr lyfjaskáp heilsugæslu sem er með takmörkuðu úrvali, eða til þess að töf verður á að meðferð hefjist, ef bíða þarf til næsta dags eða fram yfir helgi. Þessi staða er uppi á stórum svæðum víða um land, að bróðurpart sólarhrings virka daga, sunnudaga og helgidaga eru engin apótek opin til að þjónusta veika Íslendinga og aðra sem dvelja hér á landi. Sem dæmi má nefna að alla virka daga eftir klukkan 18:00 eru engin apótek opin á öllu Austurlandi, og að sama skapi er ekki eitt einasta apótek opið frá kl 14:00 á laugardögum til mánudags kl 10:00 – í öllum landsfjórðungnum eins og hann leggur sig. Til að koma til móts við þennan skort á þjónustu og framboði smásala lyfja, hefur algjör lágmarkslausn orðið ofan á, sem má deila um hvort sé fullnægjandi og hvort eigi að vera föst í sessi enda má segja að hún sé hvorki fugl né fiskur. Þannig hefur verið komið upp skáp inni á heilsugæslum í héraði, með völdum lyfjum úr apótekinu sem læknar afgreiða úr utan opnunartíma apótekanna og sem starfsmenn apóteka fylla á. Skárra en ekkert vissulega, en því miður er framboðið í þessum skápum afar naumt og ábyrgð á áfyllingu oft á tíðum ekki tekin nægilega alvarlega. Með þessari lágmarkslausn, leggja lyfsalar litla fingur á plóg en sleppa undan þeim kostnaði, ábyrgð og vinnu sem felst í vaktskyldu sem væri til að mynda hægt að hafa innifalin í rekstrarleyfi apóteka. Má þá hafa í huga að ekki er heimilt að selja flest lyf í öðrum verslunum. Engin lög eða reglugerðir virðast heldur skilgreina ábyrgð lyfsala á framboði eða áfyllingu lyfjaskápa á heilsugæslu og er hipsumhaps hve reglulega er fyllt á þá, misjafnt eftir tímabilum og svæðum. Það sem meira er sumir lyfsalar verða samdauna þessari greiðvikni heilsugæslunnar og malda jafnvel í móinn þegar læknar óska eftir að auka úrval neyðarlyfja í lyfjaskáp með það í huga að bæta gæði og öryggi þjónustunnar. Lyfsalar taka því þá sem gefnu og virðast hafa gleymt þeim sparnaði og vinnu sem heilbrigðisstofnanir og vakthafandi læknar viðkomandi svæða hafa tekið á sig fyrir þeirra hönd. Árið 2020 voru ný lyfjalög samþykkt á alþingi og taka þau m.a. mið af reglugerðum og tilskipunum EES og ESB. Þar eru tilgreind í fyrsta kafla, markmið laganna m.a.: „að tryggja landsmönnum nægilegt framboð af nauðsynlegum lyfjum [...]“ Þrátt fyrir þessi göfugu orð, þá er ábyrgð lyfsala, hvergi nægilega vel skilgreind þegar lengra er lesið. Smásöluaðilar lyfja hafa því væntanlega ekki lögformlegar skyldur eða ábyrgð hvað varðar opnunartíma eða vaktskyldu lyfjafræðinga en víkjast því miður undan siðferðislegu skyldunni eða hafa ekki leitt hugann að henni. Ásýndin vekur upp þá spurningu hvort starfsemin grundvallist einungis á arðsemi án þess að litið sé til ábyrgðar og skyldu gagnvart Íslendingum sem veikjast. Mætti segja að með skeytingarleysinu sé lítið gert úr mikilvægi lyfjafræðinga og hlutverki þeirra við veitingu heilbrigðisþjónustu, að rétt sé staðið að málum við lyfjablöndun, ráðgjöf og afhendingu lyfja. Taka má dæmi af stórri keðju apóteka hérlendis með útibú víða um land sem greiddi sér hálfan milljarð í arð árið 2022. Rekstrargrundvöllurinn hlýtur að vera til staðar fyrir rýmri opnunartíma eða bakvakt lyfjafræðings, þó ekki væri nema miðsvæðis á einum landsfjórðungi. Hugsanlega telja stóru verslunarkeðjurnar að apótek séu barn síns tíma á landsbyggð og sala á lyfjum sé ekki nægilega arðbær til að veita megi neyðarþjónustu utan dagvinnu. Ef apótekum á einkamarkaði tekst ekki að tryggja aðgengi landsmanna að lyfjum, þá þarf að finna aðrar lausnir. Enda getur tímanleg og rétt lyfjameðferð oft á tíðum komið í veg fyrir að veikindi versni, eða þegar best lætur komið í veg fyrir sjúkrahúsinnlögn. OLLE [of langt, las ekki]: Tryggja þarf aðgengi allra Íslendinga að nauðsynlegum lyfjum, hvenær sem þeirra er þörf. Ein leið væri að skilgreina nánar með reglugerð eða í rekstraleyfi, ábyrgð lyfsala gagnvart rúmum opnunartíma eða vaktþjónustu lyfjafræðinga utan dagvinnu. Höfundur er heimilislæknir.
Skoðun Grein til stuðnings Söngskóla Sigurðar Demetz Sveinn Dúa Hjörleifsson,Eyrún Unnarsdóttir,Elmar GIlbertsson,Álfheiður Guðmundsdóttir,Kristján Jóhannesson skrifar
Skoðun Það verða aðrir þjóðhátíðardagar fyrir okkur en dagar Palestínumanna eru taldir Davíð Aron Routley skrifar
Skoðun Frábær fundur, frábært framtak, vanvirk stjórnsýsla, meðvirk stjórnvöld Ögmundur Jónasson skrifar
Skoðun Hvernig eiga umsækjendur í opinbera sjóði að fylgja forsendum sem eru þversagnakenndar? Bogi Ragnarsson skrifar
Skoðun Við viljum styðja ungmenni í að velja rétt fyrir sig og sína framtíð Þórdís Jóna Sigurðardóttir skrifar
Skoðun Frá stjórnun til tengsla – Endurmat á atferlismeðferð í ljósi tilfinningagreindar Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar