Fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaði Sunna Arnardóttir skrifar 31. janúar 2023 08:01 Þökk sé #MeToo hreyfingunni þá hefur umræða um ofbeldi og birtingarmyndir þess færst í aukana á öllum miðlum, sem og einstaklinga á milli. Þær margvíslegu tegundir ofbeldis sem geta komið fram og birtingarmyndir þeirra eru mikið ræddar, og er þar helst stiklað á: -Líkamlegu ofbeldi -Kynferðislegu ofbeldi -Andlegu ofbeldi -Tilfinningalegu ofbeldi -Fjárhagslegu ofbeldi Umræðan útfrá #MeToo hefur spunnist mikið útfrá ofbeldi í samböndum, en ofbeldi fyrirfinnst á fleiri stöðum. Í 3.gr. reglugerðar 1009/2015 um aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum er ofbeldi skilgreint sem „Hvers kyns hegðun sem leiðir til, eða gæti leitt til, líkamlegs eða sálræns skaða eða þjáninga þess sem fyrir henni verður, einnig hótun um slíkt, þvingun eða handahófskennda sviptingu frelsis.“ Samkvæmt þessari skilgreiningu þá tekur reglugerðin fyrir flestar tegundir ofbeldis; líkamlegt, kynferðislegt, andlegt, og tilfinningalegt. En ekki fjárhagslegt ofbeldi. Er rætt er um ástæður þess sem einstaklingar festast í ofbeldissamböndum, og erfiðleikar þeirra við að komast úr þeim samböndum, þá er það tíðrætt að lykillinn að skjótri undankomu er fjárhagslegt sjálfstæði. Af hverju er þá ekki meira rætt um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum? Umræða í samfélaginu um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum einkennist oft af því að lýsa brotunum sem fjárhagslegu tjóni fyrir þolanda, þjófnaði, eða sem samningsbroti. Fjárhagslega ofbeldið er þannig flokkað með öðrum brotum sem tengjast eignum, en ekki einstaklingnum sjálfum. Ofbeldið er þannig smættað frá því að vera hegðun sem leiðir til skaða, hótun um slíkt, þvingun, eða handahófskenndri sviptingu frelsis, yfir í að vera missir á fjármunum sem einfalt er að greiða tilbaka. Athuga skal að gerður er hér greinarmunur á því sem kallað er „launaþjófnaður“ og fjárhagslegu ofbeldi: -Launaþjófnaður: Atvinnurekandi sem leitast eftir að lækka útgjöld sín á kostnaði vegna launa og launatengdra gjalda með því að forðast að greiða kjarabundin réttindi starfsfólks, eða sleppa greiðslu á launatengdum gjöldum. -Fjárhagslegt ofbeldi: Einstaklingur í áhrifastöðu innan atvinnurekanda notar stöðu sína til þess að beita öðrum einstaklingi fjárhagslegum skaða eða þjáningu, hefur hótanir um slíkt, beitir þvingunum eða handahófskenndri sviptingu frelsis við athæfið. Munurinn þarna á er ásetningur geranda. Ásetning er oft hægt að sjá á því að hegðun geranda beinist gagngert að einum eða fleiri þolanda, á meðan annað starfsfólk verður ekki fyrir áhrifum. Hægt er að finna merki um bæði launaþjófnað, sem og fjárhagslegt ofbeldi hjá sama atvinnurekanda. Birtingarmyndir fjárhagslegs ofbeldis á vinnumarkaðinum eru margvíslegar, en sem dæmi má nefna: -Gerandi neitar greiðslu á unnum yfirvinnutímum til þolanda. -Gerandi skráir unna tíma á þolanda, þegar viðkomandi svaraði útkalli. -Gerandi neitar þolanda um auka vaktir, og hamlar þannig því að þolandi geti unnið sér fyrir hærri launum. -Gerandi hótar að halda eftir launum þolanda. -Gerandi skráir rangan launataxta á þolanda. -Gerandi neitar, eða dregur, að lagfæra laun þegar bent er á misfærslur þar á. -Gerandi skráir of háan persónuafslátt á þolanda, og byggir þannig upp skuld þolanda við ríkið. -Gerandi greiðir út of há laun og krefur þolanda um endurgreiðslu án þess að veita þolanda sýn á útreikninga endurgreiðslunar. -Gerandi neyðir þolanda til að skrifa undir samning eða yfirlýsingu þar sem þolandi afsalar sér kjarasamningsbundnum réttindum. oMeð þessu fylgja oft hótanir, eða frelsissviptingar þar til þolandi skrifar undir. Hægt er að telja fram ótalmörg dæmi um hvernig fjárhagslegt ofbeldi kemur fram á vinnumarkaði, en ekki þarf mörg dæmi til að sjá af hverju brotin sem slík eru ávallt smættuð niður í efnahagsleg brot: -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis geta ekki verið framlínufólk, eða einfalt starfsfólk með enga ábyrgð. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt stjórnendur atvinnurekenda, og/eða þeir aðilar sem sjá um launin. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt þeir sem hafa peningavöldin hjá atvinnurekendum. Þrátt fyrir að fjárhagslegt ofbeldi snertir ávallt fjármuni, þá er ekki eingöngu um efnahagslegt brot að ræða. Þolendur fjárhagslegs ofbeldis lýsa mikilli vanlíðan við það að umgangast stjórnanda sem stigbundið færir inn misfærslur vegna launa þeirra, neitar þeim um tækifæri til að afla frekari tekna, og/eða hreinlega neitar að lagfæra rangfærslur launa. Því miður eru stéttarfélög ekki komin langt á leið er kemur að því að tækla fjárhagslegt ofbeldi. Sögur þolenda af frelsissviptingu, eða nauðungar við að undirrita samninga og yfirlýsingar eru oft smættaðar niður í undirritað blaðið og innihald þess. Þolendur þurfa þá enn frekar að heyra raunir sínar ræddar útfrá fjárhagslegu sjónarmiði, en ekki þeirri andlegu og tilfinningalegu vanlíðan sem atburðarrásin hefur kallað fram. Tilgangur smættunar ofbeldis gagnvart launtökum er eingöngu til þess að minnka kröfu þeirra á geranda sinn, ef mál er almennt tekið upp. Virkar þetta hamlandi á þolendur, þar sem þeir sjá lítinn tilgang í að sækja rétt sinn þar sem eingöngu verður athugað með fjárhagslegan missi, á meðan þolandinn þarf að ganga í gegnum tilfinninga- og andlega vanlíðan aftur á meðan á því ferli stendur. Líkt og #MeToo hefur opnað fyrir umræður um ofbeldi í samböndum, þá er kominn tími til þess að opna umræðuna um ofbeldi á vinnumarkaði frekar, og þá sérstaklega fjárhagslegt ofbeldi. Umræðan verður að hefjast einhvers staðar. Hver er þín saga? Höfundur er stofnandi Vinnuhjálpar, og sérfræðingur í mannauðsmálum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sunna Arnardóttir Mest lesið Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed Skoðun Skoðun Skoðun Feluleikur ríkisstjórnarinnar? Lárus Guðmundsson skrifar Skoðun Ég heiti Elísa og ég er Drusla Elísa Rún Svansdóttir skrifar Skoðun Grindavík má enn bíða Gísli Stefánsson skrifar Skoðun Aðventukerti og aðgangshindranir Kristín María Birgisdóttir skrifar Skoðun Lífið í tjaldi á Gaza Viðar Hreinsson,Israa Saed skrifar Skoðun Gaza og sjálfbærni mennskunnar Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Börnin og hungursneyðin í Gaza Sverrir Ólafsson skrifar Skoðun Kynbundið ofbeldi Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Aðdragandi aðildar þarf umboð Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar Skoðun Þétting byggðar er ekki vandamálið Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Þrengt að þjóðarleikvanginum Þorvaldur Örlygsson skrifar Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Sjá meira
Þökk sé #MeToo hreyfingunni þá hefur umræða um ofbeldi og birtingarmyndir þess færst í aukana á öllum miðlum, sem og einstaklinga á milli. Þær margvíslegu tegundir ofbeldis sem geta komið fram og birtingarmyndir þeirra eru mikið ræddar, og er þar helst stiklað á: -Líkamlegu ofbeldi -Kynferðislegu ofbeldi -Andlegu ofbeldi -Tilfinningalegu ofbeldi -Fjárhagslegu ofbeldi Umræðan útfrá #MeToo hefur spunnist mikið útfrá ofbeldi í samböndum, en ofbeldi fyrirfinnst á fleiri stöðum. Í 3.gr. reglugerðar 1009/2015 um aðgerðir gegn einelti, kynferðislegri áreitni, kynbundinni áreitni og ofbeldi á vinnustöðum er ofbeldi skilgreint sem „Hvers kyns hegðun sem leiðir til, eða gæti leitt til, líkamlegs eða sálræns skaða eða þjáninga þess sem fyrir henni verður, einnig hótun um slíkt, þvingun eða handahófskennda sviptingu frelsis.“ Samkvæmt þessari skilgreiningu þá tekur reglugerðin fyrir flestar tegundir ofbeldis; líkamlegt, kynferðislegt, andlegt, og tilfinningalegt. En ekki fjárhagslegt ofbeldi. Er rætt er um ástæður þess sem einstaklingar festast í ofbeldissamböndum, og erfiðleikar þeirra við að komast úr þeim samböndum, þá er það tíðrætt að lykillinn að skjótri undankomu er fjárhagslegt sjálfstæði. Af hverju er þá ekki meira rætt um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum? Umræða í samfélaginu um fjárhagslegt ofbeldi á vinnumarkaðinum einkennist oft af því að lýsa brotunum sem fjárhagslegu tjóni fyrir þolanda, þjófnaði, eða sem samningsbroti. Fjárhagslega ofbeldið er þannig flokkað með öðrum brotum sem tengjast eignum, en ekki einstaklingnum sjálfum. Ofbeldið er þannig smættað frá því að vera hegðun sem leiðir til skaða, hótun um slíkt, þvingun, eða handahófskenndri sviptingu frelsis, yfir í að vera missir á fjármunum sem einfalt er að greiða tilbaka. Athuga skal að gerður er hér greinarmunur á því sem kallað er „launaþjófnaður“ og fjárhagslegu ofbeldi: -Launaþjófnaður: Atvinnurekandi sem leitast eftir að lækka útgjöld sín á kostnaði vegna launa og launatengdra gjalda með því að forðast að greiða kjarabundin réttindi starfsfólks, eða sleppa greiðslu á launatengdum gjöldum. -Fjárhagslegt ofbeldi: Einstaklingur í áhrifastöðu innan atvinnurekanda notar stöðu sína til þess að beita öðrum einstaklingi fjárhagslegum skaða eða þjáningu, hefur hótanir um slíkt, beitir þvingunum eða handahófskenndri sviptingu frelsis við athæfið. Munurinn þarna á er ásetningur geranda. Ásetning er oft hægt að sjá á því að hegðun geranda beinist gagngert að einum eða fleiri þolanda, á meðan annað starfsfólk verður ekki fyrir áhrifum. Hægt er að finna merki um bæði launaþjófnað, sem og fjárhagslegt ofbeldi hjá sama atvinnurekanda. Birtingarmyndir fjárhagslegs ofbeldis á vinnumarkaðinum eru margvíslegar, en sem dæmi má nefna: -Gerandi neitar greiðslu á unnum yfirvinnutímum til þolanda. -Gerandi skráir unna tíma á þolanda, þegar viðkomandi svaraði útkalli. -Gerandi neitar þolanda um auka vaktir, og hamlar þannig því að þolandi geti unnið sér fyrir hærri launum. -Gerandi hótar að halda eftir launum þolanda. -Gerandi skráir rangan launataxta á þolanda. -Gerandi neitar, eða dregur, að lagfæra laun þegar bent er á misfærslur þar á. -Gerandi skráir of háan persónuafslátt á þolanda, og byggir þannig upp skuld þolanda við ríkið. -Gerandi greiðir út of há laun og krefur þolanda um endurgreiðslu án þess að veita þolanda sýn á útreikninga endurgreiðslunar. -Gerandi neyðir þolanda til að skrifa undir samning eða yfirlýsingu þar sem þolandi afsalar sér kjarasamningsbundnum réttindum. oMeð þessu fylgja oft hótanir, eða frelsissviptingar þar til þolandi skrifar undir. Hægt er að telja fram ótalmörg dæmi um hvernig fjárhagslegt ofbeldi kemur fram á vinnumarkaði, en ekki þarf mörg dæmi til að sjá af hverju brotin sem slík eru ávallt smættuð niður í efnahagsleg brot: -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis geta ekki verið framlínufólk, eða einfalt starfsfólk með enga ábyrgð. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt stjórnendur atvinnurekenda, og/eða þeir aðilar sem sjá um launin. -Gerendur fjárhagslegs ofbeldis eru ávallt þeir sem hafa peningavöldin hjá atvinnurekendum. Þrátt fyrir að fjárhagslegt ofbeldi snertir ávallt fjármuni, þá er ekki eingöngu um efnahagslegt brot að ræða. Þolendur fjárhagslegs ofbeldis lýsa mikilli vanlíðan við það að umgangast stjórnanda sem stigbundið færir inn misfærslur vegna launa þeirra, neitar þeim um tækifæri til að afla frekari tekna, og/eða hreinlega neitar að lagfæra rangfærslur launa. Því miður eru stéttarfélög ekki komin langt á leið er kemur að því að tækla fjárhagslegt ofbeldi. Sögur þolenda af frelsissviptingu, eða nauðungar við að undirrita samninga og yfirlýsingar eru oft smættaðar niður í undirritað blaðið og innihald þess. Þolendur þurfa þá enn frekar að heyra raunir sínar ræddar útfrá fjárhagslegu sjónarmiði, en ekki þeirri andlegu og tilfinningalegu vanlíðan sem atburðarrásin hefur kallað fram. Tilgangur smættunar ofbeldis gagnvart launtökum er eingöngu til þess að minnka kröfu þeirra á geranda sinn, ef mál er almennt tekið upp. Virkar þetta hamlandi á þolendur, þar sem þeir sjá lítinn tilgang í að sækja rétt sinn þar sem eingöngu verður athugað með fjárhagslegan missi, á meðan þolandinn þarf að ganga í gegnum tilfinninga- og andlega vanlíðan aftur á meðan á því ferli stendur. Líkt og #MeToo hefur opnað fyrir umræður um ofbeldi í samböndum, þá er kominn tími til þess að opna umræðuna um ofbeldi á vinnumarkaði frekar, og þá sérstaklega fjárhagslegt ofbeldi. Umræðan verður að hefjast einhvers staðar. Hver er þín saga? Höfundur er stofnandi Vinnuhjálpar, og sérfræðingur í mannauðsmálum.
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun
Skoðun Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson skrifar
Skoðun Ert þú drusla? Katrín Sigríður J. Steingrímsdóttir,Elísa Rún Svansdóttir,Lilja Íris Long Birnudóttir,Lísa Margrét Gunnarsdóttir,Margrét Baldursdóttir,Silja Höllu Egilsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Yfirlýsing frá Kára Stefánssyni um hrakfarir hans í samskiptum við íhaldssaman blaðamann Kári Stefánsson Skoðun