Heimsþekktur sérfræðingur í heiðarleika sakaður um svik og pretti Eiður Þór Árnason skrifar 28. ágúst 2021 07:30 Dan Ariely á Digital Life Design ráðstefnunni í München í Þýskalandi árið 2009. Getty/Sean Gallup Heimsþekktur sálfræðiprófessor sem skrifaði metsölubók um heiðarleika er sakaður um að hafa falsað niðurstöður frægrar rannsóknar. Fyrri verk hans eru nú komin undir smásjánna og efasemdir vaknað um hvort hann hafi alltaf fylgt eigin boðskap. Dan Ariely hefur verið áhrifamikill á sviði atferlisfræðinnar síðustu ár; skrifað þrjár metsölubækur, stofnað rannsóknarstofnunina Center for Advanced Hindsight og verið tíður fyrirlesari á TED-ráðstefnum. Ariely, sem er prófessor í sálfræði og atferlishagfræði við hinn bandaríska Duke-háskóla, hafnar ásökununum en segir greinilegt að átt hafi verið við gögnin. Hann hefur óskað eftir því að rannsóknin sem birtist árið 2012 verði dregin til baka en hún var talin sýna fram á að heiðarleikayfirlýsingar gætu dregið úr svindli. Seinni rannsóknir sýna aðra niðurstöðu Ariely var einn af fimm fræðimönnum sem áttu að hafa skoðað gögn frá 13.488 viðskiptavinum ónefnds tryggingafélags. Um helmingur þeirra þurfti að skrifa undir heiðarleikayfirlýsingu efst á eyðublaði þar sem þeir uppfærðu kílómetrastöðuna á bílnum sínum en hinir skrifuðu undir hana neðst. Samkvæmt niðurstöðunum gáfu þeir sem undirrituðu yfirlýsinguna fyrst að jafnaði upp 3.907 fleiri kílómetra en hinir, vitandi að það myndi skila sér í hærri tryggingaiðngjöldum. Niðurstöðurnar vöktu víða athygli innan hinna ýmsu geira og lagði félagsfræði- og atferlisteymi Obama-stjórnarinnar meðal annars til að notast yrði við slíkar yfirlýsingar á skattframtölum. Þá réð tryggingafélagið Lemonade Ariely í stöðu atferlissérfræðings. Seinni rannsóknir hafa hins vegar sýnt aðra niðurstöðu og bent til að slíkar yfirlýsingar dragi ekki úr svindli og geti jafnvel leitt til að röngum tilkynningum fjölgi. Drógu meðhöfundar Ariely sömu ályktun þegar þeir reyndu að fá sömu niðurstöðu í fyrra en nú án árangurs. Reynt að gefa villandi mynd af fjölda þátttakenda Enginn af höfundum upprunalegu fræðigreinarinnar hafnar því að brögð hafi verið í tafli en enginn vill gangast við óeðlilegum vinnubrögðum. Ariely segist þó vera sá eini í hópnum sem hafi snert skjalið með uppdiktuðu gögnunum. Grunsemdir nafnlausra fræðimanna vöknuðu fyrr á þessu ári þegar þeir rýndu í tölurnar að baki rannsókninni. Var upplýsingum í kjölfarið komið áfram til atferlisfræðinganna Leif Nelson og Joseph Simmons sem halda úti tölfræðiblogginu Data Colada. Við nánari athugun tóku þeir eftir því að fjöldi gagnapunkta hafi verið afritaður til að gefa til kynna að tvöfalt fleiri hafi tekið þátt í rannsókninni. Þá virðist sem handahófskenndum tölum á bilinu 1 til 1000 hafi verið bætt inn á milli til að hylja slóðina. Einnig eru vísbendingar um að raunveruleg gildi hafi verið afrituð og þau hækkuð um allt að 1.600 kílómetra. Eiga óvenjulegu línurnar það sameiginlegt að vera ritaðar í annarri leturgerð en restin. Tölfræðilegur ómöguleiki Nelson og Simmons, atferlisfræðingarnir sem sviptu hulunni af grunsamlegu tölunum, segja í samtali við Science að tölfræðilega ómögulegt sé að líkindin milli gagnasettanna séu eðlileg. Dreifingin sé það lítil að engar líkur séu á því að um sé að ræða raunverulegar niðurstöður. Dan Ariely segist staðráðinn í því að finna skýringar. Tel Aviv University Alumni Organization/Yael Zur/CC BY-SA 4.0 Ariely segir að umræddum gögnum hafi verið safnað af tryggingafélagi en kveðst ekki hafa aðgang að upprunalegu tölunum eða skýringar á því hvað fór úrskeiðis. „Ég vildi óska þess að ég væri með góða sögu en svo er ekki,“ er haft eftir Ariely í grein Science. Nelson kallar eftir því að Duke-háskóli hefji rannsókn á málinu en bindur litlar vonir við að svo verði raunin. Efasemdir vaknað um önnur verk hans Ariely segir að hann hafi gert mistök með því að skoða ekki betur gögnin frá tryggingafélaginu sem hann geti nú hvergi fundið. Hann hafi óskað eftir því að deild háskólans skoði málið en fengið þau svör að ekki væri hægt að nálgast tölvupósta og gögn svo langt aftur í tímann. Aðrir hafa dregið í efa að það geti þjónað hagsmunum tryggingafélagsins að eiga við gögnin og því beint sjónum sínum að Ariely. Í kjölfar umfjöllunar um rannsóknina hafi vaknað frekari efasemdir um verk sálfræðiprófessorsins. Í júlí var bent á að Ariely hafi ekki náð að skýra tölfræðivillur í fræðigrein sinni frá 2004 og gæti ekki framvísað upphaflegum gögnum. Þá vísaði hann til gagna frá öðru tryggingafélagi í viðtali árið 2010 sem félagið sagði síðar að hafi aldrei verið til. Ariely segir að sú staðreynd að hann hafi ákveðið að birta öll gögn tengd heiðarleikarannsókninni í fyrra sýni að hann hafi ekki vitað af svindlinu. „Ég er ekki hálfviti. Það er mjög auðvelt að sjá að þarna er ekki allt með felldu.“ Bandaríkin Mest lesið Gekk nakinn í veg fyrir bíla á Suðurlandsvegi Innlent Fannst 73 árum eftir að hafa verið rænt Erlent Sænsk glæpagengi sendi fólk til Íslands Innlent Skiptast á eldflaugum í massavís Erlent Sæðisgjafar tilkynni það fjölskyldu sinni svo ekki verði „slys“ Innlent Tjóðraði móður sína við stól til að drepa eiginmann sinn Erlent Varpa sprengjum á fjölbýlishús í Karkív Erlent Jörðin fær tímabundið annað tungl Erlent Alþingismerkið hafi aldrei verið heilagt Innlent Mættu í flugbúningi á sveitaböllin og áttu séns Innlent Fleiri fréttir Janet Jackson biðst afsökunar á undarlegum ummælum Marxisti kjörinn forseti Srí Lanka Segir að Hezbollah muni skilja skilaboðin Fimmtíu og einn látinn eftir sprengingu í námu Fannst 73 árum eftir að hafa verið rænt Jörðin fær tímabundið annað tungl Varpa sprengjum á fjölbýlishús í Karkív Tjóðraði móður sína við stól til að drepa eiginmann sinn Skiptast á eldflaugum í massavís Konur og börn meðal látinna þegar Hezbollah-leiðtoga var ráðinn bani Ríkisstjórn mynduð í Frakklandi Skorar á Trump í aðrar kappræður Diddy á sjálfsvígsvakt Senda svifsprengjur fyrir F-16 Repúblikanar áhyggjufullir vegna „svarta nasistans“ Óþekkt tónverk eftir Mozart fannst Fjölmiðlafólki vísað úr salnum við myndbirtingu: „Þetta er ósæmilegt og átakanlegt myndefni“ Önnur vopnageymsla í ljósum logum í Rússlandi Stjörnublaðamaður í straff vegna sambands við Kennedy Vörpuðu líkum fram af húsþaki á Vesturbakkanum Felldu marga leiðtoga Hezbollah í einni árás Samþykkja frumvarp um aukna gæslu fyrir Trump og Harris Útskrifuð af sjúkrahúsi með hálskraga Felldu einn af leiðtogum Hezbollah Sýndu fyrstu myndböndin í dómsal Hnífjafnt á landsvísu en Harris með forskot í Pennsylvaníu Fógeti skaut dómara Títan bilaði og lenti í árekstri nokkrum dögum fyrir hinstu förina Íbúar Springfield klofnir í afstöðu sinni til heimsóknar Trump Ísraelar gera umfangsmiklar loftárásir á skotmörk í Líbanon Sjá meira
Dan Ariely hefur verið áhrifamikill á sviði atferlisfræðinnar síðustu ár; skrifað þrjár metsölubækur, stofnað rannsóknarstofnunina Center for Advanced Hindsight og verið tíður fyrirlesari á TED-ráðstefnum. Ariely, sem er prófessor í sálfræði og atferlishagfræði við hinn bandaríska Duke-háskóla, hafnar ásökununum en segir greinilegt að átt hafi verið við gögnin. Hann hefur óskað eftir því að rannsóknin sem birtist árið 2012 verði dregin til baka en hún var talin sýna fram á að heiðarleikayfirlýsingar gætu dregið úr svindli. Seinni rannsóknir sýna aðra niðurstöðu Ariely var einn af fimm fræðimönnum sem áttu að hafa skoðað gögn frá 13.488 viðskiptavinum ónefnds tryggingafélags. Um helmingur þeirra þurfti að skrifa undir heiðarleikayfirlýsingu efst á eyðublaði þar sem þeir uppfærðu kílómetrastöðuna á bílnum sínum en hinir skrifuðu undir hana neðst. Samkvæmt niðurstöðunum gáfu þeir sem undirrituðu yfirlýsinguna fyrst að jafnaði upp 3.907 fleiri kílómetra en hinir, vitandi að það myndi skila sér í hærri tryggingaiðngjöldum. Niðurstöðurnar vöktu víða athygli innan hinna ýmsu geira og lagði félagsfræði- og atferlisteymi Obama-stjórnarinnar meðal annars til að notast yrði við slíkar yfirlýsingar á skattframtölum. Þá réð tryggingafélagið Lemonade Ariely í stöðu atferlissérfræðings. Seinni rannsóknir hafa hins vegar sýnt aðra niðurstöðu og bent til að slíkar yfirlýsingar dragi ekki úr svindli og geti jafnvel leitt til að röngum tilkynningum fjölgi. Drógu meðhöfundar Ariely sömu ályktun þegar þeir reyndu að fá sömu niðurstöðu í fyrra en nú án árangurs. Reynt að gefa villandi mynd af fjölda þátttakenda Enginn af höfundum upprunalegu fræðigreinarinnar hafnar því að brögð hafi verið í tafli en enginn vill gangast við óeðlilegum vinnubrögðum. Ariely segist þó vera sá eini í hópnum sem hafi snert skjalið með uppdiktuðu gögnunum. Grunsemdir nafnlausra fræðimanna vöknuðu fyrr á þessu ári þegar þeir rýndu í tölurnar að baki rannsókninni. Var upplýsingum í kjölfarið komið áfram til atferlisfræðinganna Leif Nelson og Joseph Simmons sem halda úti tölfræðiblogginu Data Colada. Við nánari athugun tóku þeir eftir því að fjöldi gagnapunkta hafi verið afritaður til að gefa til kynna að tvöfalt fleiri hafi tekið þátt í rannsókninni. Þá virðist sem handahófskenndum tölum á bilinu 1 til 1000 hafi verið bætt inn á milli til að hylja slóðina. Einnig eru vísbendingar um að raunveruleg gildi hafi verið afrituð og þau hækkuð um allt að 1.600 kílómetra. Eiga óvenjulegu línurnar það sameiginlegt að vera ritaðar í annarri leturgerð en restin. Tölfræðilegur ómöguleiki Nelson og Simmons, atferlisfræðingarnir sem sviptu hulunni af grunsamlegu tölunum, segja í samtali við Science að tölfræðilega ómögulegt sé að líkindin milli gagnasettanna séu eðlileg. Dreifingin sé það lítil að engar líkur séu á því að um sé að ræða raunverulegar niðurstöður. Dan Ariely segist staðráðinn í því að finna skýringar. Tel Aviv University Alumni Organization/Yael Zur/CC BY-SA 4.0 Ariely segir að umræddum gögnum hafi verið safnað af tryggingafélagi en kveðst ekki hafa aðgang að upprunalegu tölunum eða skýringar á því hvað fór úrskeiðis. „Ég vildi óska þess að ég væri með góða sögu en svo er ekki,“ er haft eftir Ariely í grein Science. Nelson kallar eftir því að Duke-háskóli hefji rannsókn á málinu en bindur litlar vonir við að svo verði raunin. Efasemdir vaknað um önnur verk hans Ariely segir að hann hafi gert mistök með því að skoða ekki betur gögnin frá tryggingafélaginu sem hann geti nú hvergi fundið. Hann hafi óskað eftir því að deild háskólans skoði málið en fengið þau svör að ekki væri hægt að nálgast tölvupósta og gögn svo langt aftur í tímann. Aðrir hafa dregið í efa að það geti þjónað hagsmunum tryggingafélagsins að eiga við gögnin og því beint sjónum sínum að Ariely. Í kjölfar umfjöllunar um rannsóknina hafi vaknað frekari efasemdir um verk sálfræðiprófessorsins. Í júlí var bent á að Ariely hafi ekki náð að skýra tölfræðivillur í fræðigrein sinni frá 2004 og gæti ekki framvísað upphaflegum gögnum. Þá vísaði hann til gagna frá öðru tryggingafélagi í viðtali árið 2010 sem félagið sagði síðar að hafi aldrei verið til. Ariely segir að sú staðreynd að hann hafi ákveðið að birta öll gögn tengd heiðarleikarannsókninni í fyrra sýni að hann hafi ekki vitað af svindlinu. „Ég er ekki hálfviti. Það er mjög auðvelt að sjá að þarna er ekki allt með felldu.“
Bandaríkin Mest lesið Gekk nakinn í veg fyrir bíla á Suðurlandsvegi Innlent Fannst 73 árum eftir að hafa verið rænt Erlent Sænsk glæpagengi sendi fólk til Íslands Innlent Skiptast á eldflaugum í massavís Erlent Sæðisgjafar tilkynni það fjölskyldu sinni svo ekki verði „slys“ Innlent Tjóðraði móður sína við stól til að drepa eiginmann sinn Erlent Varpa sprengjum á fjölbýlishús í Karkív Erlent Jörðin fær tímabundið annað tungl Erlent Alþingismerkið hafi aldrei verið heilagt Innlent Mættu í flugbúningi á sveitaböllin og áttu séns Innlent Fleiri fréttir Janet Jackson biðst afsökunar á undarlegum ummælum Marxisti kjörinn forseti Srí Lanka Segir að Hezbollah muni skilja skilaboðin Fimmtíu og einn látinn eftir sprengingu í námu Fannst 73 árum eftir að hafa verið rænt Jörðin fær tímabundið annað tungl Varpa sprengjum á fjölbýlishús í Karkív Tjóðraði móður sína við stól til að drepa eiginmann sinn Skiptast á eldflaugum í massavís Konur og börn meðal látinna þegar Hezbollah-leiðtoga var ráðinn bani Ríkisstjórn mynduð í Frakklandi Skorar á Trump í aðrar kappræður Diddy á sjálfsvígsvakt Senda svifsprengjur fyrir F-16 Repúblikanar áhyggjufullir vegna „svarta nasistans“ Óþekkt tónverk eftir Mozart fannst Fjölmiðlafólki vísað úr salnum við myndbirtingu: „Þetta er ósæmilegt og átakanlegt myndefni“ Önnur vopnageymsla í ljósum logum í Rússlandi Stjörnublaðamaður í straff vegna sambands við Kennedy Vörpuðu líkum fram af húsþaki á Vesturbakkanum Felldu marga leiðtoga Hezbollah í einni árás Samþykkja frumvarp um aukna gæslu fyrir Trump og Harris Útskrifuð af sjúkrahúsi með hálskraga Felldu einn af leiðtogum Hezbollah Sýndu fyrstu myndböndin í dómsal Hnífjafnt á landsvísu en Harris með forskot í Pennsylvaníu Fógeti skaut dómara Títan bilaði og lenti í árekstri nokkrum dögum fyrir hinstu förina Íbúar Springfield klofnir í afstöðu sinni til heimsóknar Trump Ísraelar gera umfangsmiklar loftárásir á skotmörk í Líbanon Sjá meira