Meðvirkni og ófyrirsjáanleiki Þórarinn Hjartarson skrifar 19. ágúst 2021 14:00 Ein grundvallarforsenda laga í réttarríki er fyrirsjáanleiki. Borgarar eiga að geta gengið að lögunum vísum og að þeim sé ekki breytt eftir geðþótta stjórnmálamanna með litlum fyrirvara. Í starfsskilyrðum stjórnvalda segir í umræðum um réttarríkið, lög og athafnafrelsi: „Að þessu virtu hefur réttarríkið einnig þá þýðingu að þær takmarkanir sem lögin setja athafnafrelsi samfélagsþegnanna eru gerðar með ákveðnum hætti. Þessar takmarkanir eru framkvæmanlegar af þegnunum, birtar og þannig fyrirsjáanlegar, skýrar og skiljanlegar.“ Sóttvarnarlög hafa breyst mikið undanfarin misseri og erfitt er að greina nákvæmlega hvernig þau voru áður. Ef við hefðum verið upplýst í upphafi þessa faraldurs um að eftir um eitt og hálft ár myndu 90% landsmanna vera bólusettir gegn veirunni, en fólk þyrfti samt sem áður að búa við 200 manna samkomutakmarkanir, stofufangelsi fyrir smitaða, grímuskyldu í búðum, fjarlægðartakmarkanir, barir myndu loka klukkan 23:00 og að veita þyrfti öllum þeim sem maður ætti viðskipti við persónulegar upplýsingar, myndum við að öllum líkindum vilja spyrja nokkurra spurninga. Í dag, eftir að hafa verið marineruð í alls kyns takmörkunum og bylgjum, erum við hins vegar orðin vön. Jafnvel meðvirk. Við vorum raunar fljót að verða meðvirk. Við sungum lofsöngva um valdhafa með textum sem dásömuðu skerðingu á mannréttindum. Að sæta stofufangelsi var jú tækifæri af allra bestu gerð og ef okkur kæmi til með að leiðast í þessu „heima-spa-i“ af allra bestu gerð, gætum við gert okkur glaðan dag með því að leita á vit ævintýra í bílskúrsútilegu. Í dag er hljóðið í landanum öðruvísi og ber þess merki að margir séu orðnir þreyttir á ástandinu. Stjórnvöld og samstöðuglaðir samborgarar telja okkur þó í trú um að í rauninni eigum við að vera þakklát fyrir það frelsi sem við fáum yfir höfuð að njóta. Á Nýja Sjálandi eru reglurnar jú miklu strangari. Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra sagði nýverið í þætti Pallborðsins að helsta kosningamálið yrði ekki Covid heldur hvernig við munum koma til með að koma okkur út úr faraldrinum. Hún sagði að mikilvægt væri að byggja til framtíðar þar sem hugsað væri um heildina en ekki út frá sérhagsmunum. Þessi orð verður að setja í samhengi við það hvernig Svandís sér fyrir sér að koma okkur úr þessum faraldri. Þegar hinn viðmælandi Pallborðsins og kollegi Svandísar, Brynjar Níelsson, kvaðst vera efins um aðgerðir stjórnvalda sagði Svandís honum að tala varlega og að hann mætti ekki gleyma því að við séum nú í heimsfaraldri. Hvenær lýkur því að samþykkt svar við hverskyns athugasemdum sé að við séum í miðjum heimsfaraldri? Hvenær munu svör stjórnvalda um að ómögulegt sé að veita vísbendingar um framhaldið hætta að vera haldbær rök fyrir áframhaldandi ófyrirsjáanleika? Erum við tilbúin að hlusta á heima með Helga til ársins 2030? Skilaboð stjórnvalda vísa til þess að við séum ekki komin út úr þessum faraldri fyrr en að engum stafar hætta á að veikjast af veirunni. En hvað ef veiran er komin til að vera og ómögulegt að útrýma henni alveg? Eru stjórnvöld tilbúin til þess að halda úti þvingunum og takmörkunum um ófyrirsjáanlega framtíð næstu árin? Þeir sérhagsmunir sem Svandís nefndi í þættinum eru ekki vont fólk sem vilja frelsi til þess að arðræna öreigana. Þetta er fólkið sem sér til þess að þau opinberu kerfi sem okkur er svo annt um haldist á floti. Það er ekki fýsilegt í lýðræðissamfélagi að segja fólki sem efast um tímabundin mannréttindabrot að hætta að fokking væla og þakka fyrir að búa ekki í Afghanistan, líkt og Kári Stefánsson sagði nýverið. Með sömu rökum má draga þá ályktun að fólk í Íran ætti ekki að kvarta yfir mannréttindabrotum því að fólk í Norður Kóreu býr við verri kjör. Mögulega er það rétt mat stjórnvalda að glapræði sé að opna allt samfélagið. En það getur ekki verið stefna stjórnvalda að takmarka frelsi fólks til frambúðar ef þessi veira er komin til að vera. Stjórnvöld þurfa að gefa skýr svör um það nákvæmlega hvenær við munum aflétta takmörkunum og njóta okkar eðlilegu mannréttinda á ný, óháð því hvort að Covid-19 sé enn til staðar. Höfundur er þáttastjórnandi í hlaðvarpinu Ein Pæling Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þórarinn Hjartarson Mannréttindi Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Þegar þeir sem segjast þjóna þjóðinni ráðast á hana Ágústa Árnadóttir Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun Skoðun Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar Skoðun Setjum kraft í íslenskukennslu fullorðinna Anna Linda Sigurðardóttir skrifar Skoðun Áhrif veiðigjalda ná út fyrir atvinnugreinina Ásgerður Kristín Gylfadóttir skrifar Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar Skoðun RÚV - ljósritunarstofa ríkisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Að vera hvítur og kristinn Guðbrandur Einarsson skrifar Skoðun Heilbrigðisþjónusta í heimabyggð – loksins orðin að veruleika Anton Guðmundsson skrifar Skoðun Komum heil heim eftir hvítasunnuhelgina Ágúst Mogensen skrifar Skoðun Leiðin til Parísar (bókstaflega) Ólafur St. Arnarsson skrifar Skoðun Ósnertanlegir eineltisseggir og óhæfir starfsmenn Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Opinber skýring til Sigurjóns Þórðarsonar Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Ekkert kerfi lifir af pólitískan geðþótta Guðrún Hafsteinsdóttir skrifar Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Hoppað yfir girðingarnar Vilhjálmur Árnason skrifar Skoðun Þegar ég fékk séns Heiða Ingimarsdóttir skrifar Skoðun Verður greinilega að vera Ísrael Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Evrópumet! Háskólamenntun minnst metin á Íslandi Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Ríkið tekur – landsbyggðirnar fá minna Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Snjallasta stefnubreyting Samfylkingarinnar Jóhann Frímann Arinbjarnarson skrifar Skoðun Þegar samfélagið þagnar Benóný Valur Jakobsson skrifar Skoðun Stjórnleysi í íslenskri dýravernd Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Olíumjólk Sigurður Ingi Friðleifsson skrifar Skoðun Leikskólagjöld í Kópavogi þau hæstu á landinu Örn Arnarson skrifar Skoðun Pólitískur gúmmítékki Jens Garðar Helgason skrifar Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Morðæðið á Gaza - Vitfirringin má ekki eyðileggja mennskuna Jón Baldvin Hannesson skrifar Skoðun Orðsins fyllsta merking Eiríkur Kristjánsson skrifar Skoðun Dóru Björt svarað! Jón G. Hauksson skrifar Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ekki mínir hagsmunir Berglind Hlín Baldursdóttir skrifar Sjá meira
Ein grundvallarforsenda laga í réttarríki er fyrirsjáanleiki. Borgarar eiga að geta gengið að lögunum vísum og að þeim sé ekki breytt eftir geðþótta stjórnmálamanna með litlum fyrirvara. Í starfsskilyrðum stjórnvalda segir í umræðum um réttarríkið, lög og athafnafrelsi: „Að þessu virtu hefur réttarríkið einnig þá þýðingu að þær takmarkanir sem lögin setja athafnafrelsi samfélagsþegnanna eru gerðar með ákveðnum hætti. Þessar takmarkanir eru framkvæmanlegar af þegnunum, birtar og þannig fyrirsjáanlegar, skýrar og skiljanlegar.“ Sóttvarnarlög hafa breyst mikið undanfarin misseri og erfitt er að greina nákvæmlega hvernig þau voru áður. Ef við hefðum verið upplýst í upphafi þessa faraldurs um að eftir um eitt og hálft ár myndu 90% landsmanna vera bólusettir gegn veirunni, en fólk þyrfti samt sem áður að búa við 200 manna samkomutakmarkanir, stofufangelsi fyrir smitaða, grímuskyldu í búðum, fjarlægðartakmarkanir, barir myndu loka klukkan 23:00 og að veita þyrfti öllum þeim sem maður ætti viðskipti við persónulegar upplýsingar, myndum við að öllum líkindum vilja spyrja nokkurra spurninga. Í dag, eftir að hafa verið marineruð í alls kyns takmörkunum og bylgjum, erum við hins vegar orðin vön. Jafnvel meðvirk. Við vorum raunar fljót að verða meðvirk. Við sungum lofsöngva um valdhafa með textum sem dásömuðu skerðingu á mannréttindum. Að sæta stofufangelsi var jú tækifæri af allra bestu gerð og ef okkur kæmi til með að leiðast í þessu „heima-spa-i“ af allra bestu gerð, gætum við gert okkur glaðan dag með því að leita á vit ævintýra í bílskúrsútilegu. Í dag er hljóðið í landanum öðruvísi og ber þess merki að margir séu orðnir þreyttir á ástandinu. Stjórnvöld og samstöðuglaðir samborgarar telja okkur þó í trú um að í rauninni eigum við að vera þakklát fyrir það frelsi sem við fáum yfir höfuð að njóta. Á Nýja Sjálandi eru reglurnar jú miklu strangari. Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra sagði nýverið í þætti Pallborðsins að helsta kosningamálið yrði ekki Covid heldur hvernig við munum koma til með að koma okkur út úr faraldrinum. Hún sagði að mikilvægt væri að byggja til framtíðar þar sem hugsað væri um heildina en ekki út frá sérhagsmunum. Þessi orð verður að setja í samhengi við það hvernig Svandís sér fyrir sér að koma okkur úr þessum faraldri. Þegar hinn viðmælandi Pallborðsins og kollegi Svandísar, Brynjar Níelsson, kvaðst vera efins um aðgerðir stjórnvalda sagði Svandís honum að tala varlega og að hann mætti ekki gleyma því að við séum nú í heimsfaraldri. Hvenær lýkur því að samþykkt svar við hverskyns athugasemdum sé að við séum í miðjum heimsfaraldri? Hvenær munu svör stjórnvalda um að ómögulegt sé að veita vísbendingar um framhaldið hætta að vera haldbær rök fyrir áframhaldandi ófyrirsjáanleika? Erum við tilbúin að hlusta á heima með Helga til ársins 2030? Skilaboð stjórnvalda vísa til þess að við séum ekki komin út úr þessum faraldri fyrr en að engum stafar hætta á að veikjast af veirunni. En hvað ef veiran er komin til að vera og ómögulegt að útrýma henni alveg? Eru stjórnvöld tilbúin til þess að halda úti þvingunum og takmörkunum um ófyrirsjáanlega framtíð næstu árin? Þeir sérhagsmunir sem Svandís nefndi í þættinum eru ekki vont fólk sem vilja frelsi til þess að arðræna öreigana. Þetta er fólkið sem sér til þess að þau opinberu kerfi sem okkur er svo annt um haldist á floti. Það er ekki fýsilegt í lýðræðissamfélagi að segja fólki sem efast um tímabundin mannréttindabrot að hætta að fokking væla og þakka fyrir að búa ekki í Afghanistan, líkt og Kári Stefánsson sagði nýverið. Með sömu rökum má draga þá ályktun að fólk í Íran ætti ekki að kvarta yfir mannréttindabrotum því að fólk í Norður Kóreu býr við verri kjör. Mögulega er það rétt mat stjórnvalda að glapræði sé að opna allt samfélagið. En það getur ekki verið stefna stjórnvalda að takmarka frelsi fólks til frambúðar ef þessi veira er komin til að vera. Stjórnvöld þurfa að gefa skýr svör um það nákvæmlega hvenær við munum aflétta takmörkunum og njóta okkar eðlilegu mannréttinda á ný, óháð því hvort að Covid-19 sé enn til staðar. Höfundur er þáttastjórnandi í hlaðvarpinu Ein Pæling
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun
Skoðun Ný nálgun fyrir börn með fjölþættan vanda Guðmundur Ingi Þóroddsson,Guðbjörg Sveinsdóttir skrifar
Skoðun Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson skrifar
Skoðun Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson skrifar
Skoðun Þegar bændur bregðast dýrum sínum – Valda þeim þjáningu og skelfilegum dauðdaga Ole Anton Bieltvedt skrifar
Skoðun Ísland og hafið: viðbrögð við brotum Ísraels á alþjóðalögum Inga Björk Margrétar Bjarnadóttir,Magnús Magnússon skrifar
Við stöndum með Anahitu og Elissu Valgerður Árnadóttir,Rósa Líf Darradóttir,Aldís Amah Hamilton,Þorgerður María Þorbjarnardóttir,Árni Finnsson Skoðun
Þegar undirskrift skiptir máli – um gervigreind, vottun og verðmæti mannlegra athafna Henning Arnór Úlfarsson Skoðun