Eru orð til alls fryst? Birgir Birgisson skrifar 18. júlí 2021 09:02 Í heimi þar sem fjölmiðlun er orðið loðið hugtak og í raun getur hver sem er dreift hverju sem er um allan heim á augabragði, er full ástæða til að beina athyglinni að því hvernig fréttir eru skrifaðar og hvernig er sagt frá atburðum daglegs lífs. Orð og orðalag skipta máli. Það hefur til dæmis töluverð áhrif og getur jafnvel haft mótandi áhrif á skoðanir fólks hvernig fjölmiðlar segja frá atburðum líðandi stundar. Í mörg ár og jafnvel áratugi höfum við heyrt og lesið fréttir af náinni framtíð þar sem sjálfkeyrandi ökutæki svífa um borgir og bæi. Hins vegar mætti halda, þegar fólk les íslenskar fréttir af hversdagslegum umferðarslysum og árekstrum, að innreið sjálfkeyrandi ökutækja sé fyrir löngu hafin. Nánast daglega birtast fréttir þar sem sagt er frá bílum sem rákust á, bifreiðum sem hafi oltið eða ekið út fyrir veg. Í fæstum tilvikum kemur fram að bifreiðum er oftast, næstum alltaf, stjórnað af manneskju sem hugsanlega ber einhverja ábyrgð á því sem gerðist. Hvergi sést þessi tilhneiging betur en þegar svo óheppilega vill til að óvarinn vegfarandi “verður fyrir” bifreið. Hvort sem um er að ræða gangandi eða hjólandi vegfaranda er iðulega talað um að “hjólreiðamaður hafi orðið fyrir bifreið” eða “gangandi hafi lent fyrir bíl”. Í því samhengi er nánast eins og óvarði vegfarandinn sé gerandinn, sá sem hafi valið að “vera fyrir” eða á einhvern hátt valdið óhappinu. Það eru meira að segja til nýleg dæmi um fyrirsagnir þar sem talað er um að barn hafi “orðið fyrir bifreið á gangbraut”. Í nær öllum slíkum tilvikum verður óhappið sannanlega vegna þess að bílstjóri ók bifreið sinni ekki með þeirri athygli og varkárni sem aksturinn krefst, hvort sem það gerðist af ásetningi, hreinni óheppni eða einhverjum öðrum ástæðum. Nú kann einhverjum að finnast þetta smámunasemi og hártoganir, að finnast það skipta máli hvort talað sé um bíla eða bílstjóra, eða hvort gefið sé í skyn að þolandinn beri ábyrgðina á því sem gerðist. Til að átta okkur betur á því hversu öfugsnúið þetta er gæti verið gagnlegt að heimfæra aðstæðurnar á einhver annars konar tilvik. Getum við t.d. séð fyrir okkur frétt með fyrirsögninni “Bargestur braut glas með andlitinu” eða “Húsmóðir varð fyrir krepptum hnefa”? Meðvirknin með ofríki ökutækjanna er orðin svo alvarleg að fólki þykir almennt sjálfsagt að sleppa því að minnast á ábyrgð bílstjóra þegar alvarleg óhöpp gerast. Og það er jafnvel í alvarlegustu slysunum að meðvirknin er mest, þegar fólk forðast að staðsetja ábyrgðina einmitt af því slysið hafði alvarlegar afleiðingar. Nýlega birtist frétt á vefsíðu mbl.is þar sem sagt var frá því að um helmingur allra alvarlegra slysa sem henda börn á reiðhjólum verða vegna þess að ekið er á þau. Einungis fjórðungur slíkra slysa verða þegar börn detta eða slasa sig sjálf á einhvern hátt. Hjá fullorðnu hjólreiðafólki er þessu þveröfugt farið. Þar er algengast að fólk valdi sjálft tjóninu og meiðslunum, en það er sem betur fer mun sjaldgæfara að hjólreiðafólki “verði fyrir” bifreið. Það skýrir sig vonandi sjálft að þessi munur gerist bara af einni ástæðu. Þeir sem ekki hafa aldur eða þroska til að “passa sig á bílunum” verða einfaldlega fyrir þeim. Af því krafan á bílstjórana að aka af varkárni er varla til staðar. Nú þegar stærsta ferðahelgi ársins er framundan væri það óskandi að þeir sem bera ábyrgð á umfjöllun fjölmiðla um umferðarslys og önnur alvarleg óhöpp myndu skoða svolítið betur hvernig sú umfjöllun fer fram. Það skiptir máli að bílstjórar verði meðvitaðir um ábyrgð sína þegar tveggja tonna ökutæki er rennt yfir gangbraut eða framhjá leiksvæði. Ef fréttir af slysum gera engan ábyrgan fyrir slysinu sofnar fólk á verðinum, eins og virðist því miður vera orðin föst hefð í flestum íslenskum fjölmiðlum. Orðalag skiptir máli, eins og fyrirsögnin á þessu greinarkorni sýnir, þar sem leiðinlegri innsláttarvillu var viljandi laumað inn og er eflaust enn að trufla einhverja lesendur. Ef þolandanum í umferðarslysinu, barninu á hjólinu, er gerð upp einhvers konar ábyrgð á slíku atviki festir það þá ranghugmynd í sessi og í huga flestra að börn eigi að “passa sig á bílunum”. En við vitum vonandi öll að hið rétta er að bílstjórum ber að fara varlega nærri börnum. Höfundur er formaður Reiðhjólabænda. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Umferðaröryggi Mest lesið Dauði vefsíðunnar eins og við þekkjum hana Kristján Már Hauksson Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson Skoðun Loftslag eða lífskjör: bæði betra Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson Skoðun Skoðun Skoðun Að búa til steind getur haft skelfilegar afleiðingar! Elínrós Erlingsdóttir skrifar Skoðun Hvar eru sálfræðingarnir? Pétur Maack Þorsteinsson skrifar Skoðun Íslenska er ekki eina málið Lilja Magnúsdóttir skrifar Skoðun Hvar er grunnskólinn? Kristján Hrafn Guðmundsson skrifar Skoðun Er lýðræðislegt að senda vopn til Úkraínu? Hildur Þórðardóttir skrifar Skoðun Það á ekki að vera dekur að geta sótt sér sálfræðiþjónustu Ólafía Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Um bókun 35, EES samninginn, Evrópusambandið og Bretland Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun Húsnæði fyrir fólk, ekki fjárfesta Gísli Rafn Ólafsson skrifar Skoðun Dauði vefsíðunnar eins og við þekkjum hana Kristján Már Hauksson skrifar Skoðun Loftslag eða lífskjör: bæði betra Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Virkjum lýðræðið Jódís Skúladóttir skrifar Skoðun Ráðstefna um þjóðarátak í húsnæðismálum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Íslenski skorturinn Björg Eva Erlendsdóttir skrifar Skoðun Ofhugsanir: orsök & afleiðing Sara Pálsdóttir skrifar Skoðun Ísland: Landið sem unga fólkið flykkist til Kristófer Már Maronsson skrifar Skoðun Öldrunarþjónustan – tækifæri og áskoranir Sandra B. Franks skrifar Skoðun ChatGPT um íslenska húsnæðismarkaðinn Yngvi Ómar Sighvatsson skrifar Skoðun Milljónir úr launaumslögum til vopnakaupa Ástþór Magnússon skrifar Skoðun Í orði en ekki á borði - stuðningur Íslands við Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar Skoðun Fatlað fólk á Íslandi Alma Ýr Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Hver er ábyrgð Icelandair? Sævar Þór Jónsson skrifar Skoðun Gervigreindin og atvinnulífið Þorsteinn Siglaugsson skrifar Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar Skoðun Hinn stóri pakki ósýnilegrar reynslu Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun GOGG, GOGG, GOGG og aftur GOGG Guðrún Njálsdóttir skrifar Sjá meira
Í heimi þar sem fjölmiðlun er orðið loðið hugtak og í raun getur hver sem er dreift hverju sem er um allan heim á augabragði, er full ástæða til að beina athyglinni að því hvernig fréttir eru skrifaðar og hvernig er sagt frá atburðum daglegs lífs. Orð og orðalag skipta máli. Það hefur til dæmis töluverð áhrif og getur jafnvel haft mótandi áhrif á skoðanir fólks hvernig fjölmiðlar segja frá atburðum líðandi stundar. Í mörg ár og jafnvel áratugi höfum við heyrt og lesið fréttir af náinni framtíð þar sem sjálfkeyrandi ökutæki svífa um borgir og bæi. Hins vegar mætti halda, þegar fólk les íslenskar fréttir af hversdagslegum umferðarslysum og árekstrum, að innreið sjálfkeyrandi ökutækja sé fyrir löngu hafin. Nánast daglega birtast fréttir þar sem sagt er frá bílum sem rákust á, bifreiðum sem hafi oltið eða ekið út fyrir veg. Í fæstum tilvikum kemur fram að bifreiðum er oftast, næstum alltaf, stjórnað af manneskju sem hugsanlega ber einhverja ábyrgð á því sem gerðist. Hvergi sést þessi tilhneiging betur en þegar svo óheppilega vill til að óvarinn vegfarandi “verður fyrir” bifreið. Hvort sem um er að ræða gangandi eða hjólandi vegfaranda er iðulega talað um að “hjólreiðamaður hafi orðið fyrir bifreið” eða “gangandi hafi lent fyrir bíl”. Í því samhengi er nánast eins og óvarði vegfarandinn sé gerandinn, sá sem hafi valið að “vera fyrir” eða á einhvern hátt valdið óhappinu. Það eru meira að segja til nýleg dæmi um fyrirsagnir þar sem talað er um að barn hafi “orðið fyrir bifreið á gangbraut”. Í nær öllum slíkum tilvikum verður óhappið sannanlega vegna þess að bílstjóri ók bifreið sinni ekki með þeirri athygli og varkárni sem aksturinn krefst, hvort sem það gerðist af ásetningi, hreinni óheppni eða einhverjum öðrum ástæðum. Nú kann einhverjum að finnast þetta smámunasemi og hártoganir, að finnast það skipta máli hvort talað sé um bíla eða bílstjóra, eða hvort gefið sé í skyn að þolandinn beri ábyrgðina á því sem gerðist. Til að átta okkur betur á því hversu öfugsnúið þetta er gæti verið gagnlegt að heimfæra aðstæðurnar á einhver annars konar tilvik. Getum við t.d. séð fyrir okkur frétt með fyrirsögninni “Bargestur braut glas með andlitinu” eða “Húsmóðir varð fyrir krepptum hnefa”? Meðvirknin með ofríki ökutækjanna er orðin svo alvarleg að fólki þykir almennt sjálfsagt að sleppa því að minnast á ábyrgð bílstjóra þegar alvarleg óhöpp gerast. Og það er jafnvel í alvarlegustu slysunum að meðvirknin er mest, þegar fólk forðast að staðsetja ábyrgðina einmitt af því slysið hafði alvarlegar afleiðingar. Nýlega birtist frétt á vefsíðu mbl.is þar sem sagt var frá því að um helmingur allra alvarlegra slysa sem henda börn á reiðhjólum verða vegna þess að ekið er á þau. Einungis fjórðungur slíkra slysa verða þegar börn detta eða slasa sig sjálf á einhvern hátt. Hjá fullorðnu hjólreiðafólki er þessu þveröfugt farið. Þar er algengast að fólk valdi sjálft tjóninu og meiðslunum, en það er sem betur fer mun sjaldgæfara að hjólreiðafólki “verði fyrir” bifreið. Það skýrir sig vonandi sjálft að þessi munur gerist bara af einni ástæðu. Þeir sem ekki hafa aldur eða þroska til að “passa sig á bílunum” verða einfaldlega fyrir þeim. Af því krafan á bílstjórana að aka af varkárni er varla til staðar. Nú þegar stærsta ferðahelgi ársins er framundan væri það óskandi að þeir sem bera ábyrgð á umfjöllun fjölmiðla um umferðarslys og önnur alvarleg óhöpp myndu skoða svolítið betur hvernig sú umfjöllun fer fram. Það skiptir máli að bílstjórar verði meðvitaðir um ábyrgð sína þegar tveggja tonna ökutæki er rennt yfir gangbraut eða framhjá leiksvæði. Ef fréttir af slysum gera engan ábyrgan fyrir slysinu sofnar fólk á verðinum, eins og virðist því miður vera orðin föst hefð í flestum íslenskum fjölmiðlum. Orðalag skiptir máli, eins og fyrirsögnin á þessu greinarkorni sýnir, þar sem leiðinlegri innsláttarvillu var viljandi laumað inn og er eflaust enn að trufla einhverja lesendur. Ef þolandanum í umferðarslysinu, barninu á hjólinu, er gerð upp einhvers konar ábyrgð á slíku atviki festir það þá ranghugmynd í sessi og í huga flestra að börn eigi að “passa sig á bílunum”. En við vitum vonandi öll að hið rétta er að bílstjórum ber að fara varlega nærri börnum. Höfundur er formaður Reiðhjólabænda.
Skoðun Hvað lærum við af hinum sem er ósammála? Samtal um loftslagsmál Haukur Logi Jóhannsson skrifar
Skoðun Tölum um það sem er í boði fyrir ungt fólk Bjarney Rún Haraldsdóttir,Eva Rós Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Eiga íbúðir að vera heimili fólks eða fjárfestingarkostur og munaðarvara? - Seinni hluti Magnea Marinósdóttir skrifar
Skoðun Það sem við vökvum, það vex: Taktu stjórn á algóritma samfélagsmiðla og huga þínum Steindór Þórarinsson skrifar
Skoðun Almenningssamgöngur á höfuðborgarsvæðinu - Samanburður við nágrannalöndin Þórarinn Hjaltason skrifar
Skoðun Eins og þú kallar í skóginn….. – við þurfum að þora að ræða viðkvæmu málin Björn Bjarki Þorsteinsson,Unnur Valborg Hilmarsdóttir skrifar