Almannaheillasamtök koma löskuð úr kófinu Jónas Guðmundsson skrifar 27. ágúst 2020 11:30 Afleiðingar kórónafaraldursins eru að skýrarast í hugum landsmanna—reyndar erum við lítið farin að gefa gaum að alþjóðlegum þáttum vandans, s.s. vaxandi flóttamannastraumi og aukinni örbirgð á sumum landsvæðum. Við gerum okkur grein fyrir að faraldurinn hefur bæði skammtíma- og langtímaáhrif; vitum að afleiðingarnar eru andlegar, félagslegar og efnahagslegar ekki síður en líkamlegar; við skiljum að aðstæðurnar krefjast oft flókinna og fjölbreyttra úrræða. Eins og annars staðar bera opinberir aðilar hér á landi hitann og þungann af viðbrögðum við faraldrinum. Samt verður sífellt ljósara að virkja þarf marga og ólíka aðila til aðgerða til að takmarka og bæta skaðann. Samtök sem þekkja vel aðstæður afmarkaðra hópa og rækta samband við félagsmenn og aðstandendur—grasrótarsamtök og sjálfstæð félög—geta gegnt lykilhlutverki með því að styðja opinberu aðgerðirnar, taka að sér sértæk verkefni, leggja lið við stefnumótun og rýna opinberar reglur og leiðbeiningar. Enda eru þessi félög lýðræðisleg verkfæri almennings. Fjölþættur vandi Við fáum reglulega sögur af vandanum. Landsamband eldri borgara hefur varað við slæmum áhrifum, jafnvel lífshættulegum, af einangrun á líf eldra fólks. Lögreglan og barnavernd hafa tekið á móti fleiri tilkynningum um heimilisofbeldi en nokkru sinni. Hjálparstarf kirkjunnar hefur aldrei fengið jafnmargar beiðnir um fjárhagsaðstoð (enda eru 17.000 einstaklingar skráðir atvinnulausir hjá Vinnumálastofnun, þar af 4.500 háskólamenntaðir, mun fleiri en í kjölfar bankahrunsins). Pepp Ísland, samtök fólks í fátækt, hafa afgreitt metfjölda matargjafa. Barnaheill og Landsamband ungmennafélaga hafa vakið athygli á kvíða og annarri andlegri vanheilsu ungs fólks. Sjúklingatengd félög hafa lýst áhyggjum af lífskjaraskerðingum sem skjólstæðingar þeirra verða fyrir vegna sóttvarnaraðgerða og annríkis heilbrigðisstofnana en að missa aðgengi að opinberri þjónustu um tíma getur haft langvarandi áhrif á veika einstaklinga. Eins og dæmin sýna hafa almannaheillasamtök látið veirufaraldurinn til sín taka. Félög eldri borgara, Rauði krossinn, Landsbjörg, Heimili og skóli og fjömörg fleiri hafa hlýtt kalli heilbrigðis- og almannavarnayfirvölda um þjónustu, leiðbeiningar, hvatningu og gagnrýnið álit. Geðhjálp, Þroskahjálp og ADHD-samtökin hafa efnt til námskeiða með ráðum til að glíma við breyttar aðstæður. Fjölmörg samtök undirbúa verkefni og atburði í haust til að vinna úr Covid-vandamálum sem bíða úrlausnar. Löskuð úr kófinu Því er hins vegar ekki að neita að almannaheillasamtök koma sjálf talsvert löskuð út úr kófinu. Þau hafa orðið fyrir truflun á starfsemi, þurft að aflýsa viðburðum, misst af fjáröflunartækifærum og tapað þjálfuðum sjálfboðaliðum. Á versta tíma standa þau frammi fyrir skertri getu til að láta til sín taka, eftirspurn eftir starfi þeirra hefur vaxið en getan minnkað. Nú síðast var Reykjavíkumaraþoni Íslandsbanka aflýst, en á síðasta ári söfnuðust 170 millj. Kr. áheit til góðra málefna. Góðgerðarsamtök hafa höfðað til fólks og fyrirtækja um að láta styrki með öðrum hætti af hendi rakna en tekjufallið verður samt sem áður mikið. Almannasamtök í öðrum löndum hafa orðið fyrir svipuðu tekjufalli og hafa bresk og norsk góðgerðasamtök þannig upplýst um stórfellda lækkun tekna sinna vegna veirufaraldursins. Stjórnvöld í þessum löndum hafa veitt almannaheillageiranum verulega styrki til að mæta áfallinu. Hjálpað til að hjálpa til Íslensk stjórnvöld hafa einnig veitt nokkra styrki til sérstakra verkefna í tengslum við faraldurinn, vegna aðgerða gegn ofbeldi, kvíða og einmanaleika, og starfs með börnum og unglingum—samtals að upphæð 130 millj. kr. Það kemur sér vel, en styrkirnir renna jafnan til að standa undir nýjum útgjöldum, ekki til að halda reglulegri starfsemi gangandi. Stjórnvöld gætu gripið til ráða sem ekki kalla á beinan fjárstuðning. Almannaheillasamtök hafa lengi beðið eftir að lagaleg og skattaleg staða þeirra verði styrkt. Stjórnarfrumvarp til laga um félög til almannaheilla hefur legið fyrir alþingi og verið til umræðu í heilan áratug en það myndi styrkja stöðu þessara samtaka með ýmsum hætti. Skattabreytingatillögur sem nefnd fjármálaráðherra um skattalega stöðu þriðja geirans gerði fyrr á árinu liggja ennfremur fyrir. Hvoru tveggja var frestað í vorkófinu. Brýnt er að afgreiðsla þessara mála verði hluti af almennum aðgerðum stjórnvalda gegn afleiðingum veirufaraldursins. Aðgerðir stjórnvalda hafa hingað til fyrst og fremst beinst að því að aðstoða fyrirtæki og verja opinbera þjónustu. Ekki var vanþörf á. Mikilvægt er að höfuðáhersla verði lögð á velferð einstaklinga og fjölskyldna. „Við erum fær um að enginn verði skilinn eftir“ sagði Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra nýlega í viðtali. Ein forsenda þess er að virkja félagasamtök til átaka. Félagasamtök eru í einstæðri stöðu til að takast á við ýmsa þætti kórónuskaðans. Það er eðlilegt að ætlast til mikils af félagasamökum, en við þurfum einnig að viðurkenna að styrkur þeirra hefur verið skertur í faraldrinum. Aðkallandi er að styrkja stöðu þeirra. Höfundur er formaður Almannaheilla, samtaka þriðja geirans. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Félagasamtök Faraldur kórónuveiru (COVID-19) Mest lesið Halldór 11.01.2025 Rafn Ágúst Ragnarsson Halldór Vegna greinar Snorra Mássonar Guðmundur Andri Thorsson Skoðun Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir Skoðun Val Vigdísar Skúli Ólafsson Skoðun Hlýnun jarðar mun ekki valda heimsendi Sæunn Kjartansdóttir Skoðun Evrópusambandið eða nasismi Snorri Másson Skoðun Hefjum aðildarviðræður við Bandaríkin Einar Jóhannes Guðnason Skoðun Vísvita villandi fréttaflutningur Morgunblaðsins? Sigurjón Þórðarson Skoðun Árið 1975 er að banka Rakel Linda Kristjánsdóttir Skoðun Fasismi er að trenda – erum við að sofna á verðinum? Guðni Freyr Öfjörð Skoðun Skoðun Skoðun Hér er kona, um konu… Vilborg Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Vegna greinar Snorra Mássonar Guðmundur Andri Thorsson skrifar Skoðun Ertu á krossgötum? Þuríður Santos Stefánsdóttir skrifar Skoðun Vísvita villandi fréttaflutningur Morgunblaðsins? Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun Hafa fyrrum æskunnar eftirlætisbörn og nú ellinnar olnbogabörn fengið nóg? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Máttur kaffibollans Ásta Kristín Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Kennarar segja: „Nóg komið!“ – Verkfall fyrir virðingu og verðskulduð réttindi Jónas Sen skrifar Skoðun Hefjum aðildarviðræður við Bandaríkin Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Eru tengsl milli Úkraínustríðsins og breyttrar stöðu Grænlands? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar Skoðun Árið 1975 er að banka Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir skrifar Skoðun Val Vigdísar Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Friður á jörðu Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Af hverju eru kennarar að fara í verkfall? Anton Már Gylfason skrifar Skoðun Opið bréf til Íslandspósts ohf. Gróa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gaza getur ekki beðið lengur Hjálmtýr Heiðdal,Magnús Magnússon skrifar Skoðun Ísland yrði betra með aðild að Evrópusambandinu Jón Frímann Jónsson skrifar Skoðun SVEIT – Kastið inn handklæðinu Aðalsteinn Árni Baldursson skrifar Skoðun Skjáfíkn - vísindi eða trú? Ásdís Bergþórsdóttir skrifar Skoðun Evrópusambandið eða nasismi Snorri Másson skrifar Skoðun Friður eða svikalogn? Hilmari Þór Hilmarssyni, prófessor, svarað Andri Þorvarðarson skrifar Skoðun Hlýnun jarðar mun ekki valda heimsendi Sæunn Kjartansdóttir skrifar Skoðun Listin að styðja en ekki stýra Árni Sigurðsson skrifar Skoðun Með vægi í samræmi við það Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugvíkkandi efni: Forvitni umfram dómhörku Bergsveinn Ólafsson skrifar Skoðun Velferðartækni er það lykillinn að sjálfbærara heilbrigðiskerfi? Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Hindrum fleiri græn gímöld með einföldun regluverks Ásta Logadóttir,Trausti Björgvinsson skrifar Skoðun Vegna FB færslu Kristins Hrafnssonar: Misskilningur um endurgreiðslukerfi kvikmynda Ólafur William Hand skrifar Skoðun Hvernig tölum við um mat í kringum börnin okkar? Berglind Lilja Guðlaugsdóttir skrifar Skoðun Fangelsismál - Sparnaður og endurhæfing Ólafur Ágúst Hraundal skrifar Sjá meira
Afleiðingar kórónafaraldursins eru að skýrarast í hugum landsmanna—reyndar erum við lítið farin að gefa gaum að alþjóðlegum þáttum vandans, s.s. vaxandi flóttamannastraumi og aukinni örbirgð á sumum landsvæðum. Við gerum okkur grein fyrir að faraldurinn hefur bæði skammtíma- og langtímaáhrif; vitum að afleiðingarnar eru andlegar, félagslegar og efnahagslegar ekki síður en líkamlegar; við skiljum að aðstæðurnar krefjast oft flókinna og fjölbreyttra úrræða. Eins og annars staðar bera opinberir aðilar hér á landi hitann og þungann af viðbrögðum við faraldrinum. Samt verður sífellt ljósara að virkja þarf marga og ólíka aðila til aðgerða til að takmarka og bæta skaðann. Samtök sem þekkja vel aðstæður afmarkaðra hópa og rækta samband við félagsmenn og aðstandendur—grasrótarsamtök og sjálfstæð félög—geta gegnt lykilhlutverki með því að styðja opinberu aðgerðirnar, taka að sér sértæk verkefni, leggja lið við stefnumótun og rýna opinberar reglur og leiðbeiningar. Enda eru þessi félög lýðræðisleg verkfæri almennings. Fjölþættur vandi Við fáum reglulega sögur af vandanum. Landsamband eldri borgara hefur varað við slæmum áhrifum, jafnvel lífshættulegum, af einangrun á líf eldra fólks. Lögreglan og barnavernd hafa tekið á móti fleiri tilkynningum um heimilisofbeldi en nokkru sinni. Hjálparstarf kirkjunnar hefur aldrei fengið jafnmargar beiðnir um fjárhagsaðstoð (enda eru 17.000 einstaklingar skráðir atvinnulausir hjá Vinnumálastofnun, þar af 4.500 háskólamenntaðir, mun fleiri en í kjölfar bankahrunsins). Pepp Ísland, samtök fólks í fátækt, hafa afgreitt metfjölda matargjafa. Barnaheill og Landsamband ungmennafélaga hafa vakið athygli á kvíða og annarri andlegri vanheilsu ungs fólks. Sjúklingatengd félög hafa lýst áhyggjum af lífskjaraskerðingum sem skjólstæðingar þeirra verða fyrir vegna sóttvarnaraðgerða og annríkis heilbrigðisstofnana en að missa aðgengi að opinberri þjónustu um tíma getur haft langvarandi áhrif á veika einstaklinga. Eins og dæmin sýna hafa almannaheillasamtök látið veirufaraldurinn til sín taka. Félög eldri borgara, Rauði krossinn, Landsbjörg, Heimili og skóli og fjömörg fleiri hafa hlýtt kalli heilbrigðis- og almannavarnayfirvölda um þjónustu, leiðbeiningar, hvatningu og gagnrýnið álit. Geðhjálp, Þroskahjálp og ADHD-samtökin hafa efnt til námskeiða með ráðum til að glíma við breyttar aðstæður. Fjölmörg samtök undirbúa verkefni og atburði í haust til að vinna úr Covid-vandamálum sem bíða úrlausnar. Löskuð úr kófinu Því er hins vegar ekki að neita að almannaheillasamtök koma sjálf talsvert löskuð út úr kófinu. Þau hafa orðið fyrir truflun á starfsemi, þurft að aflýsa viðburðum, misst af fjáröflunartækifærum og tapað þjálfuðum sjálfboðaliðum. Á versta tíma standa þau frammi fyrir skertri getu til að láta til sín taka, eftirspurn eftir starfi þeirra hefur vaxið en getan minnkað. Nú síðast var Reykjavíkumaraþoni Íslandsbanka aflýst, en á síðasta ári söfnuðust 170 millj. Kr. áheit til góðra málefna. Góðgerðarsamtök hafa höfðað til fólks og fyrirtækja um að láta styrki með öðrum hætti af hendi rakna en tekjufallið verður samt sem áður mikið. Almannasamtök í öðrum löndum hafa orðið fyrir svipuðu tekjufalli og hafa bresk og norsk góðgerðasamtök þannig upplýst um stórfellda lækkun tekna sinna vegna veirufaraldursins. Stjórnvöld í þessum löndum hafa veitt almannaheillageiranum verulega styrki til að mæta áfallinu. Hjálpað til að hjálpa til Íslensk stjórnvöld hafa einnig veitt nokkra styrki til sérstakra verkefna í tengslum við faraldurinn, vegna aðgerða gegn ofbeldi, kvíða og einmanaleika, og starfs með börnum og unglingum—samtals að upphæð 130 millj. kr. Það kemur sér vel, en styrkirnir renna jafnan til að standa undir nýjum útgjöldum, ekki til að halda reglulegri starfsemi gangandi. Stjórnvöld gætu gripið til ráða sem ekki kalla á beinan fjárstuðning. Almannaheillasamtök hafa lengi beðið eftir að lagaleg og skattaleg staða þeirra verði styrkt. Stjórnarfrumvarp til laga um félög til almannaheilla hefur legið fyrir alþingi og verið til umræðu í heilan áratug en það myndi styrkja stöðu þessara samtaka með ýmsum hætti. Skattabreytingatillögur sem nefnd fjármálaráðherra um skattalega stöðu þriðja geirans gerði fyrr á árinu liggja ennfremur fyrir. Hvoru tveggja var frestað í vorkófinu. Brýnt er að afgreiðsla þessara mála verði hluti af almennum aðgerðum stjórnvalda gegn afleiðingum veirufaraldursins. Aðgerðir stjórnvalda hafa hingað til fyrst og fremst beinst að því að aðstoða fyrirtæki og verja opinbera þjónustu. Ekki var vanþörf á. Mikilvægt er að höfuðáhersla verði lögð á velferð einstaklinga og fjölskyldna. „Við erum fær um að enginn verði skilinn eftir“ sagði Svandís Svavarsdóttir heilbrigðisráðherra nýlega í viðtali. Ein forsenda þess er að virkja félagasamtök til átaka. Félagasamtök eru í einstæðri stöðu til að takast á við ýmsa þætti kórónuskaðans. Það er eðlilegt að ætlast til mikils af félagasamökum, en við þurfum einnig að viðurkenna að styrkur þeirra hefur verið skertur í faraldrinum. Aðkallandi er að styrkja stöðu þeirra. Höfundur er formaður Almannaheilla, samtaka þriðja geirans.
Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir Skoðun
Skoðun Hafa fyrrum æskunnar eftirlætisbörn og nú ellinnar olnbogabörn fengið nóg? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun Kennarar segja: „Nóg komið!“ – Verkfall fyrir virðingu og verðskulduð réttindi Jónas Sen skrifar
Skoðun Eru tengsl milli Úkraínustríðsins og breyttrar stöðu Grænlands? Hilmar Þór Hilmarsson skrifar
Skoðun Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir skrifar
Skoðun Friður eða svikalogn? Hilmari Þór Hilmarssyni, prófessor, svarað Andri Þorvarðarson skrifar
Skoðun Velferðartækni er það lykillinn að sjálfbærara heilbrigðiskerfi? Helga Dagný Sigurjónsdóttir skrifar
Skoðun Hindrum fleiri græn gímöld með einföldun regluverks Ásta Logadóttir,Trausti Björgvinsson skrifar
Skoðun Vegna FB færslu Kristins Hrafnssonar: Misskilningur um endurgreiðslukerfi kvikmynda Ólafur William Hand skrifar
Viljum við að erlendir milljarðamæringar setji einhliða leikreglurnar í almannarýminu okkar? Elfa Ýr Gylfadóttir Skoðun