Fjölskyldur redda ríkinu Guðmundur Steingrímsson skrifar 14. október 2019 07:00 Á einhverjum tímapunkti á lífsleiðinni mun ég líklega ekki geta klætt mig í sokka. Enn sem komið er á ég ekki í vandræðum með þessa mikilvægu iðju. Ég reyni meira að segja að temja mér þá venju að fara í sokka standandi á einum fæti. Þannig þjálfa ég jafnvægisskynið í leiðinni. Í kollinum hef ég komið mér upp plani varðandi það hvað gera skuli daginn sem ég dett í fyrsta skipti við svona sokkaaðgerð. Sú bylta verður án efa aumingjaleg. Lág stuna. Dynkur. Mikilvægt verður að halda andliti. Detti ég hef ég því ákveðið — verði einhver vitni — að ég muni umsvifalaust taka armbeygjur. Þar með mun líta út fyrir að vera mín á gólfinu hafi tilgang. Vaxandi stirðleika mun gæta. Aldurinn færist yfir. Mikið afskaplega má maður vera þakklátur fyrir hvern þann dag sem maður býr við fulla heilsu. En svo mun koma að því. Maður getur ekki hluti. Kannski lendir maður í slysi einhvern tímann og verður meira eða minna alveg upp á aðra kominn. Slíkt hendir. Þá blasir spurningin við: Hvað gerist? Verður mér sinnt? Níu prósent Á dögunum kom út skýrsla á vegum Eurostat. Hún staðfestir illan grun. Í ljós kom að á Íslandi er það fyrirkomulag algengast í Evrópu, að aðstandendur séu látnir sjá um að aðstoða fólk sem þarf umönnun. Hið opinbera, sem á að sjá um velferðarkerfið fyrir skattfé, veltir ábyrgðinni samviskulaust á fjölskyldur landsins. Um 9% uppkominna Íslendinga verja drjúgum hluta af tíma sínum í að sinna ættingjum sem þurfa umönnun. Þetta geta til dæmis verið aldraðir foreldrar, langveik börn eða fólk með fötlun. Á Norðurlöndum er þetta hlutfall að meðaltali 3%. Þessi svakalegi munur sýnir svart á hvítu hvernig velferðarkerfið er í grundvallaratriðum öðruvísi rekið hér en annars staðar á Norðurlöndum. Á meðan spekingar rökræða hér af listfengi nánast endalaust um það hvort velferðarkerfið eigi að vera ríkisrekið eða einkarekið hefur raunveruleikinn sinn gang. Einhver þarf jú að sinna fólkinu. Velferðarkerfið er því að stórum hluta fjölskyldurekið. Aðstandendum rennur blóðið til skyldunnar. Þeir sjá um að sinna þörfinni sem hið opinbera hundsar. Íslenska leiðin Svona er hægt að nýta ást og kærleika nákominna til að spara fé í ráðuneytum. Excelskjöl með vaktaplönum systkina — við umönnun aldraðra foreldra — hanga á ísskápum. Eiginmanni er gefið frí einu sinni í viku við umönnun eiginkonu með Alzheimer. Á laugardögum taka börnin keflið. Móðir gefur vinnuna upp á bátinn til að sinna langveiku barni. Öldruð bakveik eiginkona kemur eiginmanni sínum á klósettið. Þrekvirki eru unnin á hverjum degi. Er þetta ekki módel sem Íslendingar mættu stæra sig meira af? Er ekki lag að flytja út þessa tegund af velferðarkerfi? Á Íslandi eru aðstandendur undir mestu álagi allra í Evrópu. Heyra má fyrir sér hvernig setningin gæti hljómað á alþjóðlegri ráðstefnu um velferðarmál: „In Iceland we are proud to have built a welfare system that puts a large portion of the care responsibilities on the shoulders of relatives.“ Þetta, ásamt árangri í kynjajafnrétti og nýtingu sjálfbærra orkuauðlinda, skilgreinir auðvitað hina miklu fyrirmyndarstöðu Íslendinga í samfélagi þjóðanna. Meðvituð stefna Á sumum sviðum ríkir þónokkur sátt um það að fólkið í landinu, í sjálfboðaliðastarfi eða í gegnum skipulögð samtök, sjái um mikilvæga starfsemi. Björgunarsveitirnar eru dæmi um þetta. Áfengismeðferðir líka. Hins vegar held ég að það megi óhikað fullyrða að það fyrirkomulag að aðstandendur sjái um velferðarkerfið að stórum hluta sé fullkomlega órætt og um það ríki engin sátt. Það er þó útlit fyrir að þetta sé meðvituð stefna. Nú síðast rataði í fréttir að fötluð börn eigi helst ekki að fá notendastýrða persónulega aðstoð. Ekki er til fé, er sagt. En hver er þá pælingin? Eiga börnin að sjá um sig sjálf? Eiga þau að éta það sem úti frýs? Nei. Aðstandendur redda. Af sjónarhóli kerfis sem er upptekið við að sóa peningum í alls konar dót eins og misheppnað íbúðabrask eða kola- og peningabrennandi stóriðju koma aðstandendur sterkir inn þegar svona mál eins og umönnun þurfandi fólks er annars vegar. Bingó. Fyrst þessi aðferð kemur svona vel til greina í velferðarkerfinu má spyrja sig hvers vegna þetta er þá ekki gert á fleiri sviðum. Leggja mætti niður leikskólana. Mamma og pabbi redda. Til hvers að hafa lögreglu? Nágrannavakt er feykinóg. Leggja má niður sorphirðu. Fólk getur farið með tunnurnar sjálft. Þetta yrði skilvirkt þjóðfélag eða hitt þó heldur. Allir á flandri við að redda. Fólk búið á því. Útkeyrt verður það fyrr að öryrkjum sjálft. En hvaða máli skiptir það? Það verða alltaf til ferskir aðstandendur. Það er snilldin. Þeir munu alltaf hlaupa til. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Eldri borgarar Guðmundur Steingrímsson Mest lesið Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson Skoðun Skoðun Skoðun Kenningar úr gildi svo að kirkjan þarf að komast á annað stig Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Dansaðu vindur Berglind Ósk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Þessi stórskrítnu norm í óbarnvænu samfélagi Sólveig María Svavarsdóttir skrifar Skoðun Um vaxtahækkanir og verð á hveiti Haukur Skúlason skrifar Skoðun Öryggi byggir á mönnun og launum Jórunn Frímannsdóttir skrifar Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Mammon hefur náð lífeyrissjóðum á sitt band Halla Signý Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Forgangsorkan verður ekki skert Tinna Traustadóttir skrifar Skoðun Umhyggja - hvað er það? Árný Ingvarsdóttir skrifar Skoðun „Við höfðum öll rangt fyrir okkur“ Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar Skoðun Þegar móðir mín kvaddi okkur fyrir einu ári síðan í dag Gísli Hvanndal Jakobsson skrifar Skoðun Íþróttahreyfingin og gerviverktaka Ástþór Jón Ragnheiðarson skrifar Skoðun Tölum um tilfinningar Amanda Ásdís Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Óttinn við íslensku rafkrónuna Birna Guðný Björnsdóttir skrifar Skoðun Áskorun til Sjúkratrygginga Íslands – hugsum í lausnum Björn Bjarki Þorsteinsson skrifar Skoðun Afnemum launamisrétti Guðmundur Ingi Guðbrandsson skrifar Skoðun Hvað hefur Ísland gert? Katla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar Skoðun Ýmislegt um rafmagnsbíla og reiðhjól Valur Elli Valsson skrifar Skoðun Taugatýpísk forréttindi Mamiko Dís Ragnarsdóttir skrifar Skoðun Hver er ég og hvert er ég að fara? Ellý Tómasdóttir skrifar Skoðun Þeir borga sem nota! Tómas Kristjánsson skrifar Skoðun Að hjálpa fólki að standa á eigin fótum Jón Þór Kristjánsson skrifar Skoðun Samkennd samfélags Guðrún Karls Helgudóttir skrifar Skoðun „Heimferða- og fylgdadeild“ Eiríkur Rögnvaldsson skrifar Skoðun Til varnar mennsku kúgarans Hans Alexander Margrétarson Hansen skrifar Skoðun Þegar ómennskan vitnar í lög Bubbi Morthens skrifar Skoðun Engum til sóma Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Góðan daginn, ég ætla að fá … ENGLISH PLEASE! Ólafur Guðsteinn Kristjánsson skrifar Sjá meira
Á einhverjum tímapunkti á lífsleiðinni mun ég líklega ekki geta klætt mig í sokka. Enn sem komið er á ég ekki í vandræðum með þessa mikilvægu iðju. Ég reyni meira að segja að temja mér þá venju að fara í sokka standandi á einum fæti. Þannig þjálfa ég jafnvægisskynið í leiðinni. Í kollinum hef ég komið mér upp plani varðandi það hvað gera skuli daginn sem ég dett í fyrsta skipti við svona sokkaaðgerð. Sú bylta verður án efa aumingjaleg. Lág stuna. Dynkur. Mikilvægt verður að halda andliti. Detti ég hef ég því ákveðið — verði einhver vitni — að ég muni umsvifalaust taka armbeygjur. Þar með mun líta út fyrir að vera mín á gólfinu hafi tilgang. Vaxandi stirðleika mun gæta. Aldurinn færist yfir. Mikið afskaplega má maður vera þakklátur fyrir hvern þann dag sem maður býr við fulla heilsu. En svo mun koma að því. Maður getur ekki hluti. Kannski lendir maður í slysi einhvern tímann og verður meira eða minna alveg upp á aðra kominn. Slíkt hendir. Þá blasir spurningin við: Hvað gerist? Verður mér sinnt? Níu prósent Á dögunum kom út skýrsla á vegum Eurostat. Hún staðfestir illan grun. Í ljós kom að á Íslandi er það fyrirkomulag algengast í Evrópu, að aðstandendur séu látnir sjá um að aðstoða fólk sem þarf umönnun. Hið opinbera, sem á að sjá um velferðarkerfið fyrir skattfé, veltir ábyrgðinni samviskulaust á fjölskyldur landsins. Um 9% uppkominna Íslendinga verja drjúgum hluta af tíma sínum í að sinna ættingjum sem þurfa umönnun. Þetta geta til dæmis verið aldraðir foreldrar, langveik börn eða fólk með fötlun. Á Norðurlöndum er þetta hlutfall að meðaltali 3%. Þessi svakalegi munur sýnir svart á hvítu hvernig velferðarkerfið er í grundvallaratriðum öðruvísi rekið hér en annars staðar á Norðurlöndum. Á meðan spekingar rökræða hér af listfengi nánast endalaust um það hvort velferðarkerfið eigi að vera ríkisrekið eða einkarekið hefur raunveruleikinn sinn gang. Einhver þarf jú að sinna fólkinu. Velferðarkerfið er því að stórum hluta fjölskyldurekið. Aðstandendum rennur blóðið til skyldunnar. Þeir sjá um að sinna þörfinni sem hið opinbera hundsar. Íslenska leiðin Svona er hægt að nýta ást og kærleika nákominna til að spara fé í ráðuneytum. Excelskjöl með vaktaplönum systkina — við umönnun aldraðra foreldra — hanga á ísskápum. Eiginmanni er gefið frí einu sinni í viku við umönnun eiginkonu með Alzheimer. Á laugardögum taka börnin keflið. Móðir gefur vinnuna upp á bátinn til að sinna langveiku barni. Öldruð bakveik eiginkona kemur eiginmanni sínum á klósettið. Þrekvirki eru unnin á hverjum degi. Er þetta ekki módel sem Íslendingar mættu stæra sig meira af? Er ekki lag að flytja út þessa tegund af velferðarkerfi? Á Íslandi eru aðstandendur undir mestu álagi allra í Evrópu. Heyra má fyrir sér hvernig setningin gæti hljómað á alþjóðlegri ráðstefnu um velferðarmál: „In Iceland we are proud to have built a welfare system that puts a large portion of the care responsibilities on the shoulders of relatives.“ Þetta, ásamt árangri í kynjajafnrétti og nýtingu sjálfbærra orkuauðlinda, skilgreinir auðvitað hina miklu fyrirmyndarstöðu Íslendinga í samfélagi þjóðanna. Meðvituð stefna Á sumum sviðum ríkir þónokkur sátt um það að fólkið í landinu, í sjálfboðaliðastarfi eða í gegnum skipulögð samtök, sjái um mikilvæga starfsemi. Björgunarsveitirnar eru dæmi um þetta. Áfengismeðferðir líka. Hins vegar held ég að það megi óhikað fullyrða að það fyrirkomulag að aðstandendur sjái um velferðarkerfið að stórum hluta sé fullkomlega órætt og um það ríki engin sátt. Það er þó útlit fyrir að þetta sé meðvituð stefna. Nú síðast rataði í fréttir að fötluð börn eigi helst ekki að fá notendastýrða persónulega aðstoð. Ekki er til fé, er sagt. En hver er þá pælingin? Eiga börnin að sjá um sig sjálf? Eiga þau að éta það sem úti frýs? Nei. Aðstandendur redda. Af sjónarhóli kerfis sem er upptekið við að sóa peningum í alls konar dót eins og misheppnað íbúðabrask eða kola- og peningabrennandi stóriðju koma aðstandendur sterkir inn þegar svona mál eins og umönnun þurfandi fólks er annars vegar. Bingó. Fyrst þessi aðferð kemur svona vel til greina í velferðarkerfinu má spyrja sig hvers vegna þetta er þá ekki gert á fleiri sviðum. Leggja mætti niður leikskólana. Mamma og pabbi redda. Til hvers að hafa lögreglu? Nágrannavakt er feykinóg. Leggja má niður sorphirðu. Fólk getur farið með tunnurnar sjálft. Þetta yrði skilvirkt þjóðfélag eða hitt þó heldur. Allir á flandri við að redda. Fólk búið á því. Útkeyrt verður það fyrr að öryrkjum sjálft. En hvaða máli skiptir það? Það verða alltaf til ferskir aðstandendur. Það er snilldin. Þeir munu alltaf hlaupa til.
Skoðun Álit Einhverfupaunksins um ABA meðferð og kennslu á Íslandi Sigrún Ósk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Akureyrarbær greiðir götu kvennaathvarfs á Akureyri eins og kostur er Ásthildur Sturludóttir skrifar
Skoðun Viðhorf almennings og neytenda til sjálfbærnimála fyrirtækja og stofnana skiptir miklu máli Soffía Sigurgeirsdóttir,Trausti Haraldsson skrifar