Pólitíkin skilar auðu um ráðherraábyrgð og Landsdóm Þorbjörn Þórðarson skrifar 26. nóvember 2017 21:00 Engin umræða hefur farið fram á vettvangi stjórnmálanna um hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þegar lög um Landsdóm og lög um ráðherraábyrgð voru sett taldi löggjafinn nauðsynlegt að fjalla um refsiábyrgð ráðherra fyrir sérdómstól vegna þeirrar sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum. Geir H. Haarde var sýknaður af öllum alvarlegustu ákæruliðunum í Landsdómsmálinu líkt og segir í niðurstöðu dómsins en sakfelldur fyrir að halda ekki ríkisstjórnarfundi um mikilvæg stjórnarmálefni eins og mælt er fyrir um í 17. gr. stjórnarskrárinnar. Allur sakarkostnaður málsins var greiddur úr ríkissjóði, þar á meðal 25 milljóna króna málsvarnarlaun Andra Árnasonar verjanda Geirs. Mannréttindadómstóll Evrópu komst að þeirri niðurstöðu á fimmtudag í máli Geirs gegn íslenska ríkinu að íslenska ríkið hefði ekki gerst brotlegt við ákvæði mannréttindasáttmálans í Landsdómsmálinu. Hvorki var brotin málsmeðferð á Geir né var brotinn á honum réttur vegna skorts á refsiheimild í málinu. Frá dómsuppkvaðningu í Landsdómsmálinu 23. apríl 2012 hefur sú umræða reglulega skotið upp kollinum á vettvangi stjórnmálanna að leggja beri niður Landsdóm. Árið 2013 sagði Bjarni Benediktsson að þáverandi ríkisstjórn myndi beita sér fyrir því að leggja Landsdóm niður. „Mér finnst það svo mikilvæg réttarbót hjá okkur að það megi ekki bíða. Mér fannst ekki rétt að þeir sem vildu beita lögunum ættu forgöngu um að taka þau til endurskoðunar, þ.e fyrrverandi ríkisstjórn, en mér finnst rétt að setja strax af stað vinnu við að breyta lögunum,“ sagði Bjarni í fréttum Stöðvar 2 hinn 29. júní 2013. Guðni Th. Jóhannesson forseti Íslands blandaði sér svo í þessa umræðu í viðtali við Tímarit Lögréttu í mars á þessu ári. „Nú svara ég því bara úr því að þið spyrjið: Burt með Landsdóm! Hann á ekkert erindi í stjórnarskrá,“ sagði forsetinn. Katrín Jakobsdóttir formaður Vinstri grænna talaði síðan á þessum nótum í fréttum okkar á fimmtudag.„Það er löngu tímabært að endurskoða þetta landsdómskerfi. Þótt íslenska ríkið teljist ekki hafa brotið Mannréttindasáttmálann þá er kerfið úrelt,“ sagði Katrín. Björg Thorarensen prófessor í stjórnskipunarrétti við lagadeild Háskóla Íslands. Björg Thorarensen prófessor í lögfræði við HÍ fjallar um þetta í sérstökum kafla í riti sínu Stjórnskipunarréttur - undirstöður og handhafar ríkisvalds. Þar segir: „Er pólitíska ábyrgðin nægileg vörn gegn misbeitingu valds af hálfu ráðherra og eru nægilegar refsiheimildir um brot ráðherra í ákvæðum alm. hgl. um brot í opinberu starfi? Þegar núgildandi lög um ráðherraábyrgð og Landsdóm voru sett í byrjun sjöunda áratugarins var þessari spurningu svarað neitandi. Bent var á þá sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum.“ (bls. 400). Björg segir jafnframt: „Ekkert stendur því í vegi að heildarendurskoðun fari fram á lögum um ráðherraábyrgð og Landsdóm. (…) Aðalatriðið er að taka afstöðu til þeirrar grundvallarspurningar hvort enn sé þörf á að mæla fyrir um sérstaka lagalega ábyrgð ráðherra í stjórnarskrá þar sem þingið sjálft hefur ákæruvald.“ (bls. 420). Engu svarað um hvað eigi að koma í staðinn Ljóst er að pólitíkin á Íslandi hefur ekki svarað því hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þá hefur heldur ekki átt sér stað umræða um hvort það sé fullnægjandi að mæla fyrir um refsiábyrgð ráðherra í almennum hegningarlögum líkt og gildir um opinbera embættismenn. Eins og Björg rekur í sinni bók var það ekki talið heppilegt á sínum tíma. Fréttastofan bar þetta á ný undir Katrínu Jakobsdóttur, sem verður að öllum líkindum forsætisráðherra í næstu ríkisstjórn. „Mjög margir stjórnmálamenn hafa í gegnum tíðina bent á að þessi ákvæði eins og þau eru núna í lögum og stjórnarskrá séu úrelt. Það hafa verið hugmyndir ræddar, fordæmi til að mynda frá Noregi, en við höfum bara ekki náð að komast áfram í þessari umræðu. Því miður,“ sagði Katrín í dag. Landsdómur Mest lesið „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Innlent Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Innlent Bílvelta í Kömbunum Innlent Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Innlent Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Innlent Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Innlent Lögregla kölluð til eftir að bremsuvírar voru klipptir á reiðhjólum barna Innlent Hleypur 110 kílómetra á dag til að setja heimsmet Lífið Brunarústirnar fjarlægðar tveimur árum eftir brunann Innlent Árborg girnist svæði Flóahrepps Innlent Fleiri fréttir Nöfn myrtra barna verða lesin upp í sjö klukkustundir Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Eygir vonarneista í fyrsta sinn og mótmæli um allt land Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Árborg girnist svæði Flóahrepps Sendu kæligáma til Úkraínu Langflestir lögreglumenn á Suðurnesjum Brunarústirnar fjarlægðar tveimur árum eftir brunann Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Reyndi að stinga lögreglu af á buggy Bílvelta í Kömbunum „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Skoða að efla geðheilbrigðisþjónustu á Austurlandi eftir röð áfalla Kjölur ekki á dagskrá Lögregla kölluð til eftir að bremsuvírar voru klipptir á reiðhjólum barna Fólk deili lyfseðlum og „míkródósi“: „Við getum ekki réttlætt þá meðferð“ Deila lyfseðlum fyrir þyngdarstjórnunarlyf og undankeppni HM hefst Starfsfólk Alcoa vilji setja fyrirtækinu mörk Lögregla hafi hlaupið á sig á Siglufirði: „Þetta eru einstök prúðmenni“ Ætla að rannsaka meint undirboð á kísilmálmi „Mér hefur aldrei verið sýnd jafn mikil vanvirðing“ Hélt eiginkonu og fimm börnum í heljargreipum Breyta Korpuskóla til að anna eftirspurn í Klettaskóla Vegabætur á Vestfjörðum opni tækifæri í vetrarferðamennsku Vilja aðgerðir strax Ástand á stúdentagörðum: Ítrekuð innbrot, mat stolið, dýnur í kjallara og hland á gólfi „Geta verið dauðsföll, þú veist ekkert hvað er í þessu“ Öllum börnum undir sex mánaða boðin forvörn gegn RS veiru Vildu fá að vita hvort ríkisstyrkir hefðu farið í málsóknir gegn orkuframkvæmdum Sjá meira
Engin umræða hefur farið fram á vettvangi stjórnmálanna um hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þegar lög um Landsdóm og lög um ráðherraábyrgð voru sett taldi löggjafinn nauðsynlegt að fjalla um refsiábyrgð ráðherra fyrir sérdómstól vegna þeirrar sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum. Geir H. Haarde var sýknaður af öllum alvarlegustu ákæruliðunum í Landsdómsmálinu líkt og segir í niðurstöðu dómsins en sakfelldur fyrir að halda ekki ríkisstjórnarfundi um mikilvæg stjórnarmálefni eins og mælt er fyrir um í 17. gr. stjórnarskrárinnar. Allur sakarkostnaður málsins var greiddur úr ríkissjóði, þar á meðal 25 milljóna króna málsvarnarlaun Andra Árnasonar verjanda Geirs. Mannréttindadómstóll Evrópu komst að þeirri niðurstöðu á fimmtudag í máli Geirs gegn íslenska ríkinu að íslenska ríkið hefði ekki gerst brotlegt við ákvæði mannréttindasáttmálans í Landsdómsmálinu. Hvorki var brotin málsmeðferð á Geir né var brotinn á honum réttur vegna skorts á refsiheimild í málinu. Frá dómsuppkvaðningu í Landsdómsmálinu 23. apríl 2012 hefur sú umræða reglulega skotið upp kollinum á vettvangi stjórnmálanna að leggja beri niður Landsdóm. Árið 2013 sagði Bjarni Benediktsson að þáverandi ríkisstjórn myndi beita sér fyrir því að leggja Landsdóm niður. „Mér finnst það svo mikilvæg réttarbót hjá okkur að það megi ekki bíða. Mér fannst ekki rétt að þeir sem vildu beita lögunum ættu forgöngu um að taka þau til endurskoðunar, þ.e fyrrverandi ríkisstjórn, en mér finnst rétt að setja strax af stað vinnu við að breyta lögunum,“ sagði Bjarni í fréttum Stöðvar 2 hinn 29. júní 2013. Guðni Th. Jóhannesson forseti Íslands blandaði sér svo í þessa umræðu í viðtali við Tímarit Lögréttu í mars á þessu ári. „Nú svara ég því bara úr því að þið spyrjið: Burt með Landsdóm! Hann á ekkert erindi í stjórnarskrá,“ sagði forsetinn. Katrín Jakobsdóttir formaður Vinstri grænna talaði síðan á þessum nótum í fréttum okkar á fimmtudag.„Það er löngu tímabært að endurskoða þetta landsdómskerfi. Þótt íslenska ríkið teljist ekki hafa brotið Mannréttindasáttmálann þá er kerfið úrelt,“ sagði Katrín. Björg Thorarensen prófessor í stjórnskipunarrétti við lagadeild Háskóla Íslands. Björg Thorarensen prófessor í lögfræði við HÍ fjallar um þetta í sérstökum kafla í riti sínu Stjórnskipunarréttur - undirstöður og handhafar ríkisvalds. Þar segir: „Er pólitíska ábyrgðin nægileg vörn gegn misbeitingu valds af hálfu ráðherra og eru nægilegar refsiheimildir um brot ráðherra í ákvæðum alm. hgl. um brot í opinberu starfi? Þegar núgildandi lög um ráðherraábyrgð og Landsdóm voru sett í byrjun sjöunda áratugarins var þessari spurningu svarað neitandi. Bent var á þá sérstöðu sem störf ráðherra hefðu og að þeir gætu orðið sekir um misferli sem kæmi tæplega til álita hjá öðrum opinberum starfsmönnum.“ (bls. 400). Björg segir jafnframt: „Ekkert stendur því í vegi að heildarendurskoðun fari fram á lögum um ráðherraábyrgð og Landsdóm. (…) Aðalatriðið er að taka afstöðu til þeirrar grundvallarspurningar hvort enn sé þörf á að mæla fyrir um sérstaka lagalega ábyrgð ráðherra í stjórnarskrá þar sem þingið sjálft hefur ákæruvald.“ (bls. 420). Engu svarað um hvað eigi að koma í staðinn Ljóst er að pólitíkin á Íslandi hefur ekki svarað því hvað eigi að koma í staðinn fyrir Landsdóm. Þá hefur heldur ekki átt sér stað umræða um hvort það sé fullnægjandi að mæla fyrir um refsiábyrgð ráðherra í almennum hegningarlögum líkt og gildir um opinbera embættismenn. Eins og Björg rekur í sinni bók var það ekki talið heppilegt á sínum tíma. Fréttastofan bar þetta á ný undir Katrínu Jakobsdóttur, sem verður að öllum líkindum forsætisráðherra í næstu ríkisstjórn. „Mjög margir stjórnmálamenn hafa í gegnum tíðina bent á að þessi ákvæði eins og þau eru núna í lögum og stjórnarskrá séu úrelt. Það hafa verið hugmyndir ræddar, fordæmi til að mynda frá Noregi, en við höfum bara ekki náð að komast áfram í þessari umræðu. Því miður,“ sagði Katrín í dag.
Landsdómur Mest lesið „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Innlent Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Innlent Bílvelta í Kömbunum Innlent Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Innlent Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Innlent Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Innlent Lögregla kölluð til eftir að bremsuvírar voru klipptir á reiðhjólum barna Innlent Hleypur 110 kílómetra á dag til að setja heimsmet Lífið Brunarústirnar fjarlægðar tveimur árum eftir brunann Innlent Árborg girnist svæði Flóahrepps Innlent Fleiri fréttir Nöfn myrtra barna verða lesin upp í sjö klukkustundir Eygir vonarneista í fyrsta sinn í marga mánuði Eygir vonarneista í fyrsta sinn og mótmæli um allt land Segir dregið úr veiðum á grundvelli „Walt Disneylíffræði“ Árborg girnist svæði Flóahrepps Sendu kæligáma til Úkraínu Langflestir lögreglumenn á Suðurnesjum Brunarústirnar fjarlægðar tveimur árum eftir brunann Íbúar mótmæla og vilja börn frekar en byggingu í Gunnarsbrekku Reyndi að stinga lögreglu af á buggy Bílvelta í Kömbunum „Eins og að fá hnefahögg í andlitið“ Sveitarstjórn reyni að skrá íbúa úr sveitarfélaginu og ógni grundvallarréttindum Skoða að efla geðheilbrigðisþjónustu á Austurlandi eftir röð áfalla Kjölur ekki á dagskrá Lögregla kölluð til eftir að bremsuvírar voru klipptir á reiðhjólum barna Fólk deili lyfseðlum og „míkródósi“: „Við getum ekki réttlætt þá meðferð“ Deila lyfseðlum fyrir þyngdarstjórnunarlyf og undankeppni HM hefst Starfsfólk Alcoa vilji setja fyrirtækinu mörk Lögregla hafi hlaupið á sig á Siglufirði: „Þetta eru einstök prúðmenni“ Ætla að rannsaka meint undirboð á kísilmálmi „Mér hefur aldrei verið sýnd jafn mikil vanvirðing“ Hélt eiginkonu og fimm börnum í heljargreipum Breyta Korpuskóla til að anna eftirspurn í Klettaskóla Vegabætur á Vestfjörðum opni tækifæri í vetrarferðamennsku Vilja aðgerðir strax Ástand á stúdentagörðum: Ítrekuð innbrot, mat stolið, dýnur í kjallara og hland á gólfi „Geta verið dauðsföll, þú veist ekkert hvað er í þessu“ Öllum börnum undir sex mánaða boðin forvörn gegn RS veiru Vildu fá að vita hvort ríkisstyrkir hefðu farið í málsóknir gegn orkuframkvæmdum Sjá meira