Hvenær lýkur "leiðréttingu launa“? Þorsteinn Víglundsson skrifar 23. júní 2015 00:00 Undangenginn vetur hefur einkennst af harðvítugri kjaradeilum en um áratugaskeið. Boðað var til verkfalla sem náð hefðu til tugþúsunda launamanna með tilheyrandi tjóni fyrir fyrirtæki og launafólk. Með nýgerðum kjarasamningum SA og VR, LÍV, Flóabandalags og SGS og frestun aðgerða hjá iðnaðarmönnum tókst að afstýra verkföllum á almennum vinnumarkaði en inngrip Alþingis þurfti til að stöðva verkfall BHM og hjúkrunarfræðinga. Þessar hörðu deilur komu í kjölfar þess að ekki tókst að ná samstöðu um niðurstöðu kjarasamninga á vinnumarkaði á síðasta ári. Þrátt fyrir að þorri vinnumarkaðar hefði samþykkt að feta nýjar slóðir þar sem samið væri um hófstilltar launahækkanir í takti við það sem tíðkast í nágrannalöndunum, töldu nokkrir hópar sig þarfnast sértækra leiðréttinga og sóttu umtalsvert meiri hækkanir með beitingu verkfallsvopnsins. Má þar helst nefna kennara og lækna. Í kjölfarið brustu allar flóðgáttir í kröfugerðum verkalýðsfélaga og hvarvetna var farið fram á tugprósenta launahækkanir á skömmum tíma. Oftar en ekki var vísað til þess að leiðrétta þyrfti kjör viðkomandi hópa vegna launahækkana annarra umfram eigin félagsmenn. Þetta nefnist í daglegu tali höfrungahlaup og hefur verið viðvarandi vandamál á íslenskum vinnumarkaði í áratugi. Í febrúar á þessu ári kom út sameiginleg skýrsla heildarsamtaka á vinnumarkaðnum um launaþróun undanfarinna átta ára og efnahagsforsendur kjarasamninga 2015. Hún sýnir svo ekki verður um villst að launaþróun á vinnumarkaði 2006-2014 var mjög jöfn og meira jafnvægi ríkir á milli launaþróunar einstakra hópa nú en verið hefur um langt skeið. Þótt hækkanir hópanna séu nokkuð svipaðar í heild, þegar litið er yfir tímabilið 2006-2014, er tímasetning þeirra mismunandi, eins og sjá má á meðfylgjandi mynd.Læknar sátu eftir Hjúkrunarfræðingar og aðildarfélög BHM hafa farið fram á „leiðréttingar“ eins og svo margir aðrir og hafa m.a. vísað til kjarasamninga lækna. Samanburður á launaþróun hjúkrunarfræðinga og lækna leiðir í ljós að læknar höfðu búið við mun lakari launaþróun en hjúkrunarfræðingar og aðrir hópar háskólamenntaðra starfsmanna ríkisins, á árunum 2006 til 2014. Með umsömdum hækkunum við lækna um síðustu áramót hafa laun þeirra hækkað um tæplega 60% frá nóvember 2006 sem er sambærileg launaþróun og aðrir hópar á vinnumarkaði hafa notið. Það á einnig við um laun hjúkrunarfræðinga sem hafa hækkað um tæplega 60% á þessu tímabili samkvæmt upplýsingum fjármálaráðuneytisins. Þessi þróun sést skýrt á meðfylgjandi mynd. Kjarasamningar lækna um síðustu áramót jöfnuðu launaþróun þeirra og hjúkrunarfræðinga og geta því kröfur annarra hópa ekki verið reistar á kjarasamningum lækna.Forsenda samninga Í nýgerðum kjarasamningum á almennum vinnumarkaði var samið um 17-20% launahækkanir til ársloka 2018. Það samsvarar liðlega 5% launahækkun að meðaltali á ári. Jafnframt eru forsenduákvæði í samningunum um að semji aðrir hópar á vinnumarkaði um markvert meiri launabreytingar á þessu tímabili veiti það samningsaðilum heimild til að segja þeim upp. Forsenduákvæðið var skilyrði þess að unnt væri að semja til lengri tíma. Fram hefur komið að Bandalag háskólamanna (BHM) krefjist að minnsta kosti 30% hækkunar á launum félagsmanna sinna og þótt lítið hafi verið gefið upp um kröfur stéttarfélags hjúkrunarfræðinga (Fíh) má þó lesa úr yfirlýsingum forsvarsmanna þeirra að gerð sé krafa um 10-15% hækkun umfram það sem BHM semji um, þ.e. að laun hjúkrunarfræðinga myndu hækka um 40-45% ef BHM hefði fengið sínum kröfum framgengt. Af ofangreindum samanburði sést að umtalsvert meiri launahækkanir til félagsmanna BHM og Fíh verða ekki rökstuddar með launaþróun annarra hópa. Hefðu kröfur þeirra náð fram að ganga hefðu forsendur allra kjarasamninga á almennum vinnumarkaði brostið strax á næsta ári og heimild skapast fyrir uppsögn þeirra. Umframhækkanir BHM og Fíh hefðu því orðið efniviður í næstu umferð í höfrungahlaupi á íslenskum vinnumarkaði. Launahækkanir sem þegar hefur verið samið um á vinnumarkaði munu reyna mjög á þanþol íslenska hagkerfisins og líkur eru á vaxandi verðbólgu og minni fjölgun starfa en ella vegna þeirra. Varnaðarorð Seðlabanka Íslands hafa verið mjög skýr hvað þetta varðar og þau ber að taka alvarlega. Frekari launahækkanir myndu aðeins auka enn frekar á vandann með gamalkunnum afleiðingum. Á endanum myndi samkeppnisstaða íslenskra útflutningsatvinnuvega stórskaðast og gengi krónunnar yrði að falla til að rétta hana af. Í þessari hringekju höfum við oft setið áður. Í efnahagslegu samhengi eru kröfugerðir BHM og Fíh ábyrgðarlausar. Að sama skapi veldur það vonbrigðum að stjórnmálaflokkar lýsa fyrirvaralausum stuðningi við kröfugerðir þeirra. Í því felst efnahagslegt ábyrgðarleysi. Sú staða sem skapaðist á vinnumarkaði í vetur áréttar enn nauðsyn þess að breyta vinnubrögðum við gerð kjarasamninga hér á landi. Ákvarðanir um laun í miðlægum kjarasamningum eru meðal mikilvægustu efnahagslegu ákvarðana á hverjum tíma. Efnahagslegur stöðugleiki verður aldrei tryggður hér á landi án ábyrgra kjarasamninga. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þorsteinn Víglundsson Mest lesið Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir Skoðun Skoðun Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Undirbúum börnin fyrir skólann með hjálp gervigreindar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Enginn skilinn eftir á götunni Dagmar Valsdóttir skrifar Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar Skoðun Hví borgar útgerðin – ekki malarnáman? Guðmundur Edgarsson skrifar Skoðun Vantraust Flokks fólksins á Viðreisn Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun 48 daga blekking: Loforð sem leiðir til lögbrota? Svanur Guðmundsson skrifar Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar Skoðun Málþóf á kostnað ungs fólks Lísa Margrét Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar Skoðun Ómeðvituð vörn í orðræðu – þegar vald ver sjálft sig Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Sjá meira
Undangenginn vetur hefur einkennst af harðvítugri kjaradeilum en um áratugaskeið. Boðað var til verkfalla sem náð hefðu til tugþúsunda launamanna með tilheyrandi tjóni fyrir fyrirtæki og launafólk. Með nýgerðum kjarasamningum SA og VR, LÍV, Flóabandalags og SGS og frestun aðgerða hjá iðnaðarmönnum tókst að afstýra verkföllum á almennum vinnumarkaði en inngrip Alþingis þurfti til að stöðva verkfall BHM og hjúkrunarfræðinga. Þessar hörðu deilur komu í kjölfar þess að ekki tókst að ná samstöðu um niðurstöðu kjarasamninga á vinnumarkaði á síðasta ári. Þrátt fyrir að þorri vinnumarkaðar hefði samþykkt að feta nýjar slóðir þar sem samið væri um hófstilltar launahækkanir í takti við það sem tíðkast í nágrannalöndunum, töldu nokkrir hópar sig þarfnast sértækra leiðréttinga og sóttu umtalsvert meiri hækkanir með beitingu verkfallsvopnsins. Má þar helst nefna kennara og lækna. Í kjölfarið brustu allar flóðgáttir í kröfugerðum verkalýðsfélaga og hvarvetna var farið fram á tugprósenta launahækkanir á skömmum tíma. Oftar en ekki var vísað til þess að leiðrétta þyrfti kjör viðkomandi hópa vegna launahækkana annarra umfram eigin félagsmenn. Þetta nefnist í daglegu tali höfrungahlaup og hefur verið viðvarandi vandamál á íslenskum vinnumarkaði í áratugi. Í febrúar á þessu ári kom út sameiginleg skýrsla heildarsamtaka á vinnumarkaðnum um launaþróun undanfarinna átta ára og efnahagsforsendur kjarasamninga 2015. Hún sýnir svo ekki verður um villst að launaþróun á vinnumarkaði 2006-2014 var mjög jöfn og meira jafnvægi ríkir á milli launaþróunar einstakra hópa nú en verið hefur um langt skeið. Þótt hækkanir hópanna séu nokkuð svipaðar í heild, þegar litið er yfir tímabilið 2006-2014, er tímasetning þeirra mismunandi, eins og sjá má á meðfylgjandi mynd.Læknar sátu eftir Hjúkrunarfræðingar og aðildarfélög BHM hafa farið fram á „leiðréttingar“ eins og svo margir aðrir og hafa m.a. vísað til kjarasamninga lækna. Samanburður á launaþróun hjúkrunarfræðinga og lækna leiðir í ljós að læknar höfðu búið við mun lakari launaþróun en hjúkrunarfræðingar og aðrir hópar háskólamenntaðra starfsmanna ríkisins, á árunum 2006 til 2014. Með umsömdum hækkunum við lækna um síðustu áramót hafa laun þeirra hækkað um tæplega 60% frá nóvember 2006 sem er sambærileg launaþróun og aðrir hópar á vinnumarkaði hafa notið. Það á einnig við um laun hjúkrunarfræðinga sem hafa hækkað um tæplega 60% á þessu tímabili samkvæmt upplýsingum fjármálaráðuneytisins. Þessi þróun sést skýrt á meðfylgjandi mynd. Kjarasamningar lækna um síðustu áramót jöfnuðu launaþróun þeirra og hjúkrunarfræðinga og geta því kröfur annarra hópa ekki verið reistar á kjarasamningum lækna.Forsenda samninga Í nýgerðum kjarasamningum á almennum vinnumarkaði var samið um 17-20% launahækkanir til ársloka 2018. Það samsvarar liðlega 5% launahækkun að meðaltali á ári. Jafnframt eru forsenduákvæði í samningunum um að semji aðrir hópar á vinnumarkaði um markvert meiri launabreytingar á þessu tímabili veiti það samningsaðilum heimild til að segja þeim upp. Forsenduákvæðið var skilyrði þess að unnt væri að semja til lengri tíma. Fram hefur komið að Bandalag háskólamanna (BHM) krefjist að minnsta kosti 30% hækkunar á launum félagsmanna sinna og þótt lítið hafi verið gefið upp um kröfur stéttarfélags hjúkrunarfræðinga (Fíh) má þó lesa úr yfirlýsingum forsvarsmanna þeirra að gerð sé krafa um 10-15% hækkun umfram það sem BHM semji um, þ.e. að laun hjúkrunarfræðinga myndu hækka um 40-45% ef BHM hefði fengið sínum kröfum framgengt. Af ofangreindum samanburði sést að umtalsvert meiri launahækkanir til félagsmanna BHM og Fíh verða ekki rökstuddar með launaþróun annarra hópa. Hefðu kröfur þeirra náð fram að ganga hefðu forsendur allra kjarasamninga á almennum vinnumarkaði brostið strax á næsta ári og heimild skapast fyrir uppsögn þeirra. Umframhækkanir BHM og Fíh hefðu því orðið efniviður í næstu umferð í höfrungahlaupi á íslenskum vinnumarkaði. Launahækkanir sem þegar hefur verið samið um á vinnumarkaði munu reyna mjög á þanþol íslenska hagkerfisins og líkur eru á vaxandi verðbólgu og minni fjölgun starfa en ella vegna þeirra. Varnaðarorð Seðlabanka Íslands hafa verið mjög skýr hvað þetta varðar og þau ber að taka alvarlega. Frekari launahækkanir myndu aðeins auka enn frekar á vandann með gamalkunnum afleiðingum. Á endanum myndi samkeppnisstaða íslenskra útflutningsatvinnuvega stórskaðast og gengi krónunnar yrði að falla til að rétta hana af. Í þessari hringekju höfum við oft setið áður. Í efnahagslegu samhengi eru kröfugerðir BHM og Fíh ábyrgðarlausar. Að sama skapi veldur það vonbrigðum að stjórnmálaflokkar lýsa fyrirvaralausum stuðningi við kröfugerðir þeirra. Í því felst efnahagslegt ábyrgðarleysi. Sú staða sem skapaðist á vinnumarkaði í vetur áréttar enn nauðsyn þess að breyta vinnubrögðum við gerð kjarasamninga hér á landi. Ákvarðanir um laun í miðlægum kjarasamningum eru meðal mikilvægustu efnahagslegu ákvarðana á hverjum tíma. Efnahagslegur stöðugleiki verður aldrei tryggður hér á landi án ábyrgra kjarasamninga.
Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir Skoðun
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar
Skoðun Ég hef ofurtrú á manneskjunni í forvörnum og öryggi á bæjarhátíðunum Arnrún María Magnúsdóttir skrifar
Skoðun Stúdentar eiga ekki að borga fyrir vanfjármögnun háskólanna Ármann Leifsson,María Björk Stefánsdóttir skrifar
Skoðun Frá vinnuþræli til ríkisborgara: Ég er innflytjandi sem þið getið ekki losnað við Ian McDonald skrifar
Skoðun Tóbakslausar nikótínvörur - Tímabært að horfast í augu við staðreyndir Bjarni Freyr Guðmundsson skrifar
Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir Skoðun