Aðeins fáeinir áratugir til stefnu Svavar Hávarðsson skrifar 16. desember 2015 07:00 Heimurinn fagnar loftslagssamningi tæplega 200 þjóðríkja en á sama tíma hefur aðeins umgjörð loftslagsbaráttunnar verið mótuð – öll vinnan er eftir. nordicphotos/afp Nýjum samningi sem undirritaður var á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í París um liðna helgi er hampað sem sögulegum, en ekki síður metnaðarfullum. Hann er líka talinn til vitnis um afburða stjórnkænsku frönsku utanríkisþjónustunnar. Án samnings í París hafði verið látið að því liggja að Sameinuðu þjóðirnar hefðu misst af sínu síðasta tækifæri til að ná samkomulagi milli allra, stórra sem smárra. Við tæki glundroði þar sem enginn tæki ábyrgð á lausn vandans sem allir þó viðurkenna og hræðast.Merk tímamót Ari Trausti Guðmundsson, jarðfræðingur og rithöfundur, sem hefur látið sig loftslags- og umhverfismál mjög varða, segir að lítill vafi leiki á að Parísarsamkomulagið boði merk tímamót. Allt of lengi hafi slöpp Kyoto-bókun frá 1997 verið í gildi sem grunnur á alþjóðavísu að átaki gegn hlýnun jarðar af mannavöldum. „Enda hefur hallað hratt á verri hlið í þeim efnum og kapphlaup um að nýta sem mest jarðefnaeldsneyti verið í hámarki árum saman, og færst norður á bóginn. Samtímis hefur skógarrányrkja verið hörmuleg og eyðimerkurmyndun samsvarað allt að 80.000 ferkílómetrar á ári.“Ljónin í veginum Beðinn um að meta nýtt og viðamikið samkomulag 196 þjóða og spegla það yfir á Ísland, segir Ari Trausti úr vöndu að ráða. Ramminn sé góður og gildur enda þótt vafi geti leikið á hvort meðalhitinn hækkar um 1,5 eða þrjár gráður fyrir aldarlok. Svo mikil sé óvissan um neikvæð keðjuáhrif helstu umhverfisþátta sem stýra veðurlagi á ólíkum svæðum heims, til dæmis hverju lítil hafíshella á norðurslóðum veldur, ef meðalhitastig hækkar um eitt til 1,5 stig en ekki 0,8 stig eins og nú er komið. „Mannkyn hefur aðeins úr nokkrum áratugum að spila ef dæma má af hraða breytinganna í náttúrunni sem við óttumst mest, minnug þess að voldugir, náttúrulegir atburðir geta kollvarpað umhverfisstýringu manna. Á heimsvísu stendur mest upp á tug ríkja, þau stóru og hagvaxtargrimmustu, og nokkur önnur ríki sem byggja nær alla afkomu sína á jarðolíu, og loks helstu stórfyrirtæki í sama geira eða öðrum, t.d. matvælaframleiðslu. Þau lúta í raun ekki þjóðstjórnum. Munu menn í raun og veru ganga á eigin hagnaðarvonir og eyða gífurlegum fjármunum í uppbyggingarsjóð COP21 [100 milljarðar dollara á ári], beint eða í gegnum skattfé, og enn fremur í nýsköpun í orkugeiranum? Og munu þróunaraðstoð og orkulausnir handa þróunarríkjunum ýta undir minni heildarlosun kolefnisgasa þegar fram í sækir? Leggja ríkisstjórnir nægilegt fé í fjárfestingar sem gefa meira af sér í umhverfistilliti en peningarentu?“ spyr Ari Trausti og bætir við að samningurinn hafi mikil og flókin áhrif á nær öllum sviðum samfélaga. Bókhald allra ríkja eigi að gera andófið gegn hlýnun sýnilegt og verði að vera sannferðugt.Leggur á ríkar skyldur „Samningurinn mun hafa áhrif á daglegt líf fólks í þá veru að skerða vanabundin umsvif eða hleypa upp verði á ýmsu sem við teljum sjálfsögð gæði. Það leggur ríkar skyldur á stjórnvöld við að upplýsa almenning um ótal hluti, útskýra samhengi aðgerða og ýta undir samstöðu, þvert á stjórnmálin. Við sjálf verðum að leggja okkur fram og mögla í hófi. Um leið verða þeir sem mestu ráða að hlusta á gagnrýni, jafnt sérfræðinga sem fyrirtækja og almennings. Ég vil engu spá um hvernig ganga muni á alþjóðavísu að raungera samninginn en vera hóflega bjartsýnn eins og ávallt frammi fyrir stóratburðum í heiminum,“ segir Ari Trausti.„Litla Ísland“ Hvað „litla Ísland“ varðar er af nógu að taka, segir Ari Trausti enda okkar framlag við minni losun kolefnisgasa brotabrot af heildinni og nánast ósýnilegt. En miðað við íbúafjölda sé það gríðarstórt og framlag til tæknilausna og aukinnar þekkingar, hvort sem er í jarðhitafræðum, jöklafræðum, sjávarútvegi eða landgræðslu, næstum ómetanlegt. „Margtuggin eru málefnin sem við verðum að sinna: Uppgræðsla, skógrækt, endurheimt votlendis, allt til að binda kolefni, minni losun í iðnaði, nýting eldfjallagasa í orkuverum, minni losun í landbúnaði, sjávarútvegi, ferðaþjónustu og samgöngum, engin olíu- eða gasvinnsla á íslensku hafsvæði og betri nýting vara og hráefna. Alls staðar vantar vandaðar aðgerðaáætlanir með hvatningu, boðum og bönnum, markmiðum og skýrri fjármögnun. Það eru verkefni sem endurskoðun heildaráætlunar eftir Parísarfundinn kallar eftir og þarf að vinna á sem allra skemmstum tíma, líkt og stjórnvöld hafa lofað.“Binding engin afsökun Ari Trausti bendir á að aukin binding kolefnis sé ekki afsökun fyrir aukinni losun, heldur verði binding og minni losun að verka saman ef takast á að minnka kolefnisspor þjóðarinnar um 30-40% á 10 til 15 árum. Þar sé ekki miðað við nýjustu losunartölur, heldur nokkru lægri og eldri tölur, sem megi telja undarlegt val. „Viðnám gegn losun kolefnisgasa frá þjóðinni losar okkur ekki við ábyrgð á brennslu olíu og gass, sem við hefðum tekjur af, færi svo að eitthvað slíkt kæmi upp norðaustur af landinu. Röksemdin um að efnin séu hollari en kol hrekkur skammt því ekki má snerta nema 25% af þekktum birgðum olíu, kola og gass í heiminum. Jafnvel þótt aðeins væri unnin olía upp í kvótann sópar það röksemdinni burt. Veröldin þarf ekki á íslenskri olíu að halda og við sjálf ekki heldur, enda notkun okkar úr hugsanlegum milljarða tunna birgðum ekki gild röksemd,“ segir Ari Trausti sem telur Ísland í góðu kolefnisjafnvægi ekki vera tálsýn. „En það kallar á mjög svo breytta stefnu fjármála og rannsókna hjá ríkinu, breytta stefnu sveitarfélaga og fyrirtækja, sem þegar hafa stigið fram, mörg hver, og líka skýran vilja fólks almennt.“Ari Trausti GuðmundssonParísarsamkomulagið í hnotskurn Um 190 ríki sendu sjálfviljug inn markmið sín varðandi losun fyrir Parísarfundinn sem vísað er til í samkomulaginu. Þau ná yfir um 90% af heimslosun. Sett er markmið um að halda hlýnun lofthjúpsins vel innan við 2°C og jafnframt verður reynt að halda hlýnuninni innan við 1,5°C. Losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu skal ná hámarki „eins fljótt og auðið er“ og minnka síðan þannig að losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum nái jafnvægi við upptöku kolefnis úr andrúmsloftinu á síðari helmingi aldarinnar. Fara skal yfir stöðu mála á 5 ára fresti og í kjölfar þess skulu ríki senda inn endurnýjuð landsmarkmið; ný markmið eiga að vera eins metnaðarfull og alla jafna metnaðarfyllri en fyrri markmið í ljósi leiðsagnar vísindanna. Lofað er að fjármögnun loftslagsmála til þróunarríkja nái 100 milljörðum dollara árið 2020. Settar eru fram kröfur um bókhald yfir nettólosun ríkja. Parísarsamkomulaginu er gerð krafa um bókhald fyrir öll ríki, þótt kröfur á þróunarríki séu vægari. Viðurkennt er að bregðast þurfi við skaða sem fátæk ríki verða fyrir vegna neikvæðra áhrifa loftslagsbreytinga, bæði við að draga úr líkum á skaða og bregðast við tjóni sem verður. Loftslagsmál Mest lesið Stal 73 rauðvínsflöskum og rúllaði burt á þríhjóli Erlent Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Innlent Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Innlent Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér Innlent Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ Innlent „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Innlent Ísraelsher stöðvaði aðra skútu með vistum Erlent Hvalfjarðargöng opin á ný Innlent Líkamsárás í farþegaskipi Innlent „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Innlent Fleiri fréttir Merkúr Máni sótti brons á Ólympíuleikunum í líffræði Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Virknin minnkað þó áfram gjósi Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Líkamsárás í farþegaskipi „Kaldar kveðjur frá ESB“ og tilfinningaþrungin stund á Druslugöngu Hvalfjarðargöng opin á ný „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ „Ég held að það sé nú best að anda rólega“ Áhugi ungra stráka á Druslugöngunni kom skemmtilega á óvart Mögulegir Evróputollar á íslenskar vörur, lundastofn í rénun og Druslugangan Komst ekki heim frá Íran fyrr en mánuði eftir árásirnar Segir eðlilegast að strandveiðiheimildir verði fyrir utan alla potta Reyndist fjölmennt matarboð „þar sem gleðin var við völd“ Skógasafn vill Gunnfaxa en beðið svara eigenda Áfram gýs úr einum gíg „Það nægir ekki ESB að rústa eigin iðnaðarframleiðslu“ Vill bjóða borgarstjóra í vöfflukaffi eftir deilurnar Ósammála Náttúrufræðistofnun og segja veiðar á lunda forsvaranlegar Eldri borgarar í Vogum leiddu knattspyrnumenn inn á völlinn ESB leggur til tolla á Ísland: „Þetta er bara tillaga sem er á borðinu“ Uppsagnir sjómanna í Grindavík: „Hvenær er nóg, nóg?“ Vilja innlima Vesturbakkann og deilu um göngustíg lýkur með vöfflum Handtekinn vegna ólöglegs vopnaburðar Bilun í flugstjórn olli um tveggja tíma seinkun Mikið viðbragð vegna umferðarslyss Keyrt á íslenska stráka á Ólympíuhátíð Sjá meira
Nýjum samningi sem undirritaður var á Loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna í París um liðna helgi er hampað sem sögulegum, en ekki síður metnaðarfullum. Hann er líka talinn til vitnis um afburða stjórnkænsku frönsku utanríkisþjónustunnar. Án samnings í París hafði verið látið að því liggja að Sameinuðu þjóðirnar hefðu misst af sínu síðasta tækifæri til að ná samkomulagi milli allra, stórra sem smárra. Við tæki glundroði þar sem enginn tæki ábyrgð á lausn vandans sem allir þó viðurkenna og hræðast.Merk tímamót Ari Trausti Guðmundsson, jarðfræðingur og rithöfundur, sem hefur látið sig loftslags- og umhverfismál mjög varða, segir að lítill vafi leiki á að Parísarsamkomulagið boði merk tímamót. Allt of lengi hafi slöpp Kyoto-bókun frá 1997 verið í gildi sem grunnur á alþjóðavísu að átaki gegn hlýnun jarðar af mannavöldum. „Enda hefur hallað hratt á verri hlið í þeim efnum og kapphlaup um að nýta sem mest jarðefnaeldsneyti verið í hámarki árum saman, og færst norður á bóginn. Samtímis hefur skógarrányrkja verið hörmuleg og eyðimerkurmyndun samsvarað allt að 80.000 ferkílómetrar á ári.“Ljónin í veginum Beðinn um að meta nýtt og viðamikið samkomulag 196 þjóða og spegla það yfir á Ísland, segir Ari Trausti úr vöndu að ráða. Ramminn sé góður og gildur enda þótt vafi geti leikið á hvort meðalhitinn hækkar um 1,5 eða þrjár gráður fyrir aldarlok. Svo mikil sé óvissan um neikvæð keðjuáhrif helstu umhverfisþátta sem stýra veðurlagi á ólíkum svæðum heims, til dæmis hverju lítil hafíshella á norðurslóðum veldur, ef meðalhitastig hækkar um eitt til 1,5 stig en ekki 0,8 stig eins og nú er komið. „Mannkyn hefur aðeins úr nokkrum áratugum að spila ef dæma má af hraða breytinganna í náttúrunni sem við óttumst mest, minnug þess að voldugir, náttúrulegir atburðir geta kollvarpað umhverfisstýringu manna. Á heimsvísu stendur mest upp á tug ríkja, þau stóru og hagvaxtargrimmustu, og nokkur önnur ríki sem byggja nær alla afkomu sína á jarðolíu, og loks helstu stórfyrirtæki í sama geira eða öðrum, t.d. matvælaframleiðslu. Þau lúta í raun ekki þjóðstjórnum. Munu menn í raun og veru ganga á eigin hagnaðarvonir og eyða gífurlegum fjármunum í uppbyggingarsjóð COP21 [100 milljarðar dollara á ári], beint eða í gegnum skattfé, og enn fremur í nýsköpun í orkugeiranum? Og munu þróunaraðstoð og orkulausnir handa þróunarríkjunum ýta undir minni heildarlosun kolefnisgasa þegar fram í sækir? Leggja ríkisstjórnir nægilegt fé í fjárfestingar sem gefa meira af sér í umhverfistilliti en peningarentu?“ spyr Ari Trausti og bætir við að samningurinn hafi mikil og flókin áhrif á nær öllum sviðum samfélaga. Bókhald allra ríkja eigi að gera andófið gegn hlýnun sýnilegt og verði að vera sannferðugt.Leggur á ríkar skyldur „Samningurinn mun hafa áhrif á daglegt líf fólks í þá veru að skerða vanabundin umsvif eða hleypa upp verði á ýmsu sem við teljum sjálfsögð gæði. Það leggur ríkar skyldur á stjórnvöld við að upplýsa almenning um ótal hluti, útskýra samhengi aðgerða og ýta undir samstöðu, þvert á stjórnmálin. Við sjálf verðum að leggja okkur fram og mögla í hófi. Um leið verða þeir sem mestu ráða að hlusta á gagnrýni, jafnt sérfræðinga sem fyrirtækja og almennings. Ég vil engu spá um hvernig ganga muni á alþjóðavísu að raungera samninginn en vera hóflega bjartsýnn eins og ávallt frammi fyrir stóratburðum í heiminum,“ segir Ari Trausti.„Litla Ísland“ Hvað „litla Ísland“ varðar er af nógu að taka, segir Ari Trausti enda okkar framlag við minni losun kolefnisgasa brotabrot af heildinni og nánast ósýnilegt. En miðað við íbúafjölda sé það gríðarstórt og framlag til tæknilausna og aukinnar þekkingar, hvort sem er í jarðhitafræðum, jöklafræðum, sjávarútvegi eða landgræðslu, næstum ómetanlegt. „Margtuggin eru málefnin sem við verðum að sinna: Uppgræðsla, skógrækt, endurheimt votlendis, allt til að binda kolefni, minni losun í iðnaði, nýting eldfjallagasa í orkuverum, minni losun í landbúnaði, sjávarútvegi, ferðaþjónustu og samgöngum, engin olíu- eða gasvinnsla á íslensku hafsvæði og betri nýting vara og hráefna. Alls staðar vantar vandaðar aðgerðaáætlanir með hvatningu, boðum og bönnum, markmiðum og skýrri fjármögnun. Það eru verkefni sem endurskoðun heildaráætlunar eftir Parísarfundinn kallar eftir og þarf að vinna á sem allra skemmstum tíma, líkt og stjórnvöld hafa lofað.“Binding engin afsökun Ari Trausti bendir á að aukin binding kolefnis sé ekki afsökun fyrir aukinni losun, heldur verði binding og minni losun að verka saman ef takast á að minnka kolefnisspor þjóðarinnar um 30-40% á 10 til 15 árum. Þar sé ekki miðað við nýjustu losunartölur, heldur nokkru lægri og eldri tölur, sem megi telja undarlegt val. „Viðnám gegn losun kolefnisgasa frá þjóðinni losar okkur ekki við ábyrgð á brennslu olíu og gass, sem við hefðum tekjur af, færi svo að eitthvað slíkt kæmi upp norðaustur af landinu. Röksemdin um að efnin séu hollari en kol hrekkur skammt því ekki má snerta nema 25% af þekktum birgðum olíu, kola og gass í heiminum. Jafnvel þótt aðeins væri unnin olía upp í kvótann sópar það röksemdinni burt. Veröldin þarf ekki á íslenskri olíu að halda og við sjálf ekki heldur, enda notkun okkar úr hugsanlegum milljarða tunna birgðum ekki gild röksemd,“ segir Ari Trausti sem telur Ísland í góðu kolefnisjafnvægi ekki vera tálsýn. „En það kallar á mjög svo breytta stefnu fjármála og rannsókna hjá ríkinu, breytta stefnu sveitarfélaga og fyrirtækja, sem þegar hafa stigið fram, mörg hver, og líka skýran vilja fólks almennt.“Ari Trausti GuðmundssonParísarsamkomulagið í hnotskurn Um 190 ríki sendu sjálfviljug inn markmið sín varðandi losun fyrir Parísarfundinn sem vísað er til í samkomulaginu. Þau ná yfir um 90% af heimslosun. Sett er markmið um að halda hlýnun lofthjúpsins vel innan við 2°C og jafnframt verður reynt að halda hlýnuninni innan við 1,5°C. Losun gróðurhúsalofttegunda á heimsvísu skal ná hámarki „eins fljótt og auðið er“ og minnka síðan þannig að losun gróðurhúsalofttegunda af mannavöldum nái jafnvægi við upptöku kolefnis úr andrúmsloftinu á síðari helmingi aldarinnar. Fara skal yfir stöðu mála á 5 ára fresti og í kjölfar þess skulu ríki senda inn endurnýjuð landsmarkmið; ný markmið eiga að vera eins metnaðarfull og alla jafna metnaðarfyllri en fyrri markmið í ljósi leiðsagnar vísindanna. Lofað er að fjármögnun loftslagsmála til þróunarríkja nái 100 milljörðum dollara árið 2020. Settar eru fram kröfur um bókhald yfir nettólosun ríkja. Parísarsamkomulaginu er gerð krafa um bókhald fyrir öll ríki, þótt kröfur á þróunarríki séu vægari. Viðurkennt er að bregðast þurfi við skaða sem fátæk ríki verða fyrir vegna neikvæðra áhrifa loftslagsbreytinga, bæði við að draga úr líkum á skaða og bregðast við tjóni sem verður.
Loftslagsmál Mest lesið Stal 73 rauðvínsflöskum og rúllaði burt á þríhjóli Erlent Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Innlent Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Innlent Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér Innlent Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ Innlent „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Innlent Ísraelsher stöðvaði aðra skútu með vistum Erlent Hvalfjarðargöng opin á ný Innlent Líkamsárás í farþegaskipi Innlent „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Innlent Fleiri fréttir Merkúr Máni sótti brons á Ólympíuleikunum í líffræði Leigubíll án verðmerkingar og veitingastaðir í óleyfi Virknin minnkað þó áfram gjósi Tjald vonarinnar brann til kaldra kola Skötumessur Ásmundar Friðrikssonar gefa vel af sér „Þá er samkeppnishæfnin farin, það segir sig bara sjálft“ Líkamsárás í farþegaskipi „Kaldar kveðjur frá ESB“ og tilfinningaþrungin stund á Druslugöngu Hvalfjarðargöng opin á ný „Það er verið að taka aðeins of mikið“ Díselþjófar staðnir að verki: „Þetta er búið að kosta okkur milljónir“ „Ég held að það sé nú best að anda rólega“ Áhugi ungra stráka á Druslugöngunni kom skemmtilega á óvart Mögulegir Evróputollar á íslenskar vörur, lundastofn í rénun og Druslugangan Komst ekki heim frá Íran fyrr en mánuði eftir árásirnar Segir eðlilegast að strandveiðiheimildir verði fyrir utan alla potta Reyndist fjölmennt matarboð „þar sem gleðin var við völd“ Skógasafn vill Gunnfaxa en beðið svara eigenda Áfram gýs úr einum gíg „Það nægir ekki ESB að rústa eigin iðnaðarframleiðslu“ Vill bjóða borgarstjóra í vöfflukaffi eftir deilurnar Ósammála Náttúrufræðistofnun og segja veiðar á lunda forsvaranlegar Eldri borgarar í Vogum leiddu knattspyrnumenn inn á völlinn ESB leggur til tolla á Ísland: „Þetta er bara tillaga sem er á borðinu“ Uppsagnir sjómanna í Grindavík: „Hvenær er nóg, nóg?“ Vilja innlima Vesturbakkann og deilu um göngustíg lýkur með vöfflum Handtekinn vegna ólöglegs vopnaburðar Bilun í flugstjórn olli um tveggja tíma seinkun Mikið viðbragð vegna umferðarslyss Keyrt á íslenska stráka á Ólympíuhátíð Sjá meira