Fullveldisgildran Þröstur Ólafsson skrifar 16. apríl 2014 07:00 Mörg menningarsamfélög hafa farið forgörðum við það að lífsaðstæður þeirra breyttust og þau megnuðu ekki að bregðast við, aðlaga lifnaðarhætti sína og samfélagssýn þeim breytingum. Þau voru fjötruð í gamla atvinnuhætti og lífssýn, sem áður höfðu dugað þeim. Getum hefur verið leitt að því, að ástæða þess að byggðir Íslendinga á Grænlandi eyddust, hafi verið sú, að þeir héldu fast við sömu búskaparhætti og þeir höfðu vanist á Íslandi, þótt versnandi veðrátta hafi valdið því, að búfé þeirra var orðið svo aðframkomið á vorin, að þeir þurftu að bera það út í haga. Þeir höfðu ekki dug í sér til að breyta til og fara að veiða meiri fisk og sel sér til lífsframfæris, því þeir trúðu því, að ekki væri hægt að lifa án búfjár. Þetta segir okkur að tíminn refsar þeim grimmilega, sem vilja ekki skilja að breyttar aðstæður krefjast nýrrar hugsunar. Þótt tímarnir nú séu aðrir og afkoma okkar hvíli á mörgum stoðum, þá erum við nútíma Íslendingar í keimlíkum sporum. Við spriklum föst í bóndabeygju auðlindahyggju, úreltra búskaparhátta og samfélagslegrar fortíðarhyggju. Sú samfélagssýn sem mótaðist af einhæfum atvinnuvegum, skorti og stjórnmálaforystu þröngsýnna efnabænda, leiðir okkur í ógöngur við gjörbreyttar aðstæður. Róttæk hnattvæðing Heimurinn gengur nú í gegnum breytingaskeið sem kallað er hnattvæðing. Þjóðir heims hafa brugðist við, stærstu þjóðirnar bíða rólegar eins og hákarlar en litlu þjóðirnar leita sér skjóls, mynda bandalög, til að standast samkeppni og ofurvald þeirra stærstu, m.a. við að móta regluverk heimsviðskiptanna. Smáþjóðir Evrópu, því á heimsvísu eru þær allar smáar, vita að þær verða að standa saman. ESB er evrópska svarið við róttækri hnattvæðingu, sem breytir skiptahlutföllum milli þjóða og landsvæða. Flóttamannastraumar til Evrópu eru afsprengi þessara breytinga, einnig hérlendis. En ESB er meira. Það er eins konar verkstæði eða smiðja framtíðarinnar til að koma á nýrri heimsskipan, þar sem samvinna og samningar koma í stað yfirráða og valdbeitinga. Það er byggt upp af þeirri frumreglu að ef eitt eða fleiri ríki lenda í miklum erfiðleikum koma hin ríkin og stofnanir bandalagsins til aðstoðar. Þjóðirnar afhenda hlut af eigin fullveldi gegn hlutdeild í fullveldi hinna. Þannig auka minnstu þjóðirnar áhrif sín en draga að sama skapi úr áhrifum stærri þjóða um leið og þær fá vörn gegn utanaðkomandi hættum. Af jaðri til miðju Til að yfirvinna fortíðarhyggju og úrelta heimssýn þurfum við að halda áfram. Við tókum mikilvæg skref við inngöngu í EFTA og síðan EES. Þessir áfangar víkkuðu sjóndeildarhringinn og fjölguðu tækifærum. Við færðumst af ysta jaðri nær miðju. Við aðlöguðum viðeigandi lög að frjálslyndari lagasetningu sem byggði meir á almannaheill en löggjöf okkar, sem þunguð er af auðlindahagsmunum. Andstaðan við bæði skrefin var mikil, einkum frá framsóknarfólki og Alþýðubandalagi, síðar vinstri grænum, sem héldu fast í fjötra fortíðar. Þessir hlekkir hafa einkum tengst skilningi á fullveldi og sjálfstæði. Hugmynd okkar um fullveldi grópaðist djúpt inn í vitund þjóðarinnar. Frá barnsaldri var okkur innrætt þjóðernishyggja, afbökuð söguskoðun og fullveldisdýrkun, hvort heldur í lestrarbókum, skólaljóðum eða öðru efni. Þá var fullveldi markmið til sjálfstjórnar. Fullveldi orðið skurðgoð Nú skilgreina margir fullveldi sem skilyrðislaust boðorð, sem óumflýjanlega skyldu en um leið bann. Gagnkvæmar skuldbindingar t.d. í formi samstarfs við ASG er ótæk, þar sem það jaðrar við fullveldisafsal. Sá staðnaði skilningur sem lagður er í hugtakið er orðinn frekari þróun samfélagsins fjötur um fót. Fullveldið er ekki lengur lifandi, frjó áminning. Það hefur breyst í storkinn átrúnað. Í þessari gildru erum við föst. Við hættum ekki skaðlegum hvalveiðum, af því það er réttur okkar, jafnvel skylda, að veiða hval. Samningar um makrílinn er á svipaðri bylgjulengd, svo ekki sé minnst á aðild að ESB. Bjartur í Sumarhúsum fórnaði fjölskyldu sinni og aleigu á altari ímyndaðs sjálfstæðis. Af sama meiði er andstaða Bændaskólans á Hvanneyri við að sameinast Háskóla Íslands; það skerðir sjálfstæði hans. Skólar, sjúkrastofnanir og sveitarfélög víða um land eru í sömu kreppu, of lítil til að takast á við breyttar aðstæður; svelta frekar en sameinast. Þegar svo er komið þá er skilningur okkar á fullveldi og sjálfstæði staðnaður, orðinn að bábilju sem skaðar meir en hann skaffar. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Þröstur Ólafsson Mest lesið Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir Skoðun Nýbygging þýðir ekki gallalaus eign Annþór Kristján Karlsson Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann Skoðun Skoðun Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Sjá meira
Mörg menningarsamfélög hafa farið forgörðum við það að lífsaðstæður þeirra breyttust og þau megnuðu ekki að bregðast við, aðlaga lifnaðarhætti sína og samfélagssýn þeim breytingum. Þau voru fjötruð í gamla atvinnuhætti og lífssýn, sem áður höfðu dugað þeim. Getum hefur verið leitt að því, að ástæða þess að byggðir Íslendinga á Grænlandi eyddust, hafi verið sú, að þeir héldu fast við sömu búskaparhætti og þeir höfðu vanist á Íslandi, þótt versnandi veðrátta hafi valdið því, að búfé þeirra var orðið svo aðframkomið á vorin, að þeir þurftu að bera það út í haga. Þeir höfðu ekki dug í sér til að breyta til og fara að veiða meiri fisk og sel sér til lífsframfæris, því þeir trúðu því, að ekki væri hægt að lifa án búfjár. Þetta segir okkur að tíminn refsar þeim grimmilega, sem vilja ekki skilja að breyttar aðstæður krefjast nýrrar hugsunar. Þótt tímarnir nú séu aðrir og afkoma okkar hvíli á mörgum stoðum, þá erum við nútíma Íslendingar í keimlíkum sporum. Við spriklum föst í bóndabeygju auðlindahyggju, úreltra búskaparhátta og samfélagslegrar fortíðarhyggju. Sú samfélagssýn sem mótaðist af einhæfum atvinnuvegum, skorti og stjórnmálaforystu þröngsýnna efnabænda, leiðir okkur í ógöngur við gjörbreyttar aðstæður. Róttæk hnattvæðing Heimurinn gengur nú í gegnum breytingaskeið sem kallað er hnattvæðing. Þjóðir heims hafa brugðist við, stærstu þjóðirnar bíða rólegar eins og hákarlar en litlu þjóðirnar leita sér skjóls, mynda bandalög, til að standast samkeppni og ofurvald þeirra stærstu, m.a. við að móta regluverk heimsviðskiptanna. Smáþjóðir Evrópu, því á heimsvísu eru þær allar smáar, vita að þær verða að standa saman. ESB er evrópska svarið við róttækri hnattvæðingu, sem breytir skiptahlutföllum milli þjóða og landsvæða. Flóttamannastraumar til Evrópu eru afsprengi þessara breytinga, einnig hérlendis. En ESB er meira. Það er eins konar verkstæði eða smiðja framtíðarinnar til að koma á nýrri heimsskipan, þar sem samvinna og samningar koma í stað yfirráða og valdbeitinga. Það er byggt upp af þeirri frumreglu að ef eitt eða fleiri ríki lenda í miklum erfiðleikum koma hin ríkin og stofnanir bandalagsins til aðstoðar. Þjóðirnar afhenda hlut af eigin fullveldi gegn hlutdeild í fullveldi hinna. Þannig auka minnstu þjóðirnar áhrif sín en draga að sama skapi úr áhrifum stærri þjóða um leið og þær fá vörn gegn utanaðkomandi hættum. Af jaðri til miðju Til að yfirvinna fortíðarhyggju og úrelta heimssýn þurfum við að halda áfram. Við tókum mikilvæg skref við inngöngu í EFTA og síðan EES. Þessir áfangar víkkuðu sjóndeildarhringinn og fjölguðu tækifærum. Við færðumst af ysta jaðri nær miðju. Við aðlöguðum viðeigandi lög að frjálslyndari lagasetningu sem byggði meir á almannaheill en löggjöf okkar, sem þunguð er af auðlindahagsmunum. Andstaðan við bæði skrefin var mikil, einkum frá framsóknarfólki og Alþýðubandalagi, síðar vinstri grænum, sem héldu fast í fjötra fortíðar. Þessir hlekkir hafa einkum tengst skilningi á fullveldi og sjálfstæði. Hugmynd okkar um fullveldi grópaðist djúpt inn í vitund þjóðarinnar. Frá barnsaldri var okkur innrætt þjóðernishyggja, afbökuð söguskoðun og fullveldisdýrkun, hvort heldur í lestrarbókum, skólaljóðum eða öðru efni. Þá var fullveldi markmið til sjálfstjórnar. Fullveldi orðið skurðgoð Nú skilgreina margir fullveldi sem skilyrðislaust boðorð, sem óumflýjanlega skyldu en um leið bann. Gagnkvæmar skuldbindingar t.d. í formi samstarfs við ASG er ótæk, þar sem það jaðrar við fullveldisafsal. Sá staðnaði skilningur sem lagður er í hugtakið er orðinn frekari þróun samfélagsins fjötur um fót. Fullveldið er ekki lengur lifandi, frjó áminning. Það hefur breyst í storkinn átrúnað. Í þessari gildru erum við föst. Við hættum ekki skaðlegum hvalveiðum, af því það er réttur okkar, jafnvel skylda, að veiða hval. Samningar um makrílinn er á svipaðri bylgjulengd, svo ekki sé minnst á aðild að ESB. Bjartur í Sumarhúsum fórnaði fjölskyldu sinni og aleigu á altari ímyndaðs sjálfstæðis. Af sama meiði er andstaða Bændaskólans á Hvanneyri við að sameinast Háskóla Íslands; það skerðir sjálfstæði hans. Skólar, sjúkrastofnanir og sveitarfélög víða um land eru í sömu kreppu, of lítil til að takast á við breyttar aðstæður; svelta frekar en sameinast. Þegar svo er komið þá er skilningur okkar á fullveldi og sjálfstæði staðnaður, orðinn að bábilju sem skaðar meir en hann skaffar.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar