Gjaldeyriskreppan eykur á allan vanda Óli Kristján Ármannsson skrifar 22. apríl 2009 11:00 Fimmtánda september í fyrra hefur verið líkt við aðra fræga dagsetningu. Nefnilega 11. september 2001 þegar hryðjuverka árásir voru gerða á Bandaríkin. Árásunum var meðal annars beint að miðstöð fjármála þar í landi. Um miðjan september síðastliðinn voru þó ekki gerðar hryðujuverkaárásir, heldur varð ljóst að fjárfestingarbankinn Lehmann Brothers var farinn á hausinn. Fall Lehman hafði víðtæk áhrif á fjármálamörkuðum heimsins. Hafi verið siglt á milli ísjaka fram að þeim tíma þá lagðist við þetta algjört frost yfir fjármálamarkaði. Hér komu áhrifin fram í því að Glitnir missti fótana í fjármögnun. Eftirleikurinn er þekktur og endaði með hruni íslenska fjármálakerfsins. Alþjóðlega lausafjárkrísan og vandræði sem hlutust af undirmálslánum í Bandaríkjunum eru hins vegar ekki nema hluti af þeim þáttum sem aukið hafa á vandkvæði í fjármála- og efnahagsstjórn hér á landi. Ísland var þegar á leiðinni inn í krefjandi samdráttarskeið og ófáar greinar og skýrslur sem búið var að birta um möguleika þjóðarinnar á að ná „mjúkri lendingu" áður en hagvöxtur gæti tekið við sér á ný. Uppgangur hafði enda verið hér gífulegur, með þenslu af völdum stóriðju, skattalækkana og gegndarlausrar úthlutun á byggingarsvæði sem verktakar af öllum stærðum og gerðum gleyptu við án þess að nokkur virtist hafa hugsun á því að velta fyrir sér hver væri í raun byggingarþörfin í landinu. Er þar engu minni synd en að verða fótaskortur í áhættumati á fjármálamörkuðum og nærtækara að finna sökudólga þar fyrir vandræðagangi í íslensku efnahagslífi, en að horfa til sökudólga undirmálslánakrísunnar í Bandaríkjunum. Þarna bera margir ábyrgð, stjórnmálamenn, embættismenn sveitarstjórna, forsvarsmenn í fjármálafyrirtækjum og þeir sem svo í framkvæmdirnar réðust. Vera kann hins vegar að að í öllum hamförum fjármálakerfisins frá því í fyrrahaust og áhyggjum fólks af verðmæti húsnæðis síns, hafi sjónar glatast á því að hér er við gjaldeyriskreppu að fást ofan á öll önnur vandræði. Þó er úrlausn í peningamálum þjóðarinnar og trúverðug stefna í þeim efnum í raun forsenda þess að hægt verði að greiða úr öðrum flækjum. Hér verður ekki hafin uppbygging á ný nema að til þess fáist fjármagn og það verður dýrt, ef ekki illmögulegt að fá, náist ekki að vinna til baka tiltrú á efnahagsstjórn landsins á erlendri grundu. Núverandi fyrirkomulag peningamála í umhverfi gjaldeyrishafta er til bráðabirgða. Um það er ekki deilt. Spurningin sem ríður á að svara er hvað á að taka við þessu bráðabirgðaástandi. Nú dugar ekki að hafna hinum og þessum hugmyndum, um leið og menn vilja afnema gjaldeyrishöft og lækka stýrivexti, án þess að fylgi trúverðugar skýringar á því hvernig það eigi að gera. Raunhæfir kostir sem við blasa eru ekki margir. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Óli Kr. Ármannsson Mest lesið Sjö staðreyndir í útlendingamálum Þorbjörg S. Gunnlaugsdóttir Skoðun Svargrein: Ísland á víst að íhuga aðild að ESB Ágúst Ólafur Ágústsson Skoðun Sjálfstæðisstefnan og frelsið Helgi Áss Grétarsson Skoðun „Er allt í lagi?“ Olga Björt Þórðardóttir Skoðun Úr skotgröfum í netkerfin: Netárásir á innviði Vesturlanda Ýmir Vigfússon Skoðun Sumarfríinu aflýst Sigurður Helgi Pálmason Skoðun Einmanaleiki: Skortir þig tengsl við þig eða aðra? Sigrún Þóra Sveinsdóttir Skoðun Fordómar gagnvart hinsegin fólki – Reynslusaga Geir Gunnar Markússon Skoðun Ákall til íslenskra stjórnmálamanna Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Gerir háskólanám þig að grunnskólakennara? Davíð Már Sigurðsson Skoðun
Fimmtánda september í fyrra hefur verið líkt við aðra fræga dagsetningu. Nefnilega 11. september 2001 þegar hryðjuverka árásir voru gerða á Bandaríkin. Árásunum var meðal annars beint að miðstöð fjármála þar í landi. Um miðjan september síðastliðinn voru þó ekki gerðar hryðujuverkaárásir, heldur varð ljóst að fjárfestingarbankinn Lehmann Brothers var farinn á hausinn. Fall Lehman hafði víðtæk áhrif á fjármálamörkuðum heimsins. Hafi verið siglt á milli ísjaka fram að þeim tíma þá lagðist við þetta algjört frost yfir fjármálamarkaði. Hér komu áhrifin fram í því að Glitnir missti fótana í fjármögnun. Eftirleikurinn er þekktur og endaði með hruni íslenska fjármálakerfsins. Alþjóðlega lausafjárkrísan og vandræði sem hlutust af undirmálslánum í Bandaríkjunum eru hins vegar ekki nema hluti af þeim þáttum sem aukið hafa á vandkvæði í fjármála- og efnahagsstjórn hér á landi. Ísland var þegar á leiðinni inn í krefjandi samdráttarskeið og ófáar greinar og skýrslur sem búið var að birta um möguleika þjóðarinnar á að ná „mjúkri lendingu" áður en hagvöxtur gæti tekið við sér á ný. Uppgangur hafði enda verið hér gífulegur, með þenslu af völdum stóriðju, skattalækkana og gegndarlausrar úthlutun á byggingarsvæði sem verktakar af öllum stærðum og gerðum gleyptu við án þess að nokkur virtist hafa hugsun á því að velta fyrir sér hver væri í raun byggingarþörfin í landinu. Er þar engu minni synd en að verða fótaskortur í áhættumati á fjármálamörkuðum og nærtækara að finna sökudólga þar fyrir vandræðagangi í íslensku efnahagslífi, en að horfa til sökudólga undirmálslánakrísunnar í Bandaríkjunum. Þarna bera margir ábyrgð, stjórnmálamenn, embættismenn sveitarstjórna, forsvarsmenn í fjármálafyrirtækjum og þeir sem svo í framkvæmdirnar réðust. Vera kann hins vegar að að í öllum hamförum fjármálakerfisins frá því í fyrrahaust og áhyggjum fólks af verðmæti húsnæðis síns, hafi sjónar glatast á því að hér er við gjaldeyriskreppu að fást ofan á öll önnur vandræði. Þó er úrlausn í peningamálum þjóðarinnar og trúverðug stefna í þeim efnum í raun forsenda þess að hægt verði að greiða úr öðrum flækjum. Hér verður ekki hafin uppbygging á ný nema að til þess fáist fjármagn og það verður dýrt, ef ekki illmögulegt að fá, náist ekki að vinna til baka tiltrú á efnahagsstjórn landsins á erlendri grundu. Núverandi fyrirkomulag peningamála í umhverfi gjaldeyrishafta er til bráðabirgða. Um það er ekki deilt. Spurningin sem ríður á að svara er hvað á að taka við þessu bráðabirgðaástandi. Nú dugar ekki að hafna hinum og þessum hugmyndum, um leið og menn vilja afnema gjaldeyrishöft og lækka stýrivexti, án þess að fylgi trúverðugar skýringar á því hvernig það eigi að gera. Raunhæfir kostir sem við blasa eru ekki margir.