Edda Rós Karlsdóttir, hagfræðingur hjá Nýja Landsbankanum: Brettum upp ermar 31. desember 2008 00:01 Edda Rós Karlsdóttir Alþjóðlega efnahagskreppan nær væntanlega hámarki á nýju ári, en staðan á Íslandi er sýnu verri en víðast hvar annars staðar. Hér glímum við samtímis við gjaldeyris- og bankakreppu (tvíburakreppu) sem fækkar mjög möguleikum stjórnvalda til að bregðast við með efnahagsaðgerðum. Þetta er vægast sagt baneitruð blanda, því háir vextir eru algengasta meðalið við gjaldeyriskreppu á meðan lágir vextir eru eitt fljótvirkasta meðalið við banka- og efnahagskreppu. Því miður verður ekki hægt að vinna á efnahagskreppunni á meðan gjaldeyriskreppan er óleyst. Allar tilraunir til slíks eru dæmdar til að mistakast og valda að lokum meiri skaða en orðinn er. Þær viðhalda óvissu meðal fyrirtækja og einstaklinga, draga úr frumkvæði og framkvæmdavilja. Fum og fát í gjaldeyrismálum kostar þjóðina dýrt í tapaðri framleiðslu, lægri tekjum og lakari lífskjörum til framtíðar. Íslenska hagkerfið er ekki „komið fyrir horn“. Staðan er afar viðkvæm og alþjóðaumhverfið allt í uppnámi. Enn er hætta á að banka- og gjaldeyriskreppan endurtaki sig á næsta ári ef ekki er haldið rétt á spöðunum. Það má t.d. ekki bíða lengur að stjórnvöld hafi upp á þeim erlendu aðilum sem eiga krónur og semji um útgönguleið fyrir þá, sem getur samræmst stöðugleika á gjaldeyrismarkaði. Aðeins þannig náum við að afnema höft á gjaldeyrisviðskiptum og koma í veg fyrir að nýtt gengisfall fylgi í kjölfarið. Á liðnu ári hefur umræðan eðlilega mikið snúist um þá miklu skuldabyrði sem lögð verður á börnin okkar. Ástæða er til að taka einnig umræðu um þá möguleika sem börnin okkar hafa til tekjuöflunar í framtíðinni. Þessi atriði má ekki skoða úr samhengi, þá þarf þvert á móti að vega saman. Í því sambandi er nauðsynlegt að hafa í huga að alþjóðasamskipti og öflug utanríkisviðskipti eru mikilvæg forsenda góðrar menntunar og hárra lífskjara hér á landi. Ef tryggja á að börnin okkar geti búið við góð lífskjör í framtíðinni er því mikilvægt að vera í góðu sambandi við umheiminn. Lykilatriði er að endurreisa ímynd landsins og endurvinna traust. Hluti af því er að ganga frá skuldamálum gömlu bankanna og semja, helst um skuldaniðurfellingu, í samræmi við alþjóðalög, -reglur og skuldbindingar. Þetta er fljótvirkasta leiðin til að fá aftur fullnægjandi aðgang að alþjóðamörkuðum samvinnu og lægri vexti. Þetta er líka forsenda þess að komist verði hjá endalausum lögsóknum á hendur ríkinu frá erlendum einstaklingum, lífeyrissjóðum, bönkum og vogunarsjóðum. Í upphafi árs er rétt að horfa til framtíðar. Á sama tíma og taka þarf á bráðavanda heimila og fyrirtækja þarf að huga að framtíðarfyrirkomulagi allra mála. Hvers konar þjóðfélag viljum við og hvaða lífskjör getum við boðið börnunum okkar? Skerpa þarf alla yfirsýn, bæði stjórnvalda og almennings. Setja þarf raunhæf markmið, bretta upp ermar og hefja vinnuna. Hluti af þeirri vinnu er að láta af öllum leikaraskap og pólitískum fléttum. Vanda þarf til verka og taka ekki þá áhættu sem fylgir því að leita ávallt stystu leiðanna – til dæmis einhliða upptöku gjaldmiðils. Við eigum að byggja til framtíðar og þá þarf grunnurinn að vera traustur og allur viðbúnaður fyrsta flokks. Ég tel því að við eigum að sækjast eftir aðild að Evrópusambandinu og leggja allt kapp á að ná góðum samningum í auðlindamálum. Alþjóðakreppan kann að leiða einhverjar þjóðir í fang haftabúskapar og þjóðernishyggju. Svo má ekki verða hér á landi enda dregur sú leið úr lífskjörum í lengd. Leið hafta og þjóðernishyggju er í mínum huga leið hugleysingjans; þess sem skortir sjálfstraust og kjark til að takast á við raunverulega samkeppni og selur framtíðarhagsmuni fyrir skammtímahag. Íslendingar hafa alla möguleika á að ná góðum árangri til framtíðar. Þjóðin er ung, vel menntuð og hraust og landið er ríkt af náttúruauðlindum. Sá kraftur sem býr innra með þjóðinni endurspeglaðist m.a. í fræknum íþróttasigrum á síðasta ári. Íslenska kvennalandsliðið hefur áunnið sér rétt til þátttöku í lokakeppni EM í fótbolta í Finnlandi 2009. Slíkur árangur er einstakur og þáttur í því að endurbyggja ímynd Íslands. Markaðir Mest lesið „Við eigum margar rómantískar stundir í vinnunni“ Atvinnulíf Langaði svakalega mikið í sleik við George Clooney Atvinnulíf „Alls konar fólk heyrt í mér um alls konar hluti“ Viðskipti innlent Stöðva þurfi rányrkju bílastæðaeigenda Neytendur Fegurð er glæpur kom út í mínus Viðskipti innlent Skuldar félagi Einars 44 milljónir og gæti misst 295 milljóna hús Viðskipti innlent Atvinnumissir: „Ég kunni nú ekki við að spyrja Jón beint“ Atvinnulíf Nýtt trend: Engir yfirmenn á vinnustaðnum Atvinnulíf Segir engar breytingar hafa verið gerðar á uppskrift SS pylsna Neytendur Stýrivextir lækkaðir í Bandaríkjunum í fyrsta sinn í fjögur ár Viðskipti erlent Fleiri fréttir 4,4 milljarðar til borgarinnar vegna framkvæmda á Hólmsheiði Fegurð er glæpur kom út í mínus Skuldar félagi Einars 44 milljónir og gæti misst 295 milljóna hús „Alls konar fólk heyrt í mér um alls konar hluti“ Bein útsending: Ársfundur atvinnulífsins Hjalti Már tekur við af Hreiðari Þór hjá Datera Stórfyrirtæki hyggja á uppbyggingu á Hólmsheiði Bæta við níunda áfangastað sínum á Spáni Heildareignir einstaklinga jukust um rúm fimm prósent á síðasta ári Fleiri leigi nú af vinum og ættingjum Sjúkratryggingar grunaðar um ríkisaðstoð Sparar kylfingum tíma með rástímaleitarsíðu Sótti 410 milljónir og margfaldaði starfsmannafjöldann Aðgerðir stjórnvalda eigi líka að taka mið af æviskeiði Steinar fjárfestir í Snjallgögnum Bjørn Richard til liðs við Athygli Fljúga til Gautaborgar næsta sumar Meirihluti auglýstra nýbygginga óseldur Sjálfbærnisviðið lagt niður og Erla Ósk hættir Hafsteinn Dan nýr lagaprófessor við HR Ráðin nýr yfirlögfræðingur Hugverkastofunnar Hafa ekki tekið ákvörðun um vaxtahækkun „Þetta hefur slæm áhrif á heimilin sem hafa augljóslega minna á milli handanna“ Flytja Friday's innan Smáralindar og fjölga stöðunum Kröfur upp á um 13 milljarða í þrotabú Skagans 3X Íslandsbanki hækkar líka vexti verðtryggðra lána Séreign inn á húsnæðislán hafi nýst sterkefnuðum mest Ver vaxtahækkunina: Ekki hægt að selja brauðið ódýrara en hveitið Hafa veitt virkjunarleyfi fyrir Hvammsvirkjun Ekki króna í þrotabúi Base parking Sjá meira
Alþjóðlega efnahagskreppan nær væntanlega hámarki á nýju ári, en staðan á Íslandi er sýnu verri en víðast hvar annars staðar. Hér glímum við samtímis við gjaldeyris- og bankakreppu (tvíburakreppu) sem fækkar mjög möguleikum stjórnvalda til að bregðast við með efnahagsaðgerðum. Þetta er vægast sagt baneitruð blanda, því háir vextir eru algengasta meðalið við gjaldeyriskreppu á meðan lágir vextir eru eitt fljótvirkasta meðalið við banka- og efnahagskreppu. Því miður verður ekki hægt að vinna á efnahagskreppunni á meðan gjaldeyriskreppan er óleyst. Allar tilraunir til slíks eru dæmdar til að mistakast og valda að lokum meiri skaða en orðinn er. Þær viðhalda óvissu meðal fyrirtækja og einstaklinga, draga úr frumkvæði og framkvæmdavilja. Fum og fát í gjaldeyrismálum kostar þjóðina dýrt í tapaðri framleiðslu, lægri tekjum og lakari lífskjörum til framtíðar. Íslenska hagkerfið er ekki „komið fyrir horn“. Staðan er afar viðkvæm og alþjóðaumhverfið allt í uppnámi. Enn er hætta á að banka- og gjaldeyriskreppan endurtaki sig á næsta ári ef ekki er haldið rétt á spöðunum. Það má t.d. ekki bíða lengur að stjórnvöld hafi upp á þeim erlendu aðilum sem eiga krónur og semji um útgönguleið fyrir þá, sem getur samræmst stöðugleika á gjaldeyrismarkaði. Aðeins þannig náum við að afnema höft á gjaldeyrisviðskiptum og koma í veg fyrir að nýtt gengisfall fylgi í kjölfarið. Á liðnu ári hefur umræðan eðlilega mikið snúist um þá miklu skuldabyrði sem lögð verður á börnin okkar. Ástæða er til að taka einnig umræðu um þá möguleika sem börnin okkar hafa til tekjuöflunar í framtíðinni. Þessi atriði má ekki skoða úr samhengi, þá þarf þvert á móti að vega saman. Í því sambandi er nauðsynlegt að hafa í huga að alþjóðasamskipti og öflug utanríkisviðskipti eru mikilvæg forsenda góðrar menntunar og hárra lífskjara hér á landi. Ef tryggja á að börnin okkar geti búið við góð lífskjör í framtíðinni er því mikilvægt að vera í góðu sambandi við umheiminn. Lykilatriði er að endurreisa ímynd landsins og endurvinna traust. Hluti af því er að ganga frá skuldamálum gömlu bankanna og semja, helst um skuldaniðurfellingu, í samræmi við alþjóðalög, -reglur og skuldbindingar. Þetta er fljótvirkasta leiðin til að fá aftur fullnægjandi aðgang að alþjóðamörkuðum samvinnu og lægri vexti. Þetta er líka forsenda þess að komist verði hjá endalausum lögsóknum á hendur ríkinu frá erlendum einstaklingum, lífeyrissjóðum, bönkum og vogunarsjóðum. Í upphafi árs er rétt að horfa til framtíðar. Á sama tíma og taka þarf á bráðavanda heimila og fyrirtækja þarf að huga að framtíðarfyrirkomulagi allra mála. Hvers konar þjóðfélag viljum við og hvaða lífskjör getum við boðið börnunum okkar? Skerpa þarf alla yfirsýn, bæði stjórnvalda og almennings. Setja þarf raunhæf markmið, bretta upp ermar og hefja vinnuna. Hluti af þeirri vinnu er að láta af öllum leikaraskap og pólitískum fléttum. Vanda þarf til verka og taka ekki þá áhættu sem fylgir því að leita ávallt stystu leiðanna – til dæmis einhliða upptöku gjaldmiðils. Við eigum að byggja til framtíðar og þá þarf grunnurinn að vera traustur og allur viðbúnaður fyrsta flokks. Ég tel því að við eigum að sækjast eftir aðild að Evrópusambandinu og leggja allt kapp á að ná góðum samningum í auðlindamálum. Alþjóðakreppan kann að leiða einhverjar þjóðir í fang haftabúskapar og þjóðernishyggju. Svo má ekki verða hér á landi enda dregur sú leið úr lífskjörum í lengd. Leið hafta og þjóðernishyggju er í mínum huga leið hugleysingjans; þess sem skortir sjálfstraust og kjark til að takast á við raunverulega samkeppni og selur framtíðarhagsmuni fyrir skammtímahag. Íslendingar hafa alla möguleika á að ná góðum árangri til framtíðar. Þjóðin er ung, vel menntuð og hraust og landið er ríkt af náttúruauðlindum. Sá kraftur sem býr innra með þjóðinni endurspeglaðist m.a. í fræknum íþróttasigrum á síðasta ári. Íslenska kvennalandsliðið hefur áunnið sér rétt til þátttöku í lokakeppni EM í fótbolta í Finnlandi 2009. Slíkur árangur er einstakur og þáttur í því að endurbyggja ímynd Íslands.
Markaðir Mest lesið „Við eigum margar rómantískar stundir í vinnunni“ Atvinnulíf Langaði svakalega mikið í sleik við George Clooney Atvinnulíf „Alls konar fólk heyrt í mér um alls konar hluti“ Viðskipti innlent Stöðva þurfi rányrkju bílastæðaeigenda Neytendur Fegurð er glæpur kom út í mínus Viðskipti innlent Skuldar félagi Einars 44 milljónir og gæti misst 295 milljóna hús Viðskipti innlent Atvinnumissir: „Ég kunni nú ekki við að spyrja Jón beint“ Atvinnulíf Nýtt trend: Engir yfirmenn á vinnustaðnum Atvinnulíf Segir engar breytingar hafa verið gerðar á uppskrift SS pylsna Neytendur Stýrivextir lækkaðir í Bandaríkjunum í fyrsta sinn í fjögur ár Viðskipti erlent Fleiri fréttir 4,4 milljarðar til borgarinnar vegna framkvæmda á Hólmsheiði Fegurð er glæpur kom út í mínus Skuldar félagi Einars 44 milljónir og gæti misst 295 milljóna hús „Alls konar fólk heyrt í mér um alls konar hluti“ Bein útsending: Ársfundur atvinnulífsins Hjalti Már tekur við af Hreiðari Þór hjá Datera Stórfyrirtæki hyggja á uppbyggingu á Hólmsheiði Bæta við níunda áfangastað sínum á Spáni Heildareignir einstaklinga jukust um rúm fimm prósent á síðasta ári Fleiri leigi nú af vinum og ættingjum Sjúkratryggingar grunaðar um ríkisaðstoð Sparar kylfingum tíma með rástímaleitarsíðu Sótti 410 milljónir og margfaldaði starfsmannafjöldann Aðgerðir stjórnvalda eigi líka að taka mið af æviskeiði Steinar fjárfestir í Snjallgögnum Bjørn Richard til liðs við Athygli Fljúga til Gautaborgar næsta sumar Meirihluti auglýstra nýbygginga óseldur Sjálfbærnisviðið lagt niður og Erla Ósk hættir Hafsteinn Dan nýr lagaprófessor við HR Ráðin nýr yfirlögfræðingur Hugverkastofunnar Hafa ekki tekið ákvörðun um vaxtahækkun „Þetta hefur slæm áhrif á heimilin sem hafa augljóslega minna á milli handanna“ Flytja Friday's innan Smáralindar og fjölga stöðunum Kröfur upp á um 13 milljarða í þrotabú Skagans 3X Íslandsbanki hækkar líka vexti verðtryggðra lána Séreign inn á húsnæðislán hafi nýst sterkefnuðum mest Ver vaxtahækkunina: Ekki hægt að selja brauðið ódýrara en hveitið Hafa veitt virkjunarleyfi fyrir Hvammsvirkjun Ekki króna í þrotabúi Base parking Sjá meira