Þjóðin að tala frá sér allt vit? Guðmundur Magnússon skrifar 7. febrúar 2005 00:01 Getur verið að svo sé komið fyrir okkur Íslendingum að við þörfnumst helst nú um stundir rækilegs og víðtæks málótta? Þessi spurning þarfnast auðvitað nánari skýringar. Hugtakið málótti varð til á áttunda áratugnum. Það var tískuorð á þeim tíma. Margir helstu gáfumenn þjóðarinnar höfðu þá þungar áhyggjur af því að opinber málræktar- og málverndarstefna væri farin að þjarma svo að almenningi að fólk þyrði ekki að opna munninn og segja skoðun sína á málefnum líðandi stundar; það væri hrætt um að tala "vitlaust" eða "ófínt" mál og sæta fyrir vikið glósum og ákúrum málfræðispekinga sem virtust með eyrun sín úti um holt og hæðir að reyna að góma þágufallsfólk og álíka vandræðalýð. Skírnir, tímarit Bókmenntafélagsins, og Þjóðviljinn sálugi voru helsti vettvangur þessarar umræðu. Satt að segja komu þessar áhyggjur ekki alveg heim og saman við þann áhuga sem var á þessum tíma hjá almenningi á að láta í sér heyra á opinberum vettvangi, til dæmis með því að hringja í símatíma útvarpstöðvanna eða senda dagblöðunum línur. Ekki var að heyra að fólk væri almennt merkjanlega áhyggjufullt yfir orðfæri sínu. Hugmyndin um málóttann var líklega frekar skrifborðsspeki háskólamanna en raunverulegt vandamál í þjóðfélaginu. En svo sem ekki verri fyrir það! . Og enn síður er málótti raunveruleiki í nútímanum; skoðið bara spjallvefina og bloggið á netinu. Eða "umræðuna" í Morgunblaðinu sem ritstjórnarnir kalla "málþing þjóðarinnar". Svo ekki sé minnst á allt masið á skjánum og í talstöðvunum... En getur verið að einmitt þess vegna sé tími kominn til að dusta rykið af hugmyndinni - kannski í svolítið breyttri mynd - og tala fyrir því að svolítill málótti (og pennafælni) breiðist út um þjóðfélagið? Tilefnið fyrir uppástungunni er hinn yfirgengilegi kjaftagangur sem mörgum virðist að sé farinn að tröllríða íslensku þjóðfélagi. Sumir segja að þjóðfélagið sé orðið ein allsherjar Kjaftaklöpp. Upplýstir lesendur vita að Kjaftaklöpp hét staður sá (þar sem nú mætast Bergstaðastræti og Skólavörðustígur) sem Reykvíkingar í lok 19. aldar og byrjun hinnar 20. komu saman á til að skrafa saman um landsins gagn og nauðsynjar. Nafnið bendir til þess að ekki hafi þetta þótt ýkja merkilegt eða uppbyggilegt málþing, frekar að menn hafi þar talað samhengislaust út og suður, slúðrað um náungann, breitt út gróusögur og annað í þeim dúr. Út af fyrir sig er ástæðulaust að gefa slíkum samkomum eingöngu langt nef; öll höfum við áreiðanlega þörf fyrir þær í einhverjum skömmtum. En getur verið að skammtarnir af kjaftagangi í nútímannum séu orðnir óhóflega stórir fyrir okkar litla og tiltölulega fábreytta þjóðfélag? Að "umræðan" í dagblöðunum, á netinu, á málfundum og ráðstefnum, í útvarpinu og spjallþáttum sjónvarpsstöðvanna sé hlutfallslega meiri en eðlilegt og skynsamlegt er í samanburði við ýmsa hljóðlátari starfsemi, andlega sem verklega, sem þó er þjóðinni í bráð og lengd mikilvægari? Við höfum í gangi "umræðu" um málefni líðandi stundar í þremur dagblöðum, á fjórum og bráðum fimm útvarpsstöðvum og á þremur sjónvarpsstöðvum frá morgni til kvölds. Og á netinu allan sólarhringinn.Og svo höldum við úti fréttabréfum og tímaritum og efnum nær daglega til málþinga, ráðstefna og morgunverðar-, hádegisverðar- og kvöldverðarfunda. Hefur lítil þjóð eins og við virkilega svona margt að segja og skeggræða um?Hvenær höfum við tíma til að hugsa og lesa? Eða er það kannski óþarfi á kjaftafundum nútímans einsog á klöppinni forðum daga? Er í lagi að tala án þess að hugsa? Og kjafta frá sér allt vit? Og meðal annarra orða: Er það ekki meira og minna sama fólkið sem heldur "umræðunni" gangandi? Er ekki of mikið á það lagt? Eru þetta ekki helsti þungar byrðar fyrir það? Og umræðuefnin: Eru þau kannski oftar en ekki agalaus vaðall þar sem lítill eða enginn greinarmunur er gerður á aðalatriðum og aukaatriðum, þar sem hver grípur frammí fyrir öðrum og tæpast nokkur þátttakandi fær að klára setningu með heilli hugsun? Getur verið að hér gildi að minna sé betra? Að huga beri að gæðum fremur en magni? Nóbelskáldið vildi hér um árið lyfta umræðum á hærra plan. Einn helsti sérfræðingur um Hann segir að sjónvarpsþættinum þar sem Ritstjórinn og Þingmaðurinn fengu þessa frægu ofanígjöf, kannski ómaklega, hafi verið eytt. Tilviljun? Eða merki um stöðuga afneitun og tegðu þjóðarinnar til að átta sig á hinum fleygu orðum skáldsins:"Því hefur verið haldið fram að Íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um tittlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls...". Ætli nokkuð hafi í rauninni breyst frá því að þessi ádrepa var sett á blað?Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Guðmundur Magnússon Í brennidepli Mest lesið Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson Skoðun Skoðun Skoðun Sakar aðra um það sem hún gerir sjálf Sigurjón Þórðarson skrifar Skoðun „Þú verður aldrei nóg“ - Ástæður þess að kerfið bregst innflytjendum Ian McDonald skrifar Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar Skoðun Ofurgróði sjávarútvegs? – Hættið að afvegaleiða! Elliði Vignisson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun „Fáum við einkunn fyrir þetta?“ Hulda Dögg Proppé skrifar Skoðun Hrossakjöt, hroki og hleypidómar Kristján Logason skrifar Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Að byggja upp á Bakka Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Skoðun Fiskeldi og samfélagsábyrgð Eyjólfur Ármannsson skrifar Skoðun Pólitískt raunsæi og utanríkisstefna Íslands Ragnar Anthony Antonsson Gambrell skrifar Skoðun Vorstjarnan hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Fylgið fór vegna fullveldismáls Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Er Ísrael ennþá útvalin þjóð Guðs? Ómar Torfason skrifar Skoðun Flokkurinn hans Gunnars Smára? Guðbergur Egill Eyjólfsson skrifar Skoðun Raforkuverð: Stórnotendur og almenningur Ingvar Júlíus Baldursson skrifar Skoðun Hætt við að hækka ekki skatta á almenning Bryndís Haraldsdóttir skrifar Skoðun Skattafíkn í skjóli réttlætis: Tímavélin stillt á 2012 Kristinn Karl Brynjarsson skrifar Skoðun Hver borgar brúsann? Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Hvers vegna berðu kross? Hrafnhildur Sigurðardóttir skrifar Skoðun Þannig gerum við þetta? Ísak Ernir Kristinsson skrifar Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Falleinkunn skólakerfis? Helga Þórisdóttir skrifar Skoðun Þjónusta sem gleður – skilar sér beint í kassann Margrét Reynisdóttir skrifar Skoðun Hvar er auðlindarentan? Birta Karen Tryggvadóttir skrifar Skoðun Miðflokkurinn – Rödd skynseminnar í borginni Ómar Már Jónsson skrifar Skoðun Virði barna og ungmenna Álfhildur Leifsdóttir,Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Sættir þú þig við þetta? Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Alþingi gleymir aftur fötluðum börnum Lúðvík Júlíusson skrifar Skoðun Lægri gjöld, fleiri tækifæri Bragi Bjarnason skrifar Sjá meira
Getur verið að svo sé komið fyrir okkur Íslendingum að við þörfnumst helst nú um stundir rækilegs og víðtæks málótta? Þessi spurning þarfnast auðvitað nánari skýringar. Hugtakið málótti varð til á áttunda áratugnum. Það var tískuorð á þeim tíma. Margir helstu gáfumenn þjóðarinnar höfðu þá þungar áhyggjur af því að opinber málræktar- og málverndarstefna væri farin að þjarma svo að almenningi að fólk þyrði ekki að opna munninn og segja skoðun sína á málefnum líðandi stundar; það væri hrætt um að tala "vitlaust" eða "ófínt" mál og sæta fyrir vikið glósum og ákúrum málfræðispekinga sem virtust með eyrun sín úti um holt og hæðir að reyna að góma þágufallsfólk og álíka vandræðalýð. Skírnir, tímarit Bókmenntafélagsins, og Þjóðviljinn sálugi voru helsti vettvangur þessarar umræðu. Satt að segja komu þessar áhyggjur ekki alveg heim og saman við þann áhuga sem var á þessum tíma hjá almenningi á að láta í sér heyra á opinberum vettvangi, til dæmis með því að hringja í símatíma útvarpstöðvanna eða senda dagblöðunum línur. Ekki var að heyra að fólk væri almennt merkjanlega áhyggjufullt yfir orðfæri sínu. Hugmyndin um málóttann var líklega frekar skrifborðsspeki háskólamanna en raunverulegt vandamál í þjóðfélaginu. En svo sem ekki verri fyrir það! . Og enn síður er málótti raunveruleiki í nútímanum; skoðið bara spjallvefina og bloggið á netinu. Eða "umræðuna" í Morgunblaðinu sem ritstjórnarnir kalla "málþing þjóðarinnar". Svo ekki sé minnst á allt masið á skjánum og í talstöðvunum... En getur verið að einmitt þess vegna sé tími kominn til að dusta rykið af hugmyndinni - kannski í svolítið breyttri mynd - og tala fyrir því að svolítill málótti (og pennafælni) breiðist út um þjóðfélagið? Tilefnið fyrir uppástungunni er hinn yfirgengilegi kjaftagangur sem mörgum virðist að sé farinn að tröllríða íslensku þjóðfélagi. Sumir segja að þjóðfélagið sé orðið ein allsherjar Kjaftaklöpp. Upplýstir lesendur vita að Kjaftaklöpp hét staður sá (þar sem nú mætast Bergstaðastræti og Skólavörðustígur) sem Reykvíkingar í lok 19. aldar og byrjun hinnar 20. komu saman á til að skrafa saman um landsins gagn og nauðsynjar. Nafnið bendir til þess að ekki hafi þetta þótt ýkja merkilegt eða uppbyggilegt málþing, frekar að menn hafi þar talað samhengislaust út og suður, slúðrað um náungann, breitt út gróusögur og annað í þeim dúr. Út af fyrir sig er ástæðulaust að gefa slíkum samkomum eingöngu langt nef; öll höfum við áreiðanlega þörf fyrir þær í einhverjum skömmtum. En getur verið að skammtarnir af kjaftagangi í nútímannum séu orðnir óhóflega stórir fyrir okkar litla og tiltölulega fábreytta þjóðfélag? Að "umræðan" í dagblöðunum, á netinu, á málfundum og ráðstefnum, í útvarpinu og spjallþáttum sjónvarpsstöðvanna sé hlutfallslega meiri en eðlilegt og skynsamlegt er í samanburði við ýmsa hljóðlátari starfsemi, andlega sem verklega, sem þó er þjóðinni í bráð og lengd mikilvægari? Við höfum í gangi "umræðu" um málefni líðandi stundar í þremur dagblöðum, á fjórum og bráðum fimm útvarpsstöðvum og á þremur sjónvarpsstöðvum frá morgni til kvölds. Og á netinu allan sólarhringinn.Og svo höldum við úti fréttabréfum og tímaritum og efnum nær daglega til málþinga, ráðstefna og morgunverðar-, hádegisverðar- og kvöldverðarfunda. Hefur lítil þjóð eins og við virkilega svona margt að segja og skeggræða um?Hvenær höfum við tíma til að hugsa og lesa? Eða er það kannski óþarfi á kjaftafundum nútímans einsog á klöppinni forðum daga? Er í lagi að tala án þess að hugsa? Og kjafta frá sér allt vit? Og meðal annarra orða: Er það ekki meira og minna sama fólkið sem heldur "umræðunni" gangandi? Er ekki of mikið á það lagt? Eru þetta ekki helsti þungar byrðar fyrir það? Og umræðuefnin: Eru þau kannski oftar en ekki agalaus vaðall þar sem lítill eða enginn greinarmunur er gerður á aðalatriðum og aukaatriðum, þar sem hver grípur frammí fyrir öðrum og tæpast nokkur þátttakandi fær að klára setningu með heilli hugsun? Getur verið að hér gildi að minna sé betra? Að huga beri að gæðum fremur en magni? Nóbelskáldið vildi hér um árið lyfta umræðum á hærra plan. Einn helsti sérfræðingur um Hann segir að sjónvarpsþættinum þar sem Ritstjórinn og Þingmaðurinn fengu þessa frægu ofanígjöf, kannski ómaklega, hafi verið eytt. Tilviljun? Eða merki um stöðuga afneitun og tegðu þjóðarinnar til að átta sig á hinum fleygu orðum skáldsins:"Því hefur verið haldið fram að Íslendíngar beygi sig lítt fyrir skynsamlegum rökum, fjármunarökum varla heldur, og þó enn síður fyrir rökum trúarinnar, en leysi vandræði sín með því að stunda orðheingilshátt og deila um tittlíngaskít sem ekki kemur málinu við; en verði skelfíngu lostnir og setji hljóða hvenær sem komið er að kjarna máls...". Ætli nokkuð hafi í rauninni breyst frá því að þessi ádrepa var sett á blað?Guðmundur Magnússon -gm@frettabladid.is
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun
Skoðun Rafbíllinn er ekki bara umhverfisvænn – hann er líka hagkvæmari Óskar Páll Þorgilsson skrifar
Skoðun Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar
Skoðun Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson skrifar
Skoðun Stærsta framfaraskref í námsmati íslenskra barna í áratugi Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Laun kvenna og karla í aðildarfélögum ASÍ og BSRB árið 2024 Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun
Sjávarútvegur er undirstöðuatvinnuvegur – ekki einangruð tekjulind Kristinn Karl Brynjarsson Skoðun