Vindhögg Viðskiptaráðs Finnbjörn A. Hermannsson skrifar 12. júní 2025 15:31 Nærri áratugi eftir að lög um almennar íbúðir tóku gildi virðist Viðskiptaráð hafa uppgötvað að komið sé úrræði sem geri líf tekjulægri leigjenda ögn bærilegra. Eins og ráðinu sæmir grípur það til aðgerða til að koma í veg fyrir að markmið laganna um húsnæðisöryggi og viðráðanlegan húsnæðiskostnað nái fram að ganga, í þessu tilfelli með kvörtun til eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) vegna meints ólögmæts ríkisstuðnings við almenn íbúðafélög sem starfa skv. lögum nr. 52/2006. Hefði Viðskiptaráð lesið frumvarpið með fyrrgreindum lögum ætti það að vera þeim ljóst að markmið og uppbygging laganna er í fullu í samræmi við reglur EES samningsins um ríkisaðstoð enda ávarpað sérstaklega í greinargerðinni. Staðreyndin er hins vegar sú að Viðskiptaráð hefur alltaf verið á móti viðráðanlegu leiguhúsnæði enda gætir það hagsmuna þeirra sem hagnast hafa vel á núverandi ástandi. Nú 10 árum síðar dregur ráðið upp úr hatti sínum nýjar lagatæknilegar hártoganir. Húsnæði er mannréttindamál, ekki forréttindi Húsnæði er ekki eins og hver önnur verslunarvara. Húsnæðisöryggi telst til grunnréttinda og án þeirra má segja að allur annar félagslegur stuðningur eigi á hættu að missa marks. Segja má að stór hluti af stjórnmálasögu eftirstríðsáranna í Evrópu snúist um húsnæðismál. Með stóran hluta álfunnar sprengdan í tætlur og milljónir heimilislausra á vergangi eftir hörmungar stríðsins tóku þau ríki forskot í uppbyggingunni sem sáu til þess að stór hluti uppbyggingar yrði á félagslegum grunni. Má í því samhengi nefna lönd eins og Danmörku, Svíþjóð, Belgíu og Sviss. Ríki sem voru svo lánsöm að eiga framsýna stjórnmálamenn sem sáu verðmætið í því að byggja fyrir komandi kynslóðir. Í því samhengi varð stórsókn hjá almennum óhagnaðardrifnum íbúðafélögum sem sáu fólki fyrir öruggu húsnæði á viðráðanlegu verði. Í regluverkinu var það svo tryggt að allur ágóði og verðmæti sem varð til innan þess var áfram inni í kerfinu til styrkingar þess og frekari uppbyggingar sem komandi kynslóðir vinnandi fólks myndu njóta ávinningsins af. Í Danmörku einni í dag eru 600.000 almennar íbúðir í notkun sem hýsa 1/6 íbúa landsins (milljón manns) og meðaltals mánaðarleiga á 85fm fjölskylduíbúð er 140.000 kr. (7.200 DKK1). Þökk sé framsýnu og félagslega þenkjandi stjórnmálafólki sem sá verðmætin í því að byggja upp kerfi sem flytur hagnað og ávinning á milli kynslóða. Eyðileggingarmáttur frjálshyggjunnar Á Íslandi var til vísir að almennu íbúðakerfi sem hét Verkamannabústaðir sem varð fórnarlamb skyndigróðahugmynda frjálshyggjunnar. Því má segja að þurft hafi að byrja upp á nýtt árið 2016 þegar lög um almennar íbúðir voru sett. Bjarg íbúðafélag var í kjölfarið stofnað en það er einungis hluti af almenna íbúðakerfinu því innan þess eru byggðar íbúðir fyrir námsmenn, aldraða, fatlaða og þá sem eru innan tekju- og eignamarka. Meira segja Viðskiptaráð getur stofnað húsnæðissamvinnufélag og byggt fyrir tekjulága félagsmenn. Hvað ætlar Viðskiptaráð að gera til Brussel? Hinum frjálsa markaði hefur ekki tekist að leysa húsnæðisvandann, hvorki á Íslandi né í Evrópu. Meira að segja Evrópusambandið er að átta sig á þessu en Evrópuþingið samþykkti yfirlýsingu árið 20212 þar sem það skoraði á Framkvæmdastjórn ESB og öll aðildarríkin að lýsa réttinn til húsnæðis sem eitt af grundvallarréttindum innan sambandsins. Framkvæmdastjórn sú sem tók við árið 2024 er jafnframt með í sinni stefnuskrá3 að ganga til verka gegn húsnæðiskreppunni sem ríkir víða í álfunni og eitt af því sem hún nefnir er einmitt að tryggja betur að réttarheimildir um bann við ríkisaðstoð þvælist ekki í vegi fyrir uppbyggingu félagslegs húsnæðis. Við þetta má svo bæta í samhengi við framangreint að skipaður hefur verið í fyrsta sinn sérstakur ráðunautur húsnæðismála á vettvangi ESB4 og hann er einmitt Daninn Dan Jörgensen. Í ljósi framangreinds er vandséð að Viðskiptaráð hafi nokkuð að gera til Brussel. Húsnæði fyrir vinnandi fólk er forsenda samkeppnishæfni og öflugs atvinnulífs Þær áskoranir sem blasa við í íslensku samfélagi vegna stöðunnar í húsnæðismálum er sameiginlegur vandi okkar allra, bæði launafólks og atvinnulífs. Vinnandi fólk skapar verðmætin og slæm staða húsnæðismála skapar spennu á öllum sviðum okkar annars ágæta samfélags sem hefur neikvæð áhrif á velferð fólks og um leið á samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Skortur á húsnæði stendur uppbyggingu fjölmargra fyrirtækja fyrir þrifum. Þessu er erfitt að vera ósammála. Þeir einu sem hagnast á óbreyttu ástandi án stórsóknar á vettvangi félagsleg húsnæðis og almennra íbúða eru lóðabraskarar. Eru það kannski hagsmunir þeirra sem Viðskiptaráð er að gæta? Á komandi dögum mun undirritaður fjalla meira um áskoranir og lausnir í húsnæðismálum. Höfundur er forseti ASÍ og stjórnarformaður Bjargs íbúðafélags. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Finnbjörn A. Hermannsson Húsnæðismál Mest lesið Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson Skoðun Skoðun Skoðun Ávinningur af endurhæfingu – aukum lífsgæðin Ólafur H. Jóhannsson skrifar Skoðun Hefur þú heyrt þetta áður? Stefnir Húni Kristjánsson skrifar Skoðun Hringekja verðtryggingar og hárra vaxta Benedikt Gíslason skrifar Skoðun Áfram gakk – með kerfisgalla í bakpokanum Harpa Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Til þeirra sem fagna Doktornum! Kristján Freyr Halldórsson skrifar Skoðun Skuldin við úthverfin Jóhanna Dýrunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Gildra dómarans Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Einelti er dauðans alvara Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar Skoðun Sótt að réttindum kvenna — núna Svandís Svavarsdóttir skrifar Skoðun Afnám tilfærslu milli skattþrepa Breki Pálsson skrifar Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar Skoðun Opið bréf til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Íslenska þjóð, þú ert núna að gleyma Sighvatur Björgvinsson skrifar Skoðun Tölum íslensku um bíðandi börn: Uppgjöf, svarthol og lögbrot Vigdís Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Fjórði hver vinnur í verslun og þjónustu Benedikt S. Benediktsson skrifar Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar Skoðun Pabbar, mömmur, afar, ömmur Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Vellíðan í vinnu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Hefur vanfjármögnun sveitarfélaga áhrif á byggingarkostnað? Jón Ingi Hákonarson skrifar Skoðun Þar sem gervigreind er raunverulega að breyta öllu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Sjá meira
Nærri áratugi eftir að lög um almennar íbúðir tóku gildi virðist Viðskiptaráð hafa uppgötvað að komið sé úrræði sem geri líf tekjulægri leigjenda ögn bærilegra. Eins og ráðinu sæmir grípur það til aðgerða til að koma í veg fyrir að markmið laganna um húsnæðisöryggi og viðráðanlegan húsnæðiskostnað nái fram að ganga, í þessu tilfelli með kvörtun til eftirlitsstofnunar EFTA (ESA) vegna meints ólögmæts ríkisstuðnings við almenn íbúðafélög sem starfa skv. lögum nr. 52/2006. Hefði Viðskiptaráð lesið frumvarpið með fyrrgreindum lögum ætti það að vera þeim ljóst að markmið og uppbygging laganna er í fullu í samræmi við reglur EES samningsins um ríkisaðstoð enda ávarpað sérstaklega í greinargerðinni. Staðreyndin er hins vegar sú að Viðskiptaráð hefur alltaf verið á móti viðráðanlegu leiguhúsnæði enda gætir það hagsmuna þeirra sem hagnast hafa vel á núverandi ástandi. Nú 10 árum síðar dregur ráðið upp úr hatti sínum nýjar lagatæknilegar hártoganir. Húsnæði er mannréttindamál, ekki forréttindi Húsnæði er ekki eins og hver önnur verslunarvara. Húsnæðisöryggi telst til grunnréttinda og án þeirra má segja að allur annar félagslegur stuðningur eigi á hættu að missa marks. Segja má að stór hluti af stjórnmálasögu eftirstríðsáranna í Evrópu snúist um húsnæðismál. Með stóran hluta álfunnar sprengdan í tætlur og milljónir heimilislausra á vergangi eftir hörmungar stríðsins tóku þau ríki forskot í uppbyggingunni sem sáu til þess að stór hluti uppbyggingar yrði á félagslegum grunni. Má í því samhengi nefna lönd eins og Danmörku, Svíþjóð, Belgíu og Sviss. Ríki sem voru svo lánsöm að eiga framsýna stjórnmálamenn sem sáu verðmætið í því að byggja fyrir komandi kynslóðir. Í því samhengi varð stórsókn hjá almennum óhagnaðardrifnum íbúðafélögum sem sáu fólki fyrir öruggu húsnæði á viðráðanlegu verði. Í regluverkinu var það svo tryggt að allur ágóði og verðmæti sem varð til innan þess var áfram inni í kerfinu til styrkingar þess og frekari uppbyggingar sem komandi kynslóðir vinnandi fólks myndu njóta ávinningsins af. Í Danmörku einni í dag eru 600.000 almennar íbúðir í notkun sem hýsa 1/6 íbúa landsins (milljón manns) og meðaltals mánaðarleiga á 85fm fjölskylduíbúð er 140.000 kr. (7.200 DKK1). Þökk sé framsýnu og félagslega þenkjandi stjórnmálafólki sem sá verðmætin í því að byggja upp kerfi sem flytur hagnað og ávinning á milli kynslóða. Eyðileggingarmáttur frjálshyggjunnar Á Íslandi var til vísir að almennu íbúðakerfi sem hét Verkamannabústaðir sem varð fórnarlamb skyndigróðahugmynda frjálshyggjunnar. Því má segja að þurft hafi að byrja upp á nýtt árið 2016 þegar lög um almennar íbúðir voru sett. Bjarg íbúðafélag var í kjölfarið stofnað en það er einungis hluti af almenna íbúðakerfinu því innan þess eru byggðar íbúðir fyrir námsmenn, aldraða, fatlaða og þá sem eru innan tekju- og eignamarka. Meira segja Viðskiptaráð getur stofnað húsnæðissamvinnufélag og byggt fyrir tekjulága félagsmenn. Hvað ætlar Viðskiptaráð að gera til Brussel? Hinum frjálsa markaði hefur ekki tekist að leysa húsnæðisvandann, hvorki á Íslandi né í Evrópu. Meira að segja Evrópusambandið er að átta sig á þessu en Evrópuþingið samþykkti yfirlýsingu árið 20212 þar sem það skoraði á Framkvæmdastjórn ESB og öll aðildarríkin að lýsa réttinn til húsnæðis sem eitt af grundvallarréttindum innan sambandsins. Framkvæmdastjórn sú sem tók við árið 2024 er jafnframt með í sinni stefnuskrá3 að ganga til verka gegn húsnæðiskreppunni sem ríkir víða í álfunni og eitt af því sem hún nefnir er einmitt að tryggja betur að réttarheimildir um bann við ríkisaðstoð þvælist ekki í vegi fyrir uppbyggingu félagslegs húsnæðis. Við þetta má svo bæta í samhengi við framangreint að skipaður hefur verið í fyrsta sinn sérstakur ráðunautur húsnæðismála á vettvangi ESB4 og hann er einmitt Daninn Dan Jörgensen. Í ljósi framangreinds er vandséð að Viðskiptaráð hafi nokkuð að gera til Brussel. Húsnæði fyrir vinnandi fólk er forsenda samkeppnishæfni og öflugs atvinnulífs Þær áskoranir sem blasa við í íslensku samfélagi vegna stöðunnar í húsnæðismálum er sameiginlegur vandi okkar allra, bæði launafólks og atvinnulífs. Vinnandi fólk skapar verðmætin og slæm staða húsnæðismála skapar spennu á öllum sviðum okkar annars ágæta samfélags sem hefur neikvæð áhrif á velferð fólks og um leið á samkeppnishæfni íslensks atvinnulífs. Skortur á húsnæði stendur uppbyggingu fjölmargra fyrirtækja fyrir þrifum. Þessu er erfitt að vera ósammála. Þeir einu sem hagnast á óbreyttu ástandi án stórsóknar á vettvangi félagsleg húsnæðis og almennra íbúða eru lóðabraskarar. Eru það kannski hagsmunir þeirra sem Viðskiptaráð er að gæta? Á komandi dögum mun undirritaður fjalla meira um áskoranir og lausnir í húsnæðismálum. Höfundur er forseti ASÍ og stjórnarformaður Bjargs íbúðafélags.
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Skoðun Málgögn og gervigreind Steinþór Steingrímsson,Einar Freyr Sigurðsson,Helga Hilmisdóttir skrifar
Skoðun Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson skrifar
Skoðun Þegar heilinn sveltur: Tími til að endurhugsa stefnu í geðheilbrigðismálum Vigdís M. Jónsdóttir skrifar
Skoðun Engin eftirspurn eftir Viðreisnar- og Samfylkingarmódelinu Andri Steinn Hilmarsson skrifar
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Hafa íslenskir neytendur sama rétt og evrópskir? Ásthildur Lóa Þórsdóttir,Ragnar Þór Ingólfsson Skoðun
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun