Lífsferill íþróttamannsins: Mattheusarguðspjallið og brennimerkt börn Daði Rafnsson skrifar 16. apríl 2025 11:33 vísir/getty Arnar Pétursson, einn fremsti hlaupari Íslendinga, ólst upp í körfubolta. Guðni Valur Guðnason, Ólympíufari í kringlukasti, ólst upp í golfi þar sem hann er enn talinn af mörgum vera högglengsti Íslendingurinn. Perla Ruth Albertsdóttir, markahæsti leikmaður íslenska handboltalandsliðins á síðasta Evrópumóti, ólst upp í sveit við að prófa alls konar íþróttir og fór á sína fyrstu handboltaæfingu 17 ára. Tryggvi Hlinason, leikmaður Bilbao í spænsku úrvalsdeildinni, spilaði fyrst körfubolta 16 ára og Hákon Hrafn Valdimarsson, leikmaður Brentford í ensku úrvalsdeildinni, hóf ferilinn sem markvörður í þriðja flokki. Ekki gott að draga í dilka Gamaldags sýn á hæfileikamótun í íþróttum gerir ráð fyrir því að einstaklingar sem ná árangri hafi meðfædda líkamlega og andlega hæfileika sem henta íþrótt sinni. Að með því að velja snemma börn og unglinga sem sýna hæfni í greininni og styðja þau til metorða verði til framúrskarandi fullorðnir einstaklingar. Þetta er einnig vel þekkt í skólastarfi um víða veröld þar sem börn eru dregin í mismunandi dilka eftir því hvort þau séu stillt, prúð og kunna að reikna eða ekki. Vandinn með þessa sýn er að hún firrir þjálfara (eða kennara) ábyrgð á því að leiðbeina og kenna hópnum sínum. Þeim nægir í staðinn að flokka börn í mismunandi box sem heita A, B, C eða D. Mattheusar-áhrifin Í hæfileikamótunarfræðum eru áhrifin sem af þessu fyrirkomulagi hljótast kölluð Mattheusar-áhrifin (Matthew‘s Effect). Þau eru kennd við 25. kafla Mattheusarguðspjallsins þar sem maður trúði þjónum sínum þremur fyrir fyrir eigum sínum. Hann fól einum fimm talentur, öðrum tvær og þeim þriðja eina, hverjum eftir hæfni. Síðar lét hann þá gera skil og þá hafði sá fyrsti grætt fimm talentur til viðbótar og var launað vel fyrir. Næsti hafði grætt tvær ofan á þær fyrri tvær og fékk sitt fyrir. Sá þriðji sagði hins vegar herra sínum að hann vissi að hann væri harður maður sem uppsker þar sem hann sáði ekki og safnaði þar sem hann stráði ekki. Hann hafði þess vegna verið hræddur og grafið sína talentu í jörð og skilaði henni því einni tilbaka. Honum var refsað fyrir að ávaxta ekki fé herra síns og var talentan tekin af honum og gefin þeim sem var kominn með tíu. Hin hála braut brennimerkingar Hægt er að hanna mannanna kerfi þannig að hinir ríku verða ríkari og að börn sem eru snemma brennimerkt sem hæfileikarík fái meiri athygli, hvatningu og stuðning en aðrir og þar af leiðandi forskot sem erfitt er fyrir aðra að vinna upp. Því fyrr sem börn og unglingar eru brennimerkt sem hæfileikarík eða ekki eru þau færð inn á hála braut (slippery slope) þar sem allt vinnur að því að láta stóradóm þjálfarans eða kennarans rætast. Þjálfarinn horfir meira á A-liðið. Er peppaðri fyrir æfingum og veitir því meiri endurgjöf og hvatningu. Til að mynda með því að bjóða þeim upp á fleiri séræfingar. Foreldrar mæta frekar á æfingar, leiki og mót ef börn þeirra eru talin hæfileikarík og kaupa handa þeim dýran búnað, aukaæfingar og ferðir sem hvetja þau enn meira áfram. Gallinn er sá að oftast rætast síðan stórudómarnir ekki. Flestir þjálfarar á miðjum aldri kunna fjölmargar sögur af ofurliðum í yngri flokkum sem sönkuðu að sér verðlaunum og upphefð en skiluðu svo ekki af sér fleira fullorðnu afreksíþróttafólki heldur en C og D-liðin. Þá er vandinn orðinn tvíþættur, viðhorf og gjörðir þjálfara urðu til þess að C og D voru brennd því marki að þau ættu ekki séns. Og A og B liðin voru brennimerkt þannig að það væri sjálfsagt að þau myndu ná árangri. Hvorugt er gott fyrir börn eða unglinga. Hverjar eru lausnirnar? Hvernig leysum við úr þessum vanda? Í fyrsta lagi þurfa þjálfarar að temja sér jákvætt viðhorf til allra iðkenda sinna og skilja mismunandi forsendur þeirra fyrir því að vera í íþróttum. Í öðru lagi að hvetja sem flesta áfram með því til dæmis að sýna öllum athygli og bjóða öllum upp á séræfingu sem vilja. Eins og kom fram í fyrri pistli skiptir svo miklu máli að kveikja eld og svo leyfa ungu fólki að ryðja sína eigin leið áfram. Við þurfum ekki heldur öll að vera í fótbolta og fimleikum. Það eru vinsælustu íþróttir meðal barna og unglinga á Íslandi en þar eiga margir öflugir krakkar einnig til að týnast. Gerum umhverfið skemmtilegt Fótboltinn hefur heilt yfir fyrsta val úr sprækum íþróttastrákum og fimleikarnir úr kraftmiklum íþróttastelpum. Þau sem stýra fámennari íþróttum ættu að leggja fullt kapp á að gera umhverfið í kringum íþróttina skemmtilegt og laða til sín iðkendur með skemmtilegum æfingum og hvetjandi þjálfurum. Víða erlendis er það sem kallað er tilfærsla (talent transfer) mun markvissara en þekkist hér á landi. Vésteinn Hafsteinsson hefur sagt frá Ólympíumeisturunum sínum tveimur í kringlukasti, Svíanum Daniel Ståhl og Eistanum Gerd Kanter. Þeir ólust upp í öðrum íþróttum og voru samkvæmt Vésteini misgæfulegir á ýmsa kanta þegar hann tók við þeim. Óskar Hrafn Þorvaldsson knattspyrnuþjálfari setti Hákon Hrafn bara 16 ára í markið og sagði honum að spila óhræddur. Arnar Péturs fann sér hlaupaskó með vængi í stað körfuboltans og Tryggvi og Perla nutu mikils stuðnings þótt þau byrjuðu seint. Markviss vinna með fólk sem fær hvetjandi og áhugasaman þjálfara skilar yfirleitt einhverju góðu og stundum finnur maður meira að segja gull. Höfundur er fagstjóri Afrekssviðs Menntaskólans í Kópavogi, doktorsnemi við sálfræðideild Háskólans í Reykjavík og kennir Afreksþjálfun og Hagnýta íþróttasálfræði við íþróttafræðideild HR. Lífsferill íþróttamannsins Tengdar fréttir Lífsferill íþróttamannsins: Við verðum að tala meira um sálina í íþróttunum „Íþróttir geta boðið ungu fólki upp á frábæra leið til að þroskast sem heilbrigðar manneskjur. Eða sem eigingjarnir asnar.“ Þetta sagði norski prófessorinn Stig Arve Sæther þegar við vorum að velta upp spurningunni hvort það væri til norræn leið í hæfileikamótun, með séreinkennum miðað við önnur svæði í heiminum. 26. mars 2025 11:33 Lífsferill íþróttamannsins: Eldur kviknar Það er laugardagsmorgun og þriggja ára stúlka vekur foreldra sína snemma. Að loknum morgunverði og nokkrum teiknimyndum er pabbi búinn að reima á hana íþróttaskó og þau fara saman í íþróttahúsið í hverfinu. 3. apríl 2025 11:32 Lífsferill íþróttamannsins: Landsliðsmenn leika sér Það eru líklega fáir Íslendingar sem kannast við Virat Kohli en hann er sá íþróttamaður sem er með flesta fylgjendur á Instagram (266 milljón í janúar 2024) á eftir Cristiano Ronaldo og Lionel Messi. 10. apríl 2025 11:31 Mest lesið Lars Lagerbäck lenti í slysi og kemur ekki til Íslands Fótbolti Eigandi Newcastle gæti hjálpað Liverpool að kaupa Isak Enski boltinn Elísa stórbætti metið í hundrað kílómetra hlaupi: „Mér líður furðuvel“ Sport Stuðningsmönnum danska liðsins ekki hleypt inn í Svíþjóð Fótbolti Hinn óendanlegi leikmannahópur Chelsea Enski boltinn Liverpool vann Athletic tvívegis á Anfield Enski boltinn Kári reynir að hjálpa HK upp um deild Íslenski boltinn Áhorfendum vísað út af Anfield Enski boltinn Dagskráin í dag: Verður markamet efstu deildar karla bætt? Sport „Þeir standa fyrir eitthvað annað“ Fótbolti Fleiri fréttir Eigandi Newcastle gæti hjálpað Liverpool að kaupa Isak Hinn óendanlegi leikmannahópur Chelsea Stuðningsmönnum danska liðsins ekki hleypt inn í Svíþjóð Lars Lagerbäck lenti í slysi og kemur ekki til Íslands Dagskráin í dag: Verður markamet efstu deildar karla bætt? „Þeir standa fyrir eitthvað annað“ Kári reynir að hjálpa HK upp um deild Liverpool vann Athletic tvívegis á Anfield „Báðir endar vallarins mættu vera betri“ „Skemmtilegra þegar vel gengur“ Uppgjörið: Valur - Breiðablik 0-3 | Létt verk fyrir meistarana Mark Kolbeins svo gott sem gulltryggði sigurinn Tíu af bestu kylfingum landsins lögðu Minningarsjóð Bryndísar Klöru lið „Við erum Newcastle United“ Everton að ganga frá kaupum á miðjumanni Chelsea Áhorfendum vísað út af Anfield Orri Steinn fær portúgalska samkeppni Risaskjár og stuðsvæði á Íslandsmótinu í golfi Breiðablik og Víkingur vita hverjum þau mæta næst Rashford með sitt fyrsta mark fyrir Barcelona Sjáðu umdeilda vítadóminn og sigurmarkið sem var dæmt af Sjáðu tvennu Sigurðar og snögg svör Víkinga Barist um undirskrift Nunez Tómas Bent seldur til Skotlands „Mikið í gangi sem enginn veit af“ Ronaldo vill gera Greenwood aftur að liðsfélaga Kærastinn kemur til varnar: „Allir glíma við sín vandamál“ „Augljóslega þurfum við fleiri leikmenn“ Gott silfur gulli betra en hvað nú? Fékk annað gult fyrir að keyra inn í Mikael og lét dómarann heyra það Sjá meira
Perla Ruth Albertsdóttir, markahæsti leikmaður íslenska handboltalandsliðins á síðasta Evrópumóti, ólst upp í sveit við að prófa alls konar íþróttir og fór á sína fyrstu handboltaæfingu 17 ára. Tryggvi Hlinason, leikmaður Bilbao í spænsku úrvalsdeildinni, spilaði fyrst körfubolta 16 ára og Hákon Hrafn Valdimarsson, leikmaður Brentford í ensku úrvalsdeildinni, hóf ferilinn sem markvörður í þriðja flokki. Ekki gott að draga í dilka Gamaldags sýn á hæfileikamótun í íþróttum gerir ráð fyrir því að einstaklingar sem ná árangri hafi meðfædda líkamlega og andlega hæfileika sem henta íþrótt sinni. Að með því að velja snemma börn og unglinga sem sýna hæfni í greininni og styðja þau til metorða verði til framúrskarandi fullorðnir einstaklingar. Þetta er einnig vel þekkt í skólastarfi um víða veröld þar sem börn eru dregin í mismunandi dilka eftir því hvort þau séu stillt, prúð og kunna að reikna eða ekki. Vandinn með þessa sýn er að hún firrir þjálfara (eða kennara) ábyrgð á því að leiðbeina og kenna hópnum sínum. Þeim nægir í staðinn að flokka börn í mismunandi box sem heita A, B, C eða D. Mattheusar-áhrifin Í hæfileikamótunarfræðum eru áhrifin sem af þessu fyrirkomulagi hljótast kölluð Mattheusar-áhrifin (Matthew‘s Effect). Þau eru kennd við 25. kafla Mattheusarguðspjallsins þar sem maður trúði þjónum sínum þremur fyrir fyrir eigum sínum. Hann fól einum fimm talentur, öðrum tvær og þeim þriðja eina, hverjum eftir hæfni. Síðar lét hann þá gera skil og þá hafði sá fyrsti grætt fimm talentur til viðbótar og var launað vel fyrir. Næsti hafði grætt tvær ofan á þær fyrri tvær og fékk sitt fyrir. Sá þriðji sagði hins vegar herra sínum að hann vissi að hann væri harður maður sem uppsker þar sem hann sáði ekki og safnaði þar sem hann stráði ekki. Hann hafði þess vegna verið hræddur og grafið sína talentu í jörð og skilaði henni því einni tilbaka. Honum var refsað fyrir að ávaxta ekki fé herra síns og var talentan tekin af honum og gefin þeim sem var kominn með tíu. Hin hála braut brennimerkingar Hægt er að hanna mannanna kerfi þannig að hinir ríku verða ríkari og að börn sem eru snemma brennimerkt sem hæfileikarík fái meiri athygli, hvatningu og stuðning en aðrir og þar af leiðandi forskot sem erfitt er fyrir aðra að vinna upp. Því fyrr sem börn og unglingar eru brennimerkt sem hæfileikarík eða ekki eru þau færð inn á hála braut (slippery slope) þar sem allt vinnur að því að láta stóradóm þjálfarans eða kennarans rætast. Þjálfarinn horfir meira á A-liðið. Er peppaðri fyrir æfingum og veitir því meiri endurgjöf og hvatningu. Til að mynda með því að bjóða þeim upp á fleiri séræfingar. Foreldrar mæta frekar á æfingar, leiki og mót ef börn þeirra eru talin hæfileikarík og kaupa handa þeim dýran búnað, aukaæfingar og ferðir sem hvetja þau enn meira áfram. Gallinn er sá að oftast rætast síðan stórudómarnir ekki. Flestir þjálfarar á miðjum aldri kunna fjölmargar sögur af ofurliðum í yngri flokkum sem sönkuðu að sér verðlaunum og upphefð en skiluðu svo ekki af sér fleira fullorðnu afreksíþróttafólki heldur en C og D-liðin. Þá er vandinn orðinn tvíþættur, viðhorf og gjörðir þjálfara urðu til þess að C og D voru brennd því marki að þau ættu ekki séns. Og A og B liðin voru brennimerkt þannig að það væri sjálfsagt að þau myndu ná árangri. Hvorugt er gott fyrir börn eða unglinga. Hverjar eru lausnirnar? Hvernig leysum við úr þessum vanda? Í fyrsta lagi þurfa þjálfarar að temja sér jákvætt viðhorf til allra iðkenda sinna og skilja mismunandi forsendur þeirra fyrir því að vera í íþróttum. Í öðru lagi að hvetja sem flesta áfram með því til dæmis að sýna öllum athygli og bjóða öllum upp á séræfingu sem vilja. Eins og kom fram í fyrri pistli skiptir svo miklu máli að kveikja eld og svo leyfa ungu fólki að ryðja sína eigin leið áfram. Við þurfum ekki heldur öll að vera í fótbolta og fimleikum. Það eru vinsælustu íþróttir meðal barna og unglinga á Íslandi en þar eiga margir öflugir krakkar einnig til að týnast. Gerum umhverfið skemmtilegt Fótboltinn hefur heilt yfir fyrsta val úr sprækum íþróttastrákum og fimleikarnir úr kraftmiklum íþróttastelpum. Þau sem stýra fámennari íþróttum ættu að leggja fullt kapp á að gera umhverfið í kringum íþróttina skemmtilegt og laða til sín iðkendur með skemmtilegum æfingum og hvetjandi þjálfurum. Víða erlendis er það sem kallað er tilfærsla (talent transfer) mun markvissara en þekkist hér á landi. Vésteinn Hafsteinsson hefur sagt frá Ólympíumeisturunum sínum tveimur í kringlukasti, Svíanum Daniel Ståhl og Eistanum Gerd Kanter. Þeir ólust upp í öðrum íþróttum og voru samkvæmt Vésteini misgæfulegir á ýmsa kanta þegar hann tók við þeim. Óskar Hrafn Þorvaldsson knattspyrnuþjálfari setti Hákon Hrafn bara 16 ára í markið og sagði honum að spila óhræddur. Arnar Péturs fann sér hlaupaskó með vængi í stað körfuboltans og Tryggvi og Perla nutu mikils stuðnings þótt þau byrjuðu seint. Markviss vinna með fólk sem fær hvetjandi og áhugasaman þjálfara skilar yfirleitt einhverju góðu og stundum finnur maður meira að segja gull. Höfundur er fagstjóri Afrekssviðs Menntaskólans í Kópavogi, doktorsnemi við sálfræðideild Háskólans í Reykjavík og kennir Afreksþjálfun og Hagnýta íþróttasálfræði við íþróttafræðideild HR.
Lífsferill íþróttamannsins Tengdar fréttir Lífsferill íþróttamannsins: Við verðum að tala meira um sálina í íþróttunum „Íþróttir geta boðið ungu fólki upp á frábæra leið til að þroskast sem heilbrigðar manneskjur. Eða sem eigingjarnir asnar.“ Þetta sagði norski prófessorinn Stig Arve Sæther þegar við vorum að velta upp spurningunni hvort það væri til norræn leið í hæfileikamótun, með séreinkennum miðað við önnur svæði í heiminum. 26. mars 2025 11:33 Lífsferill íþróttamannsins: Eldur kviknar Það er laugardagsmorgun og þriggja ára stúlka vekur foreldra sína snemma. Að loknum morgunverði og nokkrum teiknimyndum er pabbi búinn að reima á hana íþróttaskó og þau fara saman í íþróttahúsið í hverfinu. 3. apríl 2025 11:32 Lífsferill íþróttamannsins: Landsliðsmenn leika sér Það eru líklega fáir Íslendingar sem kannast við Virat Kohli en hann er sá íþróttamaður sem er með flesta fylgjendur á Instagram (266 milljón í janúar 2024) á eftir Cristiano Ronaldo og Lionel Messi. 10. apríl 2025 11:31 Mest lesið Lars Lagerbäck lenti í slysi og kemur ekki til Íslands Fótbolti Eigandi Newcastle gæti hjálpað Liverpool að kaupa Isak Enski boltinn Elísa stórbætti metið í hundrað kílómetra hlaupi: „Mér líður furðuvel“ Sport Stuðningsmönnum danska liðsins ekki hleypt inn í Svíþjóð Fótbolti Hinn óendanlegi leikmannahópur Chelsea Enski boltinn Liverpool vann Athletic tvívegis á Anfield Enski boltinn Kári reynir að hjálpa HK upp um deild Íslenski boltinn Áhorfendum vísað út af Anfield Enski boltinn Dagskráin í dag: Verður markamet efstu deildar karla bætt? Sport „Þeir standa fyrir eitthvað annað“ Fótbolti Fleiri fréttir Eigandi Newcastle gæti hjálpað Liverpool að kaupa Isak Hinn óendanlegi leikmannahópur Chelsea Stuðningsmönnum danska liðsins ekki hleypt inn í Svíþjóð Lars Lagerbäck lenti í slysi og kemur ekki til Íslands Dagskráin í dag: Verður markamet efstu deildar karla bætt? „Þeir standa fyrir eitthvað annað“ Kári reynir að hjálpa HK upp um deild Liverpool vann Athletic tvívegis á Anfield „Báðir endar vallarins mættu vera betri“ „Skemmtilegra þegar vel gengur“ Uppgjörið: Valur - Breiðablik 0-3 | Létt verk fyrir meistarana Mark Kolbeins svo gott sem gulltryggði sigurinn Tíu af bestu kylfingum landsins lögðu Minningarsjóð Bryndísar Klöru lið „Við erum Newcastle United“ Everton að ganga frá kaupum á miðjumanni Chelsea Áhorfendum vísað út af Anfield Orri Steinn fær portúgalska samkeppni Risaskjár og stuðsvæði á Íslandsmótinu í golfi Breiðablik og Víkingur vita hverjum þau mæta næst Rashford með sitt fyrsta mark fyrir Barcelona Sjáðu umdeilda vítadóminn og sigurmarkið sem var dæmt af Sjáðu tvennu Sigurðar og snögg svör Víkinga Barist um undirskrift Nunez Tómas Bent seldur til Skotlands „Mikið í gangi sem enginn veit af“ Ronaldo vill gera Greenwood aftur að liðsfélaga Kærastinn kemur til varnar: „Allir glíma við sín vandamál“ „Augljóslega þurfum við fleiri leikmenn“ Gott silfur gulli betra en hvað nú? Fékk annað gult fyrir að keyra inn í Mikael og lét dómarann heyra það Sjá meira
Lífsferill íþróttamannsins: Við verðum að tala meira um sálina í íþróttunum „Íþróttir geta boðið ungu fólki upp á frábæra leið til að þroskast sem heilbrigðar manneskjur. Eða sem eigingjarnir asnar.“ Þetta sagði norski prófessorinn Stig Arve Sæther þegar við vorum að velta upp spurningunni hvort það væri til norræn leið í hæfileikamótun, með séreinkennum miðað við önnur svæði í heiminum. 26. mars 2025 11:33
Lífsferill íþróttamannsins: Eldur kviknar Það er laugardagsmorgun og þriggja ára stúlka vekur foreldra sína snemma. Að loknum morgunverði og nokkrum teiknimyndum er pabbi búinn að reima á hana íþróttaskó og þau fara saman í íþróttahúsið í hverfinu. 3. apríl 2025 11:32
Lífsferill íþróttamannsins: Landsliðsmenn leika sér Það eru líklega fáir Íslendingar sem kannast við Virat Kohli en hann er sá íþróttamaður sem er með flesta fylgjendur á Instagram (266 milljón í janúar 2024) á eftir Cristiano Ronaldo og Lionel Messi. 10. apríl 2025 11:31