Forsetakosningar: Menningarlegt forræði fjórða valdsins Meyvant Þórólfsson skrifar 28. maí 2024 11:15 Með orðræðugreiningu leitast menn við að greina undirliggjandi merkingu texta og myndmáls. Edward W. Said beitti henni til dæmis við að varpa ljósi á svokallað menningarlegt forræði og hvernig aldagömul menning Austurlanda var túlkuð út frá vestrænum viðmiðum. Í gegnum menningarlegt forræði nýtir sá er valdið hefur (rétttrúnaðarelítan) stöðu sína til að laga hlutina að eigin normum og gildum. Rannsóknir Said náðu til stórs samhengis, en greining orðræðu á ekki síður við um þröngt samhengi og birtingarmyndirnar geta verið ólíkar. Greiningin snýst þó alltaf um að rannsaka texta, myndmál, hugleiðingar, samtöl eða spjall og glöggrýna þannig hina undirliggjandi merkingu og boðskap orðræðunnar. Hún nær jafnt til þess sem rætt er og þess sem ekki er rætt. Hún á m.ö.o. líka við um það sem er sniðgengið og fær jafnvel vísvitandi ekki rými í orðræðunni, þrátt fyrir að eiga þar heima. Margt í orðræðu fjölmiðla í aðdraganda forsetakosninga 2024 væri verðugt að greina í slíku ljósi. Viðhorfsmótun fyrirtækja sem gefa sig út fyrir að framkvæma hlutlausar skoðanakannanir og fleiri aðilar eru þar ekki undanskildir. Sprengisandur Hálftíma spjall á Sprengisandi sunnudaginn 26. maí um forsetaframbjóðendur væri verðugt verkefni í orðræðugreiningu fyrir manneskju er hefði til þess kunnáttu, þekkingu og þolinmæði. Viðmælendur ræddu vítt og breitt um alla frambjóðendur nema einn. Fjallað var í góðlátlegu gríni um „2% fólkið“, sem ferðaðist um landið eins og uppistandshópur og skemmti sér saman. Ein úr þeim hópi fékk lof fyrir að mæta til dyranna eins og hún væri „klædd“ í þess orðs merkingu og einn viðmælenda sagðist kunna lagið sem frægi grínistinn í hópnum hefði nýlega gefið út. Orðaflaumurinn var drjúgur og allt bar að sama brunni. Einn frambjóðandi fékk langmest rými og jákvæðustu umræðuna, þ.e. fyrrverandi forsætisráðherra; Höllurnar fengu líka nokkuð uppbyggilega athygli. En frambjóðandann Arnar Þór Jónsson nefndu gestir Srengisands þennan morgun aldrei á nafn - það er mikilvæg niðurstaða orðræðugreiningar þegar menn eða málefni eru sniðgengin. Vekja má athygli á að fagleg vinnubrögð við orðræðugreiningu fela það líka í sér að skoða allt samhengið hlutlaust, einnig bakgrunn og aðstæður þeirra sem tjá sig og þeirra sem um er rætt eða ekki rætt, allt sem kann að skýra samhengi orðræðunnar. Pólitísk fyrri orðræða og skrif gestanna skýra til dæmis ýmislegt, sbr. fyrri skrif Viktors Orra Valgarðssonar, sem var meðal þriggja viðmælenda. Pistill Kolbrúnar Fjórða valdið er lúmskt og birtist okkur þar sem minnst varir. Kolbrún Bergþórsdóttir kom þannig á óvart í óhönduglegum sunnudagspistli Mbl. 26. maí sl. Þar lagði hún sig fram um að bæta enn við þann óverðskuldaða óhróður sem hefur dunið á Arnari Þór Jónssyni úr ýmsum áttum. Það er engu líkara en í gangi séu samantekin ráð um að gera Arnar Þór útlægan af einhverjum ástæðum. Kolbrún er reyndar meðal þeirra síðustu sem undirritaður tryði til að taka þátt í svo krakkalegri hjarðhegðun. Eftirfarandi fullyrðing Kolbrúnar var ómakleg, í raun aðför að mannorði Arnars: "Það er engin hóphugsun í hans heila". Grundvallarbaráttumál Arnars eru lýðræði, mannréttindi og almannaheill. Eru það merki um skort á hóphugsun? Að styðja þá svívirðingu að líkja frambjóðanda til forseta íslenska lýðveldisins við nazista er barnsleg og vottur um yfirborðskennda söguþekkingu. Það hefur lítið með eðlilegt málfrelsi og tjáningarfrelsi að gera. Og það kemur því ekkert við hvort Kolbrúnu eða öðrum þyki Halldór Baldursson dásamlegur skopteiknari með snjalla sýn, eins og hún komst að orði. RÚV „Vikan“ Sá eða sú sem treystir sér til að orðræðugreina innihald RÚV og varpa þannig ljósi á menningarlegt forræði ríkismiðilsins ætti skilið að fá fálkaorðu, jafnvel fleiri en eina. Þó ekki væri nema bara fyrir að greina fyndnu föstudagsþættina sem ganga undir nafninu „Vikan“. Þar hefur a.m.k. tvívegis verið vegið að málstað Arnars Þórs með óverðskulduðu spotti og háðsglósum undir áheyrn og áhorfi þriðjungs íslensku þjóðarinnar, þ.e. 19. janúar og 22. mars; í raun dauðadómur yfir gengi Arnars sem forsetaframbjóðanda. Meðal flissgesta í föstudagssófanum seinna kvöldið voru tveir væntanlegir forsetaframbjóðendur, þau Jón Gnarr og Halla Hrund Logadóttir. Í ofanálag er ekki annað að sjá en fréttamenn og álitsgjafar RÚV hafi lagt sín lóð á vogarskálarnar í eineltinu gegn Arnari. Undur orðræðugreiningar Orðræðugreining á sér margar skemmtilegar birtingarmyndir. Hún getur m.a.s. snert málfræði og hljóðfræði á athygisverðan hátt. Hljóðið fyrir bókstafinn „h“ heyrist jafnan ekki í frönsku ef það er fremsti stafur í orði og íslenska dl-hljóðið þekkist þar ekki heldur þegar tvö „l“ mætast. Ef önnur Hallan verður forseti og heimsækir Frakkland þá þurfa Frakkar að bera skírnarnafn forseta Íslands fram án „H“ og án dl-hljóðsins … Allah, sem þýðir guð á arabísku. Höfundur er háskólakennari á eftirlaunum. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Fjölmiðlar Skoðun: Forsetakosningar 2024 Forsetakosningar 2024 Mest lesið Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal Skoðun Skoðun Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar Skoðun Er yfirvöldum alveg sama um fólk á bifhjólum? Njáll Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki mamman í hópnum - leiðtoginn í hópnum Katrín Ásta Sigurjónsdóttir skrifar Skoðun Rannsóknarnefnd styrjalda Gunnar Einarsson skrifar Skoðun Börn eiga ekki heima í fangelsi Tótla I. Sæmundsdóttir skrifar Skoðun Aðförin að einkabílnum eða bara meira frelsi? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Kvöld sem er ekki bara fyrir börnin Alicja Lei skrifar Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar Skoðun Málið er dautt (A Modest Proposal) skrifar Skoðun Femínísk utanríkisstefna: aukin samstaða og aðgerðir Guillaume Bazard skrifar Skoðun Hagsmunir flugrekstrar á Íslandi eru miklir Jóhannes Bjarni Guðmundsson skrifar Skoðun Þjónn, það er bakslag í beinasoðinu mínu Hlédís Maren Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar Skoðun Kvennabarátta á tímum bakslags Tatjana Latinovic skrifar Skoðun Líttupp - ertu að missa af einhverju? Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun Betri hellir, stærri kylfur? Ingvar Þóroddsson skrifar Skoðun Er loftslagskvíðinn horfinn? Sonja Huld Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Okur fákeppni og ofurvextir halda uppi verðbólgu Þorsteinn Sæmundsson skrifar Skoðun Óverjandi framkoma við fyrirtæki Ólafur Stephensen skrifar Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Réttlæti hins sterka. Þegar vitleysan í dómsal slær allt út Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar Skoðun Ástarsvik ein tegund ofbeldis gegn eldra fólki Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Lítil bleik slaufa kemur miklu til leiðar Halla Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Fræ menntunar – frá Froebel til Jung Kristín Magdalena Ágústsdóttir skrifar Skoðun 1500 vanvirk ungmenni í Reykjavík Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar Skoðun Að hafa trú á samfélaginu Hjálmar Bogi Hafliðason skrifar Sjá meira
Með orðræðugreiningu leitast menn við að greina undirliggjandi merkingu texta og myndmáls. Edward W. Said beitti henni til dæmis við að varpa ljósi á svokallað menningarlegt forræði og hvernig aldagömul menning Austurlanda var túlkuð út frá vestrænum viðmiðum. Í gegnum menningarlegt forræði nýtir sá er valdið hefur (rétttrúnaðarelítan) stöðu sína til að laga hlutina að eigin normum og gildum. Rannsóknir Said náðu til stórs samhengis, en greining orðræðu á ekki síður við um þröngt samhengi og birtingarmyndirnar geta verið ólíkar. Greiningin snýst þó alltaf um að rannsaka texta, myndmál, hugleiðingar, samtöl eða spjall og glöggrýna þannig hina undirliggjandi merkingu og boðskap orðræðunnar. Hún nær jafnt til þess sem rætt er og þess sem ekki er rætt. Hún á m.ö.o. líka við um það sem er sniðgengið og fær jafnvel vísvitandi ekki rými í orðræðunni, þrátt fyrir að eiga þar heima. Margt í orðræðu fjölmiðla í aðdraganda forsetakosninga 2024 væri verðugt að greina í slíku ljósi. Viðhorfsmótun fyrirtækja sem gefa sig út fyrir að framkvæma hlutlausar skoðanakannanir og fleiri aðilar eru þar ekki undanskildir. Sprengisandur Hálftíma spjall á Sprengisandi sunnudaginn 26. maí um forsetaframbjóðendur væri verðugt verkefni í orðræðugreiningu fyrir manneskju er hefði til þess kunnáttu, þekkingu og þolinmæði. Viðmælendur ræddu vítt og breitt um alla frambjóðendur nema einn. Fjallað var í góðlátlegu gríni um „2% fólkið“, sem ferðaðist um landið eins og uppistandshópur og skemmti sér saman. Ein úr þeim hópi fékk lof fyrir að mæta til dyranna eins og hún væri „klædd“ í þess orðs merkingu og einn viðmælenda sagðist kunna lagið sem frægi grínistinn í hópnum hefði nýlega gefið út. Orðaflaumurinn var drjúgur og allt bar að sama brunni. Einn frambjóðandi fékk langmest rými og jákvæðustu umræðuna, þ.e. fyrrverandi forsætisráðherra; Höllurnar fengu líka nokkuð uppbyggilega athygli. En frambjóðandann Arnar Þór Jónsson nefndu gestir Srengisands þennan morgun aldrei á nafn - það er mikilvæg niðurstaða orðræðugreiningar þegar menn eða málefni eru sniðgengin. Vekja má athygli á að fagleg vinnubrögð við orðræðugreiningu fela það líka í sér að skoða allt samhengið hlutlaust, einnig bakgrunn og aðstæður þeirra sem tjá sig og þeirra sem um er rætt eða ekki rætt, allt sem kann að skýra samhengi orðræðunnar. Pólitísk fyrri orðræða og skrif gestanna skýra til dæmis ýmislegt, sbr. fyrri skrif Viktors Orra Valgarðssonar, sem var meðal þriggja viðmælenda. Pistill Kolbrúnar Fjórða valdið er lúmskt og birtist okkur þar sem minnst varir. Kolbrún Bergþórsdóttir kom þannig á óvart í óhönduglegum sunnudagspistli Mbl. 26. maí sl. Þar lagði hún sig fram um að bæta enn við þann óverðskuldaða óhróður sem hefur dunið á Arnari Þór Jónssyni úr ýmsum áttum. Það er engu líkara en í gangi séu samantekin ráð um að gera Arnar Þór útlægan af einhverjum ástæðum. Kolbrún er reyndar meðal þeirra síðustu sem undirritaður tryði til að taka þátt í svo krakkalegri hjarðhegðun. Eftirfarandi fullyrðing Kolbrúnar var ómakleg, í raun aðför að mannorði Arnars: "Það er engin hóphugsun í hans heila". Grundvallarbaráttumál Arnars eru lýðræði, mannréttindi og almannaheill. Eru það merki um skort á hóphugsun? Að styðja þá svívirðingu að líkja frambjóðanda til forseta íslenska lýðveldisins við nazista er barnsleg og vottur um yfirborðskennda söguþekkingu. Það hefur lítið með eðlilegt málfrelsi og tjáningarfrelsi að gera. Og það kemur því ekkert við hvort Kolbrúnu eða öðrum þyki Halldór Baldursson dásamlegur skopteiknari með snjalla sýn, eins og hún komst að orði. RÚV „Vikan“ Sá eða sú sem treystir sér til að orðræðugreina innihald RÚV og varpa þannig ljósi á menningarlegt forræði ríkismiðilsins ætti skilið að fá fálkaorðu, jafnvel fleiri en eina. Þó ekki væri nema bara fyrir að greina fyndnu föstudagsþættina sem ganga undir nafninu „Vikan“. Þar hefur a.m.k. tvívegis verið vegið að málstað Arnars Þórs með óverðskulduðu spotti og háðsglósum undir áheyrn og áhorfi þriðjungs íslensku þjóðarinnar, þ.e. 19. janúar og 22. mars; í raun dauðadómur yfir gengi Arnars sem forsetaframbjóðanda. Meðal flissgesta í föstudagssófanum seinna kvöldið voru tveir væntanlegir forsetaframbjóðendur, þau Jón Gnarr og Halla Hrund Logadóttir. Í ofanálag er ekki annað að sjá en fréttamenn og álitsgjafar RÚV hafi lagt sín lóð á vogarskálarnar í eineltinu gegn Arnari. Undur orðræðugreiningar Orðræðugreining á sér margar skemmtilegar birtingarmyndir. Hún getur m.a.s. snert málfræði og hljóðfræði á athygisverðan hátt. Hljóðið fyrir bókstafinn „h“ heyrist jafnan ekki í frönsku ef það er fremsti stafur í orði og íslenska dl-hljóðið þekkist þar ekki heldur þegar tvö „l“ mætast. Ef önnur Hallan verður forseti og heimsækir Frakkland þá þurfa Frakkar að bera skírnarnafn forseta Íslands fram án „H“ og án dl-hljóðsins … Allah, sem þýðir guð á arabísku. Höfundur er háskólakennari á eftirlaunum.
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun
Skoðun Vísindin geta læknað krabbamein en ekki grænmetissafar og kaffistólpípur Dögg Guðmundsdóttir,Guðrún Nanna Egilsdóttir,Vilborg Kolbrún Vilmundardóttir skrifar
Skoðun Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir skrifar
Skoðun Verkakonur samtímans – og nýtt skeið í kvennabaráttu! Guðrún Margrét Guðmundsdóttir,Aleksandra Leonardsdóttir skrifar
Skoðun Samhljómur á meðal ÍSÍ og Íslandsspila um endursköpun spilaumhverfisins Ingvar Örn Ingvarsson skrifar
Skoðun Viljum við læra af sögunni eða endurtaka hana? Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Sameiginlegt sundkort fyrir höfuðborgarsvæðið – löngu tímabært Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar
Skoðun Frá Peking 1995 til 2025: Samstarf, framþróun og ný heimsskipan Karl Héðinn Kristjánsson skrifar
Skoðun Hvað eiga kaffihúsin á 18. öld á Englandi og gervigreind sameiginlegt? Stefán Atli Rúnarsson skrifar
Þöggun, hroki og afneitun voru móttökur Samfylkingarinnar til okkar Elín A. Eyfjörð Ármannsdóttir Skoðun