Inn fyrir endimörk alheimsins Gunnar Dofri Ólafsson skrifar 25. janúar 2022 15:02 Heiminum hefur sennilega aldrei vegnað betur. Skrýtið að segja þetta á því sem við vonum að sé skottið á tveggja ára löngum heimsfaraldri. Faraldurinn er eins og óbærilegur ættingi sem hefur sest við miðju borðsins og í stað þess að sinna skyldum sínum og rétta sósuna snýr hann öllum samræðum upp í sjálfan sig og akkúrat þegar hann virðist ætla að þagna upphefst ræðan á ný. Þessi tvö ár af degi múrmeldýrsins hafa þó ekki breytt því að mörg ljós í heiminum eru iðagræn. Þessi mynd úr Raunvitund, tímamótariti Hans Rosling segir meira en mörg þúsund orð. Ég ætti að vita það því ég þýddi hana. Þrátt fyrir þetta gera ýmsir brestir vart við sig. Örbirgð er að aukast í fyrsta skipti í mjög langan tíma í heiminum vegna faraldursins í fátækustu ríkjum heims. Ójöfnuður, sem er frjór jarðvegur lýðskrumara og skautunar, er síst á undanhaldi. Loftslagsváin er yfir og allt um kring eins og Voldemort, í senn ógnvekjandi og ósýnileg. Undanfarna áratugi hefur mælikvarði á árangur heimsins fyrst og fremst verið hagvöxtur. Þrátt fyrir batnandi lífskjör, minni örbirgð, færri átök, meira heilbrigði, hægari fólksfjölgun og aukna menntun þá eru blikur á lofti. Ágangur okkar á jörðina, sem er uppspretta allrar okkar velsældar, er orðin ósjálfbær. Ég sé þetta á hverjum einasta degi í mínu daglega starfi. Á hverjum einasta degi undanfarin ár - líka á sunnudögum og jóladag- tekur SORPA á móti 600 tonnum af rusli til meðhöndlunar. Eins og góður vinur minn orðaði það: „Það er svona 500 tonnum meira á dag en ég hefði haldið.“ 600 tonn á dag jafngilda því að keyra smábíl fram af hengiflugi á tveggja mínútna fresti. Allan daginn, allt árið. Alltaf. Við gerum okkar besta til að koma þessum verðmætum, sem einhver framleiddi, seldi og borgaði einhvern tíma peninga fyrir, og koma þeim aftur inn í hringrásina. Staðreyndin er hins vegar sú að helmingurinn af þessu rusli kemst aldrei aftur inn í hringrásina og endar í urðun. Þar liggja þessi verðmæti grafin, rotnandi og losa gríðarlegt magn af gróðurhúsalofttegundum. Við þurfum að endurskoða hvernig við mælum árangur. Það hlýtur að vera til betri leið en línulega hagkerfið með línulega vextinum og með bara eina línu neðst í ársreikningnum sem segir þér til um hvort þú stóðst þig vel eða illa í ár. Kata Raworth, hagfræðingur og höfundur bókarinnar Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist, sem útleggst á íslensku sem Kleinuhringjahagfræði: Sjö aðferðir til að hugsa eins og 21. aldar hagfræðingur. Mun kleinuhringurinn bjarga okkur? á Kjarnanum. Í henni leggur Kate út frá því að blýanturinn er máttugri en hundrað ára hagfræðikenningar því í honum felst mátturinn til að teikna heiminn upp á nýtt. Og hún teiknaði hann í formi kleinuhrings. Í stað þess að horfa á eina kennitölu fyrir velgengni heimsins - hagvöxt - þá dró hún upp fjöldan allan af viðmiðum sem setja heiminum mörk, bæði út á við og inn á við. Viðmiðin utan á hringnum eins og loftslagsbreytingar, ferksvatnsnotkun, súrnun sjávar og loftmengun eru þættir sem við megum ekki ganga of langt á. Ef og þegar við gerum það stefnum við jafnvægi heims og náttúru í hættu. Inni í hringnum eru svo viðmið þar sem við þurfum að standast ákveðnar lágmarkskröfur á hnattræna vísu til að lifa nógu góðu lífi. Við þurfum öll aðgengi að nógu miklum og nærandi mat, nógu mikilli orku, félagslegum jöfnuði, húsnæði og svona mætti lengi telja. Þegar þessum þörfum er ekki mætt stefnum við velmegun, lífi og öryggi okkar minnsta bræðra og systra í hættu. Til að takast á við stórar áskoranir 21. aldarinnar þurfa hagkerfi heimsins að breytast. Ekki sé lengur hægt að treysta á ótakmarkaðan og línulegan vöxt heldur þurfi að virða þær takmarkanir sem náttúran setur okkur á sama tíma og við tryggjum að grunnþörfum allra jarðarbúa sé mætt. Því þó svo að hagvöxtur sé mikilvægt mælitæki á árangur ríkja þá er hann ekki og getur ekki verið eini mælikvarðinn. Heimurinn er flóknari en svo að ein tala sem mælir efnahagsumsvif geti sagt til um velgengni okkar eða vangetu til framtíðar á öllum sviðum. Heilbrigðu hagkerfi, segir Kate, er nefnilega ekki ætlað að vaxa heldur þrífast. Kate Raworth er ein þeirra sem halda erindi á Janúarráðstefnu Festu 2022 á fimmtudaginn 27. janúar. Auk Kate mun Johan Rockström halda þar erindi, en hann er einna helst þekktur fyrir rannsóknir á þolmörkum jarðar. Þá verður boðið upp á fjölbreyttar umræður með íslenskum aðilum. Dagskrá hefst kl 9:00, beint streymi og öllum opin, allar upplýsingar má nálgast hér. Höfundur er samskipta- og þróunarstjóri SORPU bs, sem er eitt af aðildarfélögum Festu - miðstöðvar um sjálfbærni. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gunnar Dofri Ólafsson Sorpa Samfélagsleg ábyrgð Mest lesið Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson Skoðun Skoðun Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Skoðun Eitt eilífðar smáblóm Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Betri mönnun er lykillinn Skúli Helgason,Sabine Leskopf skrifar Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Hversu oft á að fresta framtíðinni? Erna Magnúsdóttir,Stefán Þórarinn Sigurðsson skrifar Skoðun Getur Ísland staðið fremst í heilsutækni? Arna Harðardóttir skrifar Skoðun Slæm innivist skerðir afköst og hækkar kostnað Ingibjörg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar Skoðun Fjármál framhaldsskóla Róbert Ferdinandsson skrifar Skoðun Mikilvægi lágþröskulda þjónustu fyrir geðheilbrigði ungs fólks Eva Rós Ólafsdóttir skrifar Skoðun Varhugaverð sjónarmið eða raunsæ leið? Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Dýrin skilin eftir í náttúruvá Linda Karen Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Skapandi leiðir í skóla- og frístundastarfi Kolbrún Þ. Pálsdóttir skrifar Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Reykjavík er meðal dreifðustu höfuðborga Evrópu Guðni Freyr Öfjörð skrifar Skoðun Verum öll tengd Sólrún Kristjánsdóttir skrifar Skoðun Hafnarfjörður er bær sem styður við lífsgæði eldra fólks Valdimar Víðisson skrifar Skoðun Samræðulist í heimi gervigreindar Þórdís Hólm Filipsdóttir skrifar Skoðun Samræmt gæðanám eða einsleit kerfi? Bogi Ragnarsson skrifar Skoðun Ónýtir vegir – eina ferðina enn Sigþór Sigurðsson skrifar Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar Skoðun Mest lesnu orð á Íslandi Friðrik Björnsson skrifar Skoðun Tími til kominn að styðja öll framúrskarandi ungmenni Karólína Helga Símonardóttir skrifar Sjá meira
Heiminum hefur sennilega aldrei vegnað betur. Skrýtið að segja þetta á því sem við vonum að sé skottið á tveggja ára löngum heimsfaraldri. Faraldurinn er eins og óbærilegur ættingi sem hefur sest við miðju borðsins og í stað þess að sinna skyldum sínum og rétta sósuna snýr hann öllum samræðum upp í sjálfan sig og akkúrat þegar hann virðist ætla að þagna upphefst ræðan á ný. Þessi tvö ár af degi múrmeldýrsins hafa þó ekki breytt því að mörg ljós í heiminum eru iðagræn. Þessi mynd úr Raunvitund, tímamótariti Hans Rosling segir meira en mörg þúsund orð. Ég ætti að vita það því ég þýddi hana. Þrátt fyrir þetta gera ýmsir brestir vart við sig. Örbirgð er að aukast í fyrsta skipti í mjög langan tíma í heiminum vegna faraldursins í fátækustu ríkjum heims. Ójöfnuður, sem er frjór jarðvegur lýðskrumara og skautunar, er síst á undanhaldi. Loftslagsváin er yfir og allt um kring eins og Voldemort, í senn ógnvekjandi og ósýnileg. Undanfarna áratugi hefur mælikvarði á árangur heimsins fyrst og fremst verið hagvöxtur. Þrátt fyrir batnandi lífskjör, minni örbirgð, færri átök, meira heilbrigði, hægari fólksfjölgun og aukna menntun þá eru blikur á lofti. Ágangur okkar á jörðina, sem er uppspretta allrar okkar velsældar, er orðin ósjálfbær. Ég sé þetta á hverjum einasta degi í mínu daglega starfi. Á hverjum einasta degi undanfarin ár - líka á sunnudögum og jóladag- tekur SORPA á móti 600 tonnum af rusli til meðhöndlunar. Eins og góður vinur minn orðaði það: „Það er svona 500 tonnum meira á dag en ég hefði haldið.“ 600 tonn á dag jafngilda því að keyra smábíl fram af hengiflugi á tveggja mínútna fresti. Allan daginn, allt árið. Alltaf. Við gerum okkar besta til að koma þessum verðmætum, sem einhver framleiddi, seldi og borgaði einhvern tíma peninga fyrir, og koma þeim aftur inn í hringrásina. Staðreyndin er hins vegar sú að helmingurinn af þessu rusli kemst aldrei aftur inn í hringrásina og endar í urðun. Þar liggja þessi verðmæti grafin, rotnandi og losa gríðarlegt magn af gróðurhúsalofttegundum. Við þurfum að endurskoða hvernig við mælum árangur. Það hlýtur að vera til betri leið en línulega hagkerfið með línulega vextinum og með bara eina línu neðst í ársreikningnum sem segir þér til um hvort þú stóðst þig vel eða illa í ár. Kata Raworth, hagfræðingur og höfundur bókarinnar Doughnut Economics: Seven Ways to Think Like a 21st-Century Economist, sem útleggst á íslensku sem Kleinuhringjahagfræði: Sjö aðferðir til að hugsa eins og 21. aldar hagfræðingur. Mun kleinuhringurinn bjarga okkur? á Kjarnanum. Í henni leggur Kate út frá því að blýanturinn er máttugri en hundrað ára hagfræðikenningar því í honum felst mátturinn til að teikna heiminn upp á nýtt. Og hún teiknaði hann í formi kleinuhrings. Í stað þess að horfa á eina kennitölu fyrir velgengni heimsins - hagvöxt - þá dró hún upp fjöldan allan af viðmiðum sem setja heiminum mörk, bæði út á við og inn á við. Viðmiðin utan á hringnum eins og loftslagsbreytingar, ferksvatnsnotkun, súrnun sjávar og loftmengun eru þættir sem við megum ekki ganga of langt á. Ef og þegar við gerum það stefnum við jafnvægi heims og náttúru í hættu. Inni í hringnum eru svo viðmið þar sem við þurfum að standast ákveðnar lágmarkskröfur á hnattræna vísu til að lifa nógu góðu lífi. Við þurfum öll aðgengi að nógu miklum og nærandi mat, nógu mikilli orku, félagslegum jöfnuði, húsnæði og svona mætti lengi telja. Þegar þessum þörfum er ekki mætt stefnum við velmegun, lífi og öryggi okkar minnsta bræðra og systra í hættu. Til að takast á við stórar áskoranir 21. aldarinnar þurfa hagkerfi heimsins að breytast. Ekki sé lengur hægt að treysta á ótakmarkaðan og línulegan vöxt heldur þurfi að virða þær takmarkanir sem náttúran setur okkur á sama tíma og við tryggjum að grunnþörfum allra jarðarbúa sé mætt. Því þó svo að hagvöxtur sé mikilvægt mælitæki á árangur ríkja þá er hann ekki og getur ekki verið eini mælikvarðinn. Heimurinn er flóknari en svo að ein tala sem mælir efnahagsumsvif geti sagt til um velgengni okkar eða vangetu til framtíðar á öllum sviðum. Heilbrigðu hagkerfi, segir Kate, er nefnilega ekki ætlað að vaxa heldur þrífast. Kate Raworth er ein þeirra sem halda erindi á Janúarráðstefnu Festu 2022 á fimmtudaginn 27. janúar. Auk Kate mun Johan Rockström halda þar erindi, en hann er einna helst þekktur fyrir rannsóknir á þolmörkum jarðar. Þá verður boðið upp á fjölbreyttar umræður með íslenskum aðilum. Dagskrá hefst kl 9:00, beint streymi og öllum opin, allar upplýsingar má nálgast hér. Höfundur er samskipta- og þróunarstjóri SORPU bs, sem er eitt af aðildarfélögum Festu - miðstöðvar um sjálfbærni.
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun
Skoðun Borgarhönnunarstefna, sú fyrsta sinnar tegundar í Reykjavík Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar
Skoðun Sólheimar í Grímsnesi – að gefnu tilefni Páll Sævar Garðarsson,Sigurður Örn Guðbjörnsson skrifar
Skoðun Framtíð Íslands: Frá áli til gervigreindar – Tækifæri fimmtu iðnbyltingarinnar Sigvaldi Einarsson skrifar
Skoðun Eiga foreldrar í háskólanámi raunverulega jafnan aðgang að námi? Hrund Steinsdóttir skrifar
Skoðun Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson skrifar
Skoðun 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson skrifar
Skoðun Alþjóðlegur dagur þroskaþjálfa – vettvangur á tímamótum Laufey Elísabet Gissurardóttir skrifar
Eru starfsmenn þingflokks Samfylkingarinnar viljandi að afvegaleiða umræðu um samsköttun? Gunnar Ármannsson Skoðun