Tryggjum að allir geti lifað mannsæmandi lífi Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar 16. september 2021 17:00 Það eru grundvallarmannréttindi að búa við félagslegt öryggi og mannlega reisn. Við eigum öll rétt á viðunandi lífsafkomu og því að njóta líkamlegrar og andlegrar heilsu. Til þess þurfum við meðal annars að hafa aðgang að mat, fatnaði, húsaskjóli og heilbrigðisþjónustu. Sláandi niðurstöður könnunar sem Varða, rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins, gerði fyrir Öryrkjabandalag Íslands á fátækt meðal fatlaðs fólks sýna okkur að við sem samfélag þurfum að gera miklu betur. Í niðurstöðum könnunarinnar kemur meðal annars fram að fjárhagsstaða fatlaðs fólks er mjög slæm. Þannig eiga tæplega átta af hverjum tíu erfitt eða frekar erfitt með að ná endum saman, sex af tíu geta ekki mætt óvæntum útgjöldum og fjórir af hverjum tíu búa við skort á efnahagslegum gæðum. Þar má einnig sjá að ríflega átta af hverjum tíu hafa neitað sér um heilbrigðisþjónustu. Sá hópur sem hefur það verst fjárhagslega eru einstæðir fatlaðir foreldrar og einhleypt fatlað fólk. Þó niðurstöður könnunarinnar séu nýjar og sláandi ættu þær ekki að koma á óvart. Ítrekað hefur verið vakin athygli á því að öryrkjar séu sá hópur sem líklegast er að búi við fjárhagsþrengingar og fátækt. Ranghugmyndir um fátækt Til lengri tíma virtust stjórnvöld líta svo á að ekki mætti bæta framfærslumöguleika fatlaðs fólks nema að farið yrði í heildarendurskoðun á almannatryggingakerfinu og horft væri meira til starfsgetu en skorts þar á. Það hefur legið fyrir í nokkur ár að það er ekki nokkur vilji til að fara þá leið af hálfu Öryrkjabandalagsins og við hjá BSRB styðjum þá afstöðu. Í stað þess að málin séu hugsuð upp á nýtt og lausnir fundnar hefur málið nánast ekkert verið rætt á vettvangi stjórnmálanna. Það er auðvelt að álykta sem svo að ástæðuna megi að hluta rekja til þeirrar ranghugmyndar að fátækt fólk geti með einhverjum hætti snúið við sinni fjárhagsstöðu ef þau bara hafi viljann til að gera það. Með þeirri hugmyndafræði er grafið undan mannlegri reisn fatlaðs fólks sem hefur ýmist misst starfsgetuna eða býr við skerta starfsgetu vegna veikinda eða slysa. Aðstæðna sem þau höfðu ekkert val um. Rannsókn Vörðu leiddi með skýrum hætti í ljós að það er mikill vilji meðal fatlaðs fólks að vera á vinnumarkaði en það eru ýmsar ástæður fyrir því að það gengur ekki upp. Hluti hópsins hefur misst starfsgetuna og getur því ekki tekið þátt af heilsufarsástæðum. Þau sem hafa starfsgetu til að vinna hlutastörf óttast skerðingar og kröfur um endurgreiðslu til Tryggingastofnunar en staðreyndin er einnig sú að fá sveigjanleg störf eru í boði á vinnumarkaði þar sem algengast er að miðað sé við að sem flestir séu í fullu starfi. Við sem þjóð erum langt frá því markmiði að tryggja að allir búi við fullnægjandi lífsskilyrði. Það skortir á stefnumörkun þegar kemur að framfærslu fatlaðs fólks og það hefur skaðleg áhrif á líf þeirra, barna og fjölskyldna. Það er nefnilega ekki bara fatlað fólk sem lendir í þessari fátæktargildru því það sama á við um börnin þeirra, sem fá ekki sömu möguleika og önnur börn vegna erfiðrar fjárhagsstöðu foreldra þeirra. Við þurfum ný mælitæki Það er allt of algengt í pólitískri umræðu að við metum árangur okkar sem samfélags út frá hagvexti eða því hvaða fjárhæðum sé veitt í tiltekna málaflokka, sér í lagi í velferðarmálunum. Við ættum frekar að leggja áherslu á útkomuna, hvernig við tryggjum að velferðarkerfið okkar skili því sem við viljum að það skili. Við getum ekki haldið áfram að mæla árangur þjóða með efnahagslegum framförum eingöngu. Við verðum að skoða hvernig við hjálpum hvert öðru. Hvernig við deilum því sem er til skiptanna með réttlátum hætti og sköpum jöfn tækifæri fyrir alla. Við verðum að setja okkur mælanleg markmið, kanna hvort við náum þeim markmiðum og breyta aðferðafræðinni ef svo er ekki. Niðurstöður rannsóknar Vörðu sýna svo ekki verður um villst að almannatryggingakerfið er ekki að þjóna þeim tilgangi sem við viljum að það geri. Þær gefa þvert á móti til kynna að það ríki stefnuleysi þegar kemur að fjárhagsstöðu og heilsu fatlaðs fólks og barna þeirra. Þetta er ekki staða sem við getum sætt okkur við. Við þurfum að taka utan um þennan hóp og tryggja að allir geti lifað mannsæmandi lífi, náð endum saman og fengið sínum grundvallarþörfum fullnægt. Kröfur fatlaðs fólks eru í grunninn einfaldar. Það þarf að hækka örorkulífeyrinn og tekjutengdar greiðslur, draga úr skerðingum og einfalda kerfið. Öll þau fjölmörgu sem bjóða sig fram til Alþingis í komandi þingkosningum þurfa að kynna sér niðurstöður rannsóknarinnar, hlusta á kröfur fatlaðs fólks og einsetja sér að gera þær breytingar sem nauðsynlegar eru þegar nýtt Alþingi tekur til starfa að loknum kosningum. Höfundur er formaður BSRB. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Sonja Ýr Þorbergsdóttir Tryggingar Mest lesið Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson Skoðun Skoðun Skoðun Hvers vegna sífellt fleiri sækjast eftir einveru Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Þriggja stiga þögn Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Nú þarf að gyrða sig í brók Gunnlaugur Stefánsson skrifar Skoðun Lesblindir og stuðningur í skólum Snævar Ívarsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar Skoðun Rýnt í stöðu kvenna með örorkulífeyri Huld Magnúsdóttir skrifar Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar Skoðun Olíuleit á Drekasvæði - tilvistarleit Halldór Reynisson skrifar Skoðun Kosningar í september Guðveig Lind Eyglóardóttir skrifar Skoðun Þegar orkuöflun er sett á ís - dæmið frá Suður-Afríku Hallgrímur Óskarsson skrifar Skoðun Framtíð nemenda í Kópavogi í fyrsta sæti Halla Björg Evans skrifar Skoðun Skýr stefna um málfrelsi Róbert H. Haraldsson skrifar Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar Skoðun Munar þig um 5-7 milljónir árlega? Jón Pétur Zimzen skrifar Skoðun Keldnaland – fjölmenn hverfi í mótun Þorsteinn R. Hermannsson skrifar Skoðun Eflum traustið Helgi Áss Grétarsson,Marta Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar Skoðun Hver er kjarninn í samfélagi sem selur hjarta sitt? Trausti Breiðfjörð Magnússon skrifar Skoðun Seljum börnum nikótín! Hugi Halldórsson skrifar Skoðun Sundrung á vinstri væng Jökull Sólberg Auðunsson skrifar Skoðun Þegar samfélagið missir vinnuna Hrafn Splidt Þorvaldsson skrifar Skoðun Akademískt frelsi og ókurteisi Kolbeinn H. Stefánsson skrifar Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar Skoðun Yfir hverju er verið að brosa? Árni Kristjánsson skrifar Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar Skoðun Stjórnvöld sem fjárfestatenglar Baldur Thorlacius skrifar Skoðun Ákall til ESB-sinna: Hvar eru undanþágurnar? Einar Jóhannes Guðnason skrifar Skoðun Er ég ömurlegt foreldri ef ég segi nei við barnið mitt? Stefán Þorri Helgason skrifar Skoðun Vindorkuvæðing í skjóli nætur Kristín Helga Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Þátttökuverðlaun Þórdísar Ragnar Þór Pétursson skrifar Sjá meira
Það eru grundvallarmannréttindi að búa við félagslegt öryggi og mannlega reisn. Við eigum öll rétt á viðunandi lífsafkomu og því að njóta líkamlegrar og andlegrar heilsu. Til þess þurfum við meðal annars að hafa aðgang að mat, fatnaði, húsaskjóli og heilbrigðisþjónustu. Sláandi niðurstöður könnunar sem Varða, rannsóknarstofnun vinnumarkaðarins, gerði fyrir Öryrkjabandalag Íslands á fátækt meðal fatlaðs fólks sýna okkur að við sem samfélag þurfum að gera miklu betur. Í niðurstöðum könnunarinnar kemur meðal annars fram að fjárhagsstaða fatlaðs fólks er mjög slæm. Þannig eiga tæplega átta af hverjum tíu erfitt eða frekar erfitt með að ná endum saman, sex af tíu geta ekki mætt óvæntum útgjöldum og fjórir af hverjum tíu búa við skort á efnahagslegum gæðum. Þar má einnig sjá að ríflega átta af hverjum tíu hafa neitað sér um heilbrigðisþjónustu. Sá hópur sem hefur það verst fjárhagslega eru einstæðir fatlaðir foreldrar og einhleypt fatlað fólk. Þó niðurstöður könnunarinnar séu nýjar og sláandi ættu þær ekki að koma á óvart. Ítrekað hefur verið vakin athygli á því að öryrkjar séu sá hópur sem líklegast er að búi við fjárhagsþrengingar og fátækt. Ranghugmyndir um fátækt Til lengri tíma virtust stjórnvöld líta svo á að ekki mætti bæta framfærslumöguleika fatlaðs fólks nema að farið yrði í heildarendurskoðun á almannatryggingakerfinu og horft væri meira til starfsgetu en skorts þar á. Það hefur legið fyrir í nokkur ár að það er ekki nokkur vilji til að fara þá leið af hálfu Öryrkjabandalagsins og við hjá BSRB styðjum þá afstöðu. Í stað þess að málin séu hugsuð upp á nýtt og lausnir fundnar hefur málið nánast ekkert verið rætt á vettvangi stjórnmálanna. Það er auðvelt að álykta sem svo að ástæðuna megi að hluta rekja til þeirrar ranghugmyndar að fátækt fólk geti með einhverjum hætti snúið við sinni fjárhagsstöðu ef þau bara hafi viljann til að gera það. Með þeirri hugmyndafræði er grafið undan mannlegri reisn fatlaðs fólks sem hefur ýmist misst starfsgetuna eða býr við skerta starfsgetu vegna veikinda eða slysa. Aðstæðna sem þau höfðu ekkert val um. Rannsókn Vörðu leiddi með skýrum hætti í ljós að það er mikill vilji meðal fatlaðs fólks að vera á vinnumarkaði en það eru ýmsar ástæður fyrir því að það gengur ekki upp. Hluti hópsins hefur misst starfsgetuna og getur því ekki tekið þátt af heilsufarsástæðum. Þau sem hafa starfsgetu til að vinna hlutastörf óttast skerðingar og kröfur um endurgreiðslu til Tryggingastofnunar en staðreyndin er einnig sú að fá sveigjanleg störf eru í boði á vinnumarkaði þar sem algengast er að miðað sé við að sem flestir séu í fullu starfi. Við sem þjóð erum langt frá því markmiði að tryggja að allir búi við fullnægjandi lífsskilyrði. Það skortir á stefnumörkun þegar kemur að framfærslu fatlaðs fólks og það hefur skaðleg áhrif á líf þeirra, barna og fjölskyldna. Það er nefnilega ekki bara fatlað fólk sem lendir í þessari fátæktargildru því það sama á við um börnin þeirra, sem fá ekki sömu möguleika og önnur börn vegna erfiðrar fjárhagsstöðu foreldra þeirra. Við þurfum ný mælitæki Það er allt of algengt í pólitískri umræðu að við metum árangur okkar sem samfélags út frá hagvexti eða því hvaða fjárhæðum sé veitt í tiltekna málaflokka, sér í lagi í velferðarmálunum. Við ættum frekar að leggja áherslu á útkomuna, hvernig við tryggjum að velferðarkerfið okkar skili því sem við viljum að það skili. Við getum ekki haldið áfram að mæla árangur þjóða með efnahagslegum framförum eingöngu. Við verðum að skoða hvernig við hjálpum hvert öðru. Hvernig við deilum því sem er til skiptanna með réttlátum hætti og sköpum jöfn tækifæri fyrir alla. Við verðum að setja okkur mælanleg markmið, kanna hvort við náum þeim markmiðum og breyta aðferðafræðinni ef svo er ekki. Niðurstöður rannsóknar Vörðu sýna svo ekki verður um villst að almannatryggingakerfið er ekki að þjóna þeim tilgangi sem við viljum að það geri. Þær gefa þvert á móti til kynna að það ríki stefnuleysi þegar kemur að fjárhagsstöðu og heilsu fatlaðs fólks og barna þeirra. Þetta er ekki staða sem við getum sætt okkur við. Við þurfum að taka utan um þennan hóp og tryggja að allir geti lifað mannsæmandi lífi, náð endum saman og fengið sínum grundvallarþörfum fullnægt. Kröfur fatlaðs fólks eru í grunninn einfaldar. Það þarf að hækka örorkulífeyrinn og tekjutengdar greiðslur, draga úr skerðingum og einfalda kerfið. Öll þau fjölmörgu sem bjóða sig fram til Alþingis í komandi þingkosningum þurfa að kynna sér niðurstöður rannsóknarinnar, hlusta á kröfur fatlaðs fólks og einsetja sér að gera þær breytingar sem nauðsynlegar eru þegar nýtt Alþingi tekur til starfa að loknum kosningum. Höfundur er formaður BSRB.
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun
Skoðun Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir skrifar
Skoðun Brot sem fyrnast í höndum lögreglu – hversu mörg í viðbót? Þórhildur Gyða Arnarsdóttir skrifar
Skoðun Heilsufarsmat á vinnustöðum: Góð fjárfesting í heilbrigði og vellíðan starfsfólks Gígja Valgerður Harðardóttir skrifar
Skoðun Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson skrifar
Skoðun Hvar liggur ábyrgð hins fullorðna á hegðun ungmenna í samfélaginu? Rakel Guðbjörnsdóttir skrifar
Skoðun Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson skrifar
Skóli án aðgreiningar – fallegt orðalag en brotakennd framkvæmd Sóldís Birta Reynisdóttir Skoðun
Börn í gámaskólum á meðan bæjarskrifstofur stækka – hvar er forgangsröðin? Ásgeir Elvar Garðarsson Skoðun
Umbætur á skólakerfinu. Hættum að ljúga. Hættum því alveg og hættum því strax Atli Harðarson Skoðun