Dagurinn þegar allt verður brjálað Elín Albertsdóttir skrifar 29. nóvember 2019 08:15 Svartur föstudagur hefur nú fest sig í sessi víða um heim og á mörgum stöðum er hægt að gera mjög góð kaup. NORDICPHOTOS/GETTY Svartur föstudagur hefur markað upphaf jólaverslunar í Bandaríkjunum frá árinu 1951. Dagurinn er alltaf fjórði föstudagur í nóvember og miðast við þakkargjörðarhátíðina sem er fjórða fimmtudag í nóvember. Verslunareigendur í Bandaríkjunum hafa haft þann sið að opna búðir sínar eldsnemma daginn eftir „Thanksgiving“ og fólk hefur ekki hikað við að mæta snemma í röð þann dag til að ná í góðar vörur með miklum afslætti. Sumir viðskiptavinir láta sig hafa það að gista í tjöldum fyrir framan verslanir til að komast sem fyrst inn þegar opnað er. Sömuleiðis hefur það færst í vöxt að verslanir séu opnaðar strax að kvöldi þakkargjörðarhátíðarinnar. Þessi bandaríski siður hefur færst til annarra landa og stærstu verslanakeðjur í Englandi, Frakklandi, á Ítalíu og víða í Evrópu hafa tekið hann upp. Verslanir á Norðurlöndum eru þar engin undantekning. Ástæðan er gríðargóður afsláttur og tilboð sem gilda aðeins þennan dag. Sögulega þótti ekki við hæfi að auglýsa jólavarning fyrr en eftir að þakkargjörðarhátíðinni í Bandaríkjunum, sem sameinar alla Bandaríkjamenn, var lokið og er þessi tilboðsdagur viðbragð kaupmanna til þess að koma jólaversluninni af stað af krafti.Rauðar eða svartar tölur Svarta viðurnefnið á deginum á sér ýmsar skýringar. Ein er sú að á þessum degi breyttust hagnaðartölur verslana úr rauðu sem þýðir mínus yfir í svart sem þýðir að þær séu í plús og önnur eldri skýring segir að liturinn vísi til þess að verkamenn hafi stundað að tilkynna veikindi þennan dag til að ná sér í fjögurra daga helgi en föstudagurinn eftir þakkargjörðardaginn er ekki opinber frídagur og þar af leiðandi ekki rauður dagur í dagatalinu heldur svartur.Aðrir segja að það vísi í umferðaröngþveitið sem skapast þegar allir flykkjast í verslanir til að ná sér í jólagjafir á góðu verði. Árið 1966 sást þetta nafn, „Black Friday“, fyrst á prenti og varð þekkt eftir það. Lögreglumenn í Philadelphiu notuðu hugtakið til að vara við umferðaröngþveiti. Bandaríkjamenn flykkjast á heimaslóðir á þakkargjörðarhátíðinni og mikil umferð verður að jafnaði daginn eftir þegar allir halda heim á leið aftur eða í verslanir til að gera góð kaup. „Black Friday“ markar í dag upphaf jólaverslunar víða um heim. Jólaverslunin hefst ekki fyrr en fimm vikum fyrir jól í Bandaríkjunum en þá spýtir fólk líka heldur betur í lófana.Ódýri mánudagurinn Með breyttum áherslum í verslun sem hefur verið að færast mikið inn á netið hefur stór kúfur færst frá svarta föstudeginum yfir í netverslun mánudaginn á eftir sem hefur fengið nafnið „Cyber Monday“. Netmánudagurinn er svar minni seljenda við föstudeginum svarta og er mest keypt af fatnaði og tískuvörum þann dag og mun meira en á föstudeginum. Bent hefur verið á að eins og með aðra afslætti borgi sig ávallt að athuga hversu mikill afslátturinn er í raun og veru með því að bera saman fyrra verð á vörum og verð með afslætti á stórtilboðsdögum og ekki láta glepjast af smitandi kaupgleðinni. Hérlendis hefur svartur föstudagur eða „Black Friday“ náð æ meiri fótfestu og má nú sjá hans stað í ýmsum vörutegundum eins og húsgagna- og raftækjaverslunum, bókabúðum, verkfærabúðum, blómabúðum og fataverslunum svo eitthvað sé nefnt.Glæsilegar skrúðgöngur Stórverslanir í Kanada og Bandaríkjunum hafa skapað sér ákveðna siði í kringum þakkargjörðardaginn. Árið 1905 efndi kanadíska stórverslunin Eaton til skrúðgöngu um miðborg Toronto þar sem jólasveinn kom akandi á sleða. Skrúðgangan varð árlegur viðburður og árið 1913 drógu átta lifandi hreindýr sleða jólasveinsins. Árið 1924 varð skrúðganga Eaton stórversluninni Macy’s í New York innblástur til að gera slíkt hið saman. Macy’s skrúðgangan er núna orðin ein sú stærsta og flottasta í heiminum, mikill íburður í vögnunum og frægustu Hollywoodstjörnur taka þátt. Margir koma til New York um þakkargjörðarhátíðina til að horfa á skrúðgönguna og versla síðan á „Black Friday“.Skrúðganga er ávallt farin um þetta leyti frá Macy’s stórversluninni í New York. Mikið er lagt í gönguna sem dregur að sér mikinn fjölda áhorfenda.Alltaf fjórða fimmtudag Árið 1939 í kreppunni miklu í Bandaríkjunum kom þakkargjörðardagurinn upp í fimmtu viku nóvember. Verslunareigendur báðu Fraklin D. Roosevelt forseta um að flytja daginn til fimmtudagsins á undan því þeir voru hræddir um að jólaverslunartímabilið yrði of stutt. Beiðnin kom frá forsetanum í lok október sem var of seint því flestir höfðu þegar gert áætlanir fyrir hátíðina. Fólk varð bálreitt og kallaði daginn „Franksgiving“. Aðeins 25 ríki Bandaríkjanna ákváðu að færa daginn en Texas og Colorado héldu tvo hátíðisdaga sem neyddu fyrirtæki til að gefa starfsmönnum tvo frídaga í staðinn fyrir einn. Árið 1941 voru samþykkt lög um að þakkargjörðardagurinn yrði alltaf fjórði fimmtudagur í nóvember og þannig hefur það haldist.Milljónir kalkúna Í gær fögnuðu Bandaríkjamenn hátíðinni en hefð er fyrir því að borða kalkún á þessum degi. Kannanir sýna að um 46 milljónir kalkúna séu borðaðir þennan dag og hver þeirra vegur um það bil 13 kíló. Þá eru ótaldar kartöflur, sætar kartöflur og trönuberjasósa sem fylgir ávallt með. Flestir Bandaríkjamenn borða graskersböku í eftirrétt og í öðru sæti er eplabaka eða pekanbaka. Birtist í Fréttablaðinu Neytendur Mest lesið Galopnar sig og segist ætla að breyta hlutunum Lífið Freðinn faðir, fáránlegir fasistar og fyrsta flokks bíó Gagnrýni Baunar á kókaða söngkonu fyrir baktal Tónlist „Ákvað að skilja hana eftir þar og athuga hversu langt ég kæmist“ Lífið Skilin að borði og sæng eftir 28 ára hjónaband Lífið Óöruggur eftir að kærastan stundaði hópkynlíf erlendis Lífið „Rétturinn sem fjölskyldan þín mun elska og biðja um aftur og aftur“ Lífið Frumsýning á Vísi: Iceguys trylla þjóðina enn og aftur í nýju myndbandi Tónlist Útbjó lágkolvetna prógram fyrir systur sína sem léttist strax og fékk meiri orku Lífið Markmiðið að græða ekkert og „helst tapa pening“ Menning Fleiri fréttir Gerður í Blush hennar helsta fyrirmynd Útbjó lágkolvetna prógram fyrir systur sína sem léttist strax og fékk meiri orku Flugfreyja, íþróttakona og ráðherra breyttu leiknum „Ákvað að skilja hana eftir þar og athuga hversu langt ég kæmist“ „Gætum orðið fyrsta þjóð í heimi til að útrýma leghálskrabbameini“ „Rétturinn sem fjölskyldan þín mun elska og biðja um aftur og aftur“ Keeping Up Appearances-leikkona látin Auðveldara að tengjast fólki í eigin persónu Galopnar sig og segist ætla að breyta hlutunum Heimatilbúið „corny“ Skilin að borði og sæng eftir 28 ára hjónaband Framlag Kenýu til Óskarsverðlaunanna til sýnis á Ísafirði Keith sagður kominn með nýja kærustu Það var bannað að hlæja á Kjarval Eitt rými sem má alls ekki mynda í Alþingishúsinu Centro-hjónin selja Beverly Hills-villuna Ástarsenur í viku tvö með stórleikaranum Segir spjallmenni Meta herja kynferðislega á börn „Rúrik Gíslason hefur sagt hæ við mig“ Jafet Máni selur íbúð með ræktarsal „Þarf ekkert að klífa Everest til að finnast ég einhvers virði“ Ertu sauður? Fimm ráð sem geta forðað þér frá hjarðhegðun Óöruggur eftir að kærastan stundaði hópkynlíf erlendis Samhengið með Sif: „Það má blanda saman hámenningu og dægurmenningu“ Hefðbundið ítalskt „Pesto Alla Genovese“ Úrslitaspurningin var um letigarð „Amma mín, ert þú nokkuð dáin?“ Ómar Örn og Nanna selja á eftirsóttum stað í miðbænum Í miðjum tökum kom í ljós að Ragnhildur og Halldór voru náskyld Kókaínklásúla í kaupmálanum tryggir Keith rúman milljarð Sjá meira
Svartur föstudagur hefur markað upphaf jólaverslunar í Bandaríkjunum frá árinu 1951. Dagurinn er alltaf fjórði föstudagur í nóvember og miðast við þakkargjörðarhátíðina sem er fjórða fimmtudag í nóvember. Verslunareigendur í Bandaríkjunum hafa haft þann sið að opna búðir sínar eldsnemma daginn eftir „Thanksgiving“ og fólk hefur ekki hikað við að mæta snemma í röð þann dag til að ná í góðar vörur með miklum afslætti. Sumir viðskiptavinir láta sig hafa það að gista í tjöldum fyrir framan verslanir til að komast sem fyrst inn þegar opnað er. Sömuleiðis hefur það færst í vöxt að verslanir séu opnaðar strax að kvöldi þakkargjörðarhátíðarinnar. Þessi bandaríski siður hefur færst til annarra landa og stærstu verslanakeðjur í Englandi, Frakklandi, á Ítalíu og víða í Evrópu hafa tekið hann upp. Verslanir á Norðurlöndum eru þar engin undantekning. Ástæðan er gríðargóður afsláttur og tilboð sem gilda aðeins þennan dag. Sögulega þótti ekki við hæfi að auglýsa jólavarning fyrr en eftir að þakkargjörðarhátíðinni í Bandaríkjunum, sem sameinar alla Bandaríkjamenn, var lokið og er þessi tilboðsdagur viðbragð kaupmanna til þess að koma jólaversluninni af stað af krafti.Rauðar eða svartar tölur Svarta viðurnefnið á deginum á sér ýmsar skýringar. Ein er sú að á þessum degi breyttust hagnaðartölur verslana úr rauðu sem þýðir mínus yfir í svart sem þýðir að þær séu í plús og önnur eldri skýring segir að liturinn vísi til þess að verkamenn hafi stundað að tilkynna veikindi þennan dag til að ná sér í fjögurra daga helgi en föstudagurinn eftir þakkargjörðardaginn er ekki opinber frídagur og þar af leiðandi ekki rauður dagur í dagatalinu heldur svartur.Aðrir segja að það vísi í umferðaröngþveitið sem skapast þegar allir flykkjast í verslanir til að ná sér í jólagjafir á góðu verði. Árið 1966 sást þetta nafn, „Black Friday“, fyrst á prenti og varð þekkt eftir það. Lögreglumenn í Philadelphiu notuðu hugtakið til að vara við umferðaröngþveiti. Bandaríkjamenn flykkjast á heimaslóðir á þakkargjörðarhátíðinni og mikil umferð verður að jafnaði daginn eftir þegar allir halda heim á leið aftur eða í verslanir til að gera góð kaup. „Black Friday“ markar í dag upphaf jólaverslunar víða um heim. Jólaverslunin hefst ekki fyrr en fimm vikum fyrir jól í Bandaríkjunum en þá spýtir fólk líka heldur betur í lófana.Ódýri mánudagurinn Með breyttum áherslum í verslun sem hefur verið að færast mikið inn á netið hefur stór kúfur færst frá svarta föstudeginum yfir í netverslun mánudaginn á eftir sem hefur fengið nafnið „Cyber Monday“. Netmánudagurinn er svar minni seljenda við föstudeginum svarta og er mest keypt af fatnaði og tískuvörum þann dag og mun meira en á föstudeginum. Bent hefur verið á að eins og með aðra afslætti borgi sig ávallt að athuga hversu mikill afslátturinn er í raun og veru með því að bera saman fyrra verð á vörum og verð með afslætti á stórtilboðsdögum og ekki láta glepjast af smitandi kaupgleðinni. Hérlendis hefur svartur föstudagur eða „Black Friday“ náð æ meiri fótfestu og má nú sjá hans stað í ýmsum vörutegundum eins og húsgagna- og raftækjaverslunum, bókabúðum, verkfærabúðum, blómabúðum og fataverslunum svo eitthvað sé nefnt.Glæsilegar skrúðgöngur Stórverslanir í Kanada og Bandaríkjunum hafa skapað sér ákveðna siði í kringum þakkargjörðardaginn. Árið 1905 efndi kanadíska stórverslunin Eaton til skrúðgöngu um miðborg Toronto þar sem jólasveinn kom akandi á sleða. Skrúðgangan varð árlegur viðburður og árið 1913 drógu átta lifandi hreindýr sleða jólasveinsins. Árið 1924 varð skrúðganga Eaton stórversluninni Macy’s í New York innblástur til að gera slíkt hið saman. Macy’s skrúðgangan er núna orðin ein sú stærsta og flottasta í heiminum, mikill íburður í vögnunum og frægustu Hollywoodstjörnur taka þátt. Margir koma til New York um þakkargjörðarhátíðina til að horfa á skrúðgönguna og versla síðan á „Black Friday“.Skrúðganga er ávallt farin um þetta leyti frá Macy’s stórversluninni í New York. Mikið er lagt í gönguna sem dregur að sér mikinn fjölda áhorfenda.Alltaf fjórða fimmtudag Árið 1939 í kreppunni miklu í Bandaríkjunum kom þakkargjörðardagurinn upp í fimmtu viku nóvember. Verslunareigendur báðu Fraklin D. Roosevelt forseta um að flytja daginn til fimmtudagsins á undan því þeir voru hræddir um að jólaverslunartímabilið yrði of stutt. Beiðnin kom frá forsetanum í lok október sem var of seint því flestir höfðu þegar gert áætlanir fyrir hátíðina. Fólk varð bálreitt og kallaði daginn „Franksgiving“. Aðeins 25 ríki Bandaríkjanna ákváðu að færa daginn en Texas og Colorado héldu tvo hátíðisdaga sem neyddu fyrirtæki til að gefa starfsmönnum tvo frídaga í staðinn fyrir einn. Árið 1941 voru samþykkt lög um að þakkargjörðardagurinn yrði alltaf fjórði fimmtudagur í nóvember og þannig hefur það haldist.Milljónir kalkúna Í gær fögnuðu Bandaríkjamenn hátíðinni en hefð er fyrir því að borða kalkún á þessum degi. Kannanir sýna að um 46 milljónir kalkúna séu borðaðir þennan dag og hver þeirra vegur um það bil 13 kíló. Þá eru ótaldar kartöflur, sætar kartöflur og trönuberjasósa sem fylgir ávallt með. Flestir Bandaríkjamenn borða graskersböku í eftirrétt og í öðru sæti er eplabaka eða pekanbaka.
Birtist í Fréttablaðinu Neytendur Mest lesið Galopnar sig og segist ætla að breyta hlutunum Lífið Freðinn faðir, fáránlegir fasistar og fyrsta flokks bíó Gagnrýni Baunar á kókaða söngkonu fyrir baktal Tónlist „Ákvað að skilja hana eftir þar og athuga hversu langt ég kæmist“ Lífið Skilin að borði og sæng eftir 28 ára hjónaband Lífið Óöruggur eftir að kærastan stundaði hópkynlíf erlendis Lífið „Rétturinn sem fjölskyldan þín mun elska og biðja um aftur og aftur“ Lífið Frumsýning á Vísi: Iceguys trylla þjóðina enn og aftur í nýju myndbandi Tónlist Útbjó lágkolvetna prógram fyrir systur sína sem léttist strax og fékk meiri orku Lífið Markmiðið að græða ekkert og „helst tapa pening“ Menning Fleiri fréttir Gerður í Blush hennar helsta fyrirmynd Útbjó lágkolvetna prógram fyrir systur sína sem léttist strax og fékk meiri orku Flugfreyja, íþróttakona og ráðherra breyttu leiknum „Ákvað að skilja hana eftir þar og athuga hversu langt ég kæmist“ „Gætum orðið fyrsta þjóð í heimi til að útrýma leghálskrabbameini“ „Rétturinn sem fjölskyldan þín mun elska og biðja um aftur og aftur“ Keeping Up Appearances-leikkona látin Auðveldara að tengjast fólki í eigin persónu Galopnar sig og segist ætla að breyta hlutunum Heimatilbúið „corny“ Skilin að borði og sæng eftir 28 ára hjónaband Framlag Kenýu til Óskarsverðlaunanna til sýnis á Ísafirði Keith sagður kominn með nýja kærustu Það var bannað að hlæja á Kjarval Eitt rými sem má alls ekki mynda í Alþingishúsinu Centro-hjónin selja Beverly Hills-villuna Ástarsenur í viku tvö með stórleikaranum Segir spjallmenni Meta herja kynferðislega á börn „Rúrik Gíslason hefur sagt hæ við mig“ Jafet Máni selur íbúð með ræktarsal „Þarf ekkert að klífa Everest til að finnast ég einhvers virði“ Ertu sauður? Fimm ráð sem geta forðað þér frá hjarðhegðun Óöruggur eftir að kærastan stundaði hópkynlíf erlendis Samhengið með Sif: „Það má blanda saman hámenningu og dægurmenningu“ Hefðbundið ítalskt „Pesto Alla Genovese“ Úrslitaspurningin var um letigarð „Amma mín, ert þú nokkuð dáin?“ Ómar Örn og Nanna selja á eftirsóttum stað í miðbænum Í miðjum tökum kom í ljós að Ragnhildur og Halldór voru náskyld Kókaínklásúla í kaupmálanum tryggir Keith rúman milljarð Sjá meira