Forsaga kvótans Þorvaldur Gylfason skrifar 17. maí 2018 07:00 Þegar fiskstofnar á Íslandsmiðum virtust vera að þrotum komnir árin eftir 1970 m.a. af völdum ofveiði, sökktu ýmsir hagfræðingar sér niður í málið. Gunnar Tómasson hagfræðingur var þá sá Íslendingur sem mesta reynslu hafði af störfum hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Gunnar mælti í rómuðu viðtali við Eimreiðina 1974 með veiðigjaldi til að koma efnahagslífi landsins á réttan kjöl, en verðbólga var þá mikil og efnahagurinn óstöðugur.Gjald, ekki skattur Bjarni Bragi Jónsson, síðar aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands, lýsti einnig þeirri skoðun að hagkvæmasta leiðin til að stýra fiskveiðum við Ísland væri með veiðigjaldi sem hann kallaði auðlindaskatt eins og þá tíðkaðist. Síðar var á það bent að orðið „gjald“ á betur við en „skattur“ þar eð gjald kemur fyrir veitta þjónustu, t.d. réttinn til að veiða lax eða þorsk. Eigandi laxveiðár eða leiguíbúðar leggur ekki skatt heldur gjald á gesti sína. Bjarni Bragi kynnti niðurstöður sínar á 22. ársfundi norrænna hagfræðinga í Reykjavík 1975. Ritgerð hans birtist í Fjármálatíðindum, tímariti Seðlabanka Íslands, síðar sama ár ásamt lofsamlegum ummælum tveggja erlendra hagfræðinga. Per Magnus Wijkman, síðar aðalhagfræðingur EFTA, sagði í sinni athugasemd: „Löndunargjald á veiddan afla eða uppboð veiðiheimilda eru líklega beztu leiðirnar til að tryggja hagkvæma stjórn sóknar á fiskimiðin án mismununar“ [Mín þýðing, ÞG]. Bjarni Bragi Jónsson vitnar í ritgerð sinni í umræður meðal íslenzkra hagfræðinga frá árunum eftir 1960 og minnist þess að hann hafi fyrst mælt opinberlega fyrir veiðigjaldi 1962. Bjarni tilgreinir að Gylfi Þ. Gíslason viðskiptaráðherra hafi 1965 mælt fyrir stofnun tekjujöfnunarsjóðs sem fjár skyldi aflað til með gjaldtöku í sjávarútvegi. Bjarni Bragi vitnar einnig í Jónas Haralz sem var einn helzti efnahagsráðunautur ríkisstjórna frá því fyrir 1960 og fram yfir 1970, en Jónas segir í ræðu 1967: „Beinasta aðferðin hefði verið að leggja sérstakt gjald á þær atvinnugreinar, sem hafa sérstaka aðstöðu til að hagnýta fiskimiðin í kringum landið, á hliðstæðan hátt og víða um heim eru greidd sérstök gjöld fyrir hagnýtingu olíulinda eða náma.“ Jón Sigurðsson, eftirmaður Jónasar sem efnahagsráðunautur ríkisstjórna á áttunda áratugnum og langt fram eftir hinum níunda og síðar ráðherra og seðlabankastjóri, var sama sinnis. Og það var einnig Þórður Friðjónsson, eftirmaður Jóns sem forstjóri Þjóðhagsstofnunar næstu 15 árin þar á eftir. Þórður sagði í ræðu 1994 að „ … hagkvæmasta leiðin til að leysa sambúðarvanda iðnaðar og sjávarútvegs sé að beita einhvers konar gjaldtöku fyrir nýtingarrétt á auðlindinni“. Sem sagt: Allir þrír aðalefnahagsráðunautar ríkisstjórna frá 1956 til 2002 mæltu opinberlega fyrir veiðigjaldi. (Sögunni lýkur 2002 þegar Þjóðhagsstofnun var lögð niður.) Fleiri menn lögðu hönd á plóg. Rögnvaldur Hannesson varði doktorsritgerð um fiskihagfræði í Lundi 1974 og fjallaði þar m.a. um veiðigjald. Kristján Friðriksson, kenndur við Últímu, varaþingmaður Framsóknarflokksins, hélt ræðu á þingi 1975 þar sem hann mælti fyrir veiðigjaldi. Gylfi Þ. Gíslason lýsti rökunum fyrir veiðigjaldi í Fjármálatíðindum 1977 og í röð fimm stuttra greina í Vísi 1979 í ritstjórnartíð Þorsteins Pálssonar, síðar forsætisráðherra. Arðinn til þjóðarinnar Að lokinni ráðstefnu um fiskveiðistjórn að Laugarvatni 1979 birti Morgunblaðið rækileg viðtöl við þrjá sérfræðinga. Ragnar Árnason hagfræðingur, síðar prófessor, sagði þar: „ … skiptir það miklu máli að velja kerfi sem er þannig, að samkv. því sé unnt að sjá til þess að enginn beri skertan hlut frá borði. Þar koma helst til greina tvær leiðir, annars vegar það að ríkið selji veiðileyfin og hins vegar auðlindaskatturinn, sem er skattur á aflamagn.“ Áður hafði Ragnar skrifað 1977 „ … að væri rétt upphæð auðlindaskatts lögð á annað hvort sókn eða afla, myndi það leiða til þess, að hagkvæmasta lausn næðist. Sama árangri væri unnt að ná á auðveldari hátt með útgáfu veiðileyfa fyrir afla að því tilskildu að fullkominn markaður myndaðist um kaup þeirra og sölu“. Einar Júlíusson eðlisfræðingur sagði við Morgunblaðið: „Burtséð frá þjóðnýtingu, sem ég tel óæskilega, er auðlindaskattur eina leiðin.“ Þorkell Helgason stærðfræðingur, síðar prófessor, orkumálastjóri og stjórnlagaráðsmaður, leiddi talið að réttlæti: „Ég fæ ekki séð neina aðra sanngjarna leið en einhvers konar auðlindaskatt eða veiðileyfasölu. Í fyrstu mætti nota þessar skatttekjur til að ná fram raunverulegum samdrætti í úthaldi með því að kaupa upp óhagkvæmustu veiðiskipin. En þegar fiskistofnarnir hafa rétt við tel ég slíka skattheimtu eðlilega aðferð til að dreifa stórauknum arði veiðanna til þjóðarinnar.“ Dæmin sýna að hagfræðingar og aðrir sérfræðingar stóðu í stykkinu. Allt kom fyrir ekki Þrátt fyrir þessar rökræður allar ákvað Alþingi að hafna veiðigjaldi þar til málamyndagjald var loksins lögfest 2002. Alþingi kaus heldur að búa til stétt auðmanna í sjávarútvegi, auðmanna sem moka fé í stjórnmálamenn og flokka í skiptum fyrir varðstöðu um óbreytt ástand. Þannig er t.d. Morgunblaðinu haldið gangandi fram á þennan dag. Einn auðmaðurinn keypti nýlega hlut í HB Granda fyrir 21,7 milljarða króna af tveim vinum sínum. Andvirði viðskiptanna jafngildir 250.000 krónum á hverja fjögurra manna fjölskyldu í landinu. Landsbanki Íslands hafði áður (2011) afskrifað skuldir kaupandans fyrir – nú verðurðu hissa! – 20 milljarða króna. Meira næst. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Birtist í Fréttablaðinu Þorvaldur Gylfason Mest lesið Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir Skoðun Halldór 4.10.2025 Halldór 7 milljarða húsnæðisstuðningur afnuminn… en hvað kemur í staðinn? Vilhjálmur Hilmarsson Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson Skoðun Skoðun Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar Skoðun Íslenskir flóttamenn - í okkar eigin landi Gunnar Magnús Diego skrifar Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar Skoðun Mótum framtíðina saman Jónína Hauksdóttir ,Magnús Þór Jónsson skrifar Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar Skoðun Kæra Epli, skilur þú mig? Lilja Dögg Jónsdóttir skrifar Skoðun Þorgerður og erlendu dómstólarnir Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Barnafjölskyldur í Reykjavík eiga betra skilið Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lyftum umræðunni á örlítið hærra plan Jóna Hlíf Halldórsdóttir skrifar Skoðun Lykillinn að hamingju og heilbrigði Auður Kjartansdóttir skrifar Skoðun Staða bænda styrkt Hanna Katrín Friðriksson skrifar Skoðun Transumræðan og ruglið um fjölda kynja Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Leikskólar eru ekki munaður Íris Eva Gísladóttir skrifar Skoðun Vísindarannsóknir og þróun – til umhugsunar í tiltekt Þorgerður J. Einarsdóttir skrifar Skoðun 752 dánir vegna geðheilsuvanda – enginn vegna fjölþáttaógnar Grímur Atlason skrifar Skoðun Foreldrar þurfa bara að vera duglegri Björg Magnúsdóttir skrifar Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar Skoðun Dýrkeypt eftirlitsleysi Lilja Björk Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar Skoðun Svindl eða sjálfsvernd? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Magga Stína! Helga Völundardóttir skrifar Skoðun Mannauðurinn á vinnustaðnum þarf góða innivist til að dafna Ásta Logadóttir skrifar Skoðun Þetta er námið sem lifir áfram Bryngeir Valdimarsson skrifar Skoðun Árborg - spennandi kostur fyrir öll Guðný Björk Pálmadóttir skrifar Skoðun Tökum á glæpahópum af meiri þunga Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Minntist ekkert á Evrópusambandið Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugsum stórt í skipulags- og samgöngumálum Hilmar Ingimundarson skrifar Sjá meira
Þegar fiskstofnar á Íslandsmiðum virtust vera að þrotum komnir árin eftir 1970 m.a. af völdum ofveiði, sökktu ýmsir hagfræðingar sér niður í málið. Gunnar Tómasson hagfræðingur var þá sá Íslendingur sem mesta reynslu hafði af störfum hjá Alþjóðagjaldeyrissjóðnum. Gunnar mælti í rómuðu viðtali við Eimreiðina 1974 með veiðigjaldi til að koma efnahagslífi landsins á réttan kjöl, en verðbólga var þá mikil og efnahagurinn óstöðugur.Gjald, ekki skattur Bjarni Bragi Jónsson, síðar aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands, lýsti einnig þeirri skoðun að hagkvæmasta leiðin til að stýra fiskveiðum við Ísland væri með veiðigjaldi sem hann kallaði auðlindaskatt eins og þá tíðkaðist. Síðar var á það bent að orðið „gjald“ á betur við en „skattur“ þar eð gjald kemur fyrir veitta þjónustu, t.d. réttinn til að veiða lax eða þorsk. Eigandi laxveiðár eða leiguíbúðar leggur ekki skatt heldur gjald á gesti sína. Bjarni Bragi kynnti niðurstöður sínar á 22. ársfundi norrænna hagfræðinga í Reykjavík 1975. Ritgerð hans birtist í Fjármálatíðindum, tímariti Seðlabanka Íslands, síðar sama ár ásamt lofsamlegum ummælum tveggja erlendra hagfræðinga. Per Magnus Wijkman, síðar aðalhagfræðingur EFTA, sagði í sinni athugasemd: „Löndunargjald á veiddan afla eða uppboð veiðiheimilda eru líklega beztu leiðirnar til að tryggja hagkvæma stjórn sóknar á fiskimiðin án mismununar“ [Mín þýðing, ÞG]. Bjarni Bragi Jónsson vitnar í ritgerð sinni í umræður meðal íslenzkra hagfræðinga frá árunum eftir 1960 og minnist þess að hann hafi fyrst mælt opinberlega fyrir veiðigjaldi 1962. Bjarni tilgreinir að Gylfi Þ. Gíslason viðskiptaráðherra hafi 1965 mælt fyrir stofnun tekjujöfnunarsjóðs sem fjár skyldi aflað til með gjaldtöku í sjávarútvegi. Bjarni Bragi vitnar einnig í Jónas Haralz sem var einn helzti efnahagsráðunautur ríkisstjórna frá því fyrir 1960 og fram yfir 1970, en Jónas segir í ræðu 1967: „Beinasta aðferðin hefði verið að leggja sérstakt gjald á þær atvinnugreinar, sem hafa sérstaka aðstöðu til að hagnýta fiskimiðin í kringum landið, á hliðstæðan hátt og víða um heim eru greidd sérstök gjöld fyrir hagnýtingu olíulinda eða náma.“ Jón Sigurðsson, eftirmaður Jónasar sem efnahagsráðunautur ríkisstjórna á áttunda áratugnum og langt fram eftir hinum níunda og síðar ráðherra og seðlabankastjóri, var sama sinnis. Og það var einnig Þórður Friðjónsson, eftirmaður Jóns sem forstjóri Þjóðhagsstofnunar næstu 15 árin þar á eftir. Þórður sagði í ræðu 1994 að „ … hagkvæmasta leiðin til að leysa sambúðarvanda iðnaðar og sjávarútvegs sé að beita einhvers konar gjaldtöku fyrir nýtingarrétt á auðlindinni“. Sem sagt: Allir þrír aðalefnahagsráðunautar ríkisstjórna frá 1956 til 2002 mæltu opinberlega fyrir veiðigjaldi. (Sögunni lýkur 2002 þegar Þjóðhagsstofnun var lögð niður.) Fleiri menn lögðu hönd á plóg. Rögnvaldur Hannesson varði doktorsritgerð um fiskihagfræði í Lundi 1974 og fjallaði þar m.a. um veiðigjald. Kristján Friðriksson, kenndur við Últímu, varaþingmaður Framsóknarflokksins, hélt ræðu á þingi 1975 þar sem hann mælti fyrir veiðigjaldi. Gylfi Þ. Gíslason lýsti rökunum fyrir veiðigjaldi í Fjármálatíðindum 1977 og í röð fimm stuttra greina í Vísi 1979 í ritstjórnartíð Þorsteins Pálssonar, síðar forsætisráðherra. Arðinn til þjóðarinnar Að lokinni ráðstefnu um fiskveiðistjórn að Laugarvatni 1979 birti Morgunblaðið rækileg viðtöl við þrjá sérfræðinga. Ragnar Árnason hagfræðingur, síðar prófessor, sagði þar: „ … skiptir það miklu máli að velja kerfi sem er þannig, að samkv. því sé unnt að sjá til þess að enginn beri skertan hlut frá borði. Þar koma helst til greina tvær leiðir, annars vegar það að ríkið selji veiðileyfin og hins vegar auðlindaskatturinn, sem er skattur á aflamagn.“ Áður hafði Ragnar skrifað 1977 „ … að væri rétt upphæð auðlindaskatts lögð á annað hvort sókn eða afla, myndi það leiða til þess, að hagkvæmasta lausn næðist. Sama árangri væri unnt að ná á auðveldari hátt með útgáfu veiðileyfa fyrir afla að því tilskildu að fullkominn markaður myndaðist um kaup þeirra og sölu“. Einar Júlíusson eðlisfræðingur sagði við Morgunblaðið: „Burtséð frá þjóðnýtingu, sem ég tel óæskilega, er auðlindaskattur eina leiðin.“ Þorkell Helgason stærðfræðingur, síðar prófessor, orkumálastjóri og stjórnlagaráðsmaður, leiddi talið að réttlæti: „Ég fæ ekki séð neina aðra sanngjarna leið en einhvers konar auðlindaskatt eða veiðileyfasölu. Í fyrstu mætti nota þessar skatttekjur til að ná fram raunverulegum samdrætti í úthaldi með því að kaupa upp óhagkvæmustu veiðiskipin. En þegar fiskistofnarnir hafa rétt við tel ég slíka skattheimtu eðlilega aðferð til að dreifa stórauknum arði veiðanna til þjóðarinnar.“ Dæmin sýna að hagfræðingar og aðrir sérfræðingar stóðu í stykkinu. Allt kom fyrir ekki Þrátt fyrir þessar rökræður allar ákvað Alþingi að hafna veiðigjaldi þar til málamyndagjald var loksins lögfest 2002. Alþingi kaus heldur að búa til stétt auðmanna í sjávarútvegi, auðmanna sem moka fé í stjórnmálamenn og flokka í skiptum fyrir varðstöðu um óbreytt ástand. Þannig er t.d. Morgunblaðinu haldið gangandi fram á þennan dag. Einn auðmaðurinn keypti nýlega hlut í HB Granda fyrir 21,7 milljarða króna af tveim vinum sínum. Andvirði viðskiptanna jafngildir 250.000 krónum á hverja fjögurra manna fjölskyldu í landinu. Landsbanki Íslands hafði áður (2011) afskrifað skuldir kaupandans fyrir – nú verðurðu hissa! – 20 milljarða króna. Meira næst.
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun
Skoðun Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir skrifar
Skoðun Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson skrifar
Skoðun Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson skrifar
Skoðun Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein skrifar
Skoðun Leikskóli þarf meira en þak og veggi. Kópavogsmódelið og Akureyrarleiðin sem leið að aukinni velferð barna Anna Elísa Hreiðarsdóttir,Svava Björg Mörk skrifar
Skoðun Jákvæð áhrif dánaraðstoðar á sorgarferli aðstandenda og umönnunaraðila í Viktoríuríki í Ástralíu Ingrid Kuhlman skrifar
Skoðun Kópavogsmódelið – sveigjanleiki á pappír, en álag á foreldrar í raun og veru Örn Arnarson skrifar
Skoðun Uppgjöf Reykjavíkurborgar í leikskólamálum Finnbjörn A. Hermannsson,Sonja Ýr Þorbergsdóttir skrifar
Ísrael á ekki heima á gleðileikum evrópskra sjónvarpsstöðva sem starfa í almannaþágu Stefán Jón Hafstein Skoðun
Samræmd nálgun að öryggi og skilvirkni á ytri landamærum - Innleiðing EES á Íslandi Arngrímur Guðmundsson Skoðun
Er Evrópa á villigötum? Efnahagsleg hnignun kallar á róttæka endurskoðun Eggert Sigurbergsson Skoðun
Eru vegir fyrir ferðamenn mikilvægari en vegir fyrir fólk sem býr hér? Petrína Þórunn Jónsdóttir Skoðun