Hrörnun sífrera skapar hættu í fjöllum Kjartan Hreinn Njálsson skrifar 14. febrúar 2018 06:00 Þorsteinn tók þessa mynd af Móafellshyrnu og skriðunni daginn sem hún féll. Þorsteinn Sæmundsson Mikið vatnsveður, jarðskjálftar og hlánun sífrera í fjallshlíðum Móafellshyrnu urðu til þess að allt 480 þúsund rúmmetrar af grjóti og frostnum setlögum hrundu úr fjallinu í september árið 2012. Þetta er niðurstaða rannsóknar Þorsteins Sæmundssonar, jarðfræðings við Háskóla Íslands. Í rannsóknarniðurstöðunum kemur fram að klumpar úr frostnum setlögum sem komu niður með skriðunni gefi til kynna að þiðnun sífrera á svæðinu hafi verið ein af orsökum hennar. Því gefi hún, ásamt öðrum vísbendingum, til kynna að sífreri í fjalllendi fari hrörnandi á Íslandi. „Ég hef töluverðar áhyggjur af þessu,“ segir Þorsteinn. „Hlíðar sem við höfum hingað til haldið að séu stöðugar gætu þess vegna verið óstöðugar. Þannig að hætta fyrir byggð, vegi og annað slíkt getur verið miklu meiri en við höfum hingað til haldið.“ Stórir grjót- og íshnullungar skoluðust niður eftir Markarfljóti.Skriðan féll eftir um 30 daga rigningatíð, en sumarið árið áður hafði verið óvenju hlýtt og þurrt. Jafnframt mældust þrír jarðskjálftar stuttu áður en skriðan féll. Skjálftamiðja þeirra var 60 kílómetra norðnorðvestur af Móafellshyrnu. Í rannsókn Þorsteins, sem birt hefur verið í vísindaritinu Science of the Total Enviroment, kemur fram að þessir tveir þættir hafi myndað þær aðstæður sem þurfti til að hrinda skriðunni af stað, þó svo að líklegt megi teljast að áhrif skjálftanna hafi verið hverfandi. Hins vegar gefi rannsóknir á vettvangi skriðunnar til kynna að þiðnun sífrera á svæðinu hafi á endanum hrundið skriðunni af stað. Frosin setlög hafa fundist í tveimur öðrum skriðum á norðurhluta landsins, önnur féll úr Torfufelli 2011, hin úr Árnesfjalli 2014. Slíkt hefur ekki fundist áður í skriðum á Íslandi svo vitað sé. „Þetta gefur til kynna að slitróttur sífreri í fjöllum á Íslandi sé að hrörna [...] Þessi rannsókn undirstrikar nýja hættu á Íslandi: jarðföll sem koma til vegna þiðnunar sífrera,“ segir í niðurstöðunum. „Þessi þrjú tilvik renna styrkum stoðum undir það að það eru miklar umhverfisbreytingar sem hafa átt sér stað og eru að eiga sér stað í fjalllendi á Íslandi,“ segir Þorsteinn í samtali við Fréttablaðið. Fyrri rannsóknir hafa sýnt fram á að sífrera er víða að finna í fjöllum á norðurhluta og austurhluta landsins og þá í meira en 800 til 900 metra hæð. Þessi svæði eru talin vera í kringum átta þúsund ferkílómetrar að stærð samanalagt.Brotsárið í Steinholtsjökli eftir skriðuna var um 30 metra hátt.Þorsteinn bendir á að margt sé á huldu um útbreiðslu sífrera í fjöllum á Íslandi. Í Móafellshyrnu og í Torfufelli fannst sífreri í 800 til 850 metra hæð. Hins vegar fannst hann í 350 til 400 metra hæð í Árnesfjalli. „Það er miklu lægri hæð heldur en við höfum hingað til haldið að þessi sífreri sé í,“ segir Þorsteinn. „Það sem gerðist í Árnesfjalli slær mjög sterkum viðvörunarbjöllum um það að við þurfum að stórefla rannsóknir á útbreiðslu sífrera og á því hvað er að gerast í þessum fjöllum.“ Hitastig hefur farið hækkandi á Ísland eins og annars staðar. Hækkunin nam 0,7 gráðum á öld en gögn frá árunum 1975 til 2008 sýna fram á mun hraðari hækkun, eða 0,35 gráður á áratug. Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC) telur að um miðja 21. öld muni umfang sífrera á norðurhveli jarðar hafa minnkað um 20 til 35 prósent. Rannsóknarhöfundar benda á í niðurlagi greinarinnar að það ætti setja rannsóknir á útbreiðslu sífrera, þá sérstaklega í grennd við byggð, í forgang. „Það eru ákveðin svæði sem eru þess eðlis að við þurfum að skoða þau mun betur. Við vitum í raun lítið hvað er að gerast í þessu umhverfi og við þurfum aukinn skilning sem kallar á auknar rannsóknir,“ segir Þorsteinn. Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Skæður hakkarahópur herjar á framlínustarfsmenn Innlent Íbúðin í rúst eftir Airbnb-gesti Innlent Elon Musk stofnar nýjan stjórnmálaflokk Erlent Fjörutíu og þrír látnir og umfangsmiklar leitarðagerðir standa yfir Erlent Leynileg neyðarfjárveiting Dana til flugvallagerðar á Grænlandi Erlent Leitar að eiganda trúlofunarhrings sem fannst í fjöru Innlent „Býsna margt orðið grænmerkt“ Innlent Konan er fundin Innlent Fjarlægðu sprengju við Keflavíkurflugvöll Innlent Vilja að nemendur borgi allt að 180 þúsund til að skrá sig Innlent Fleiri fréttir Skæður hakkarahópur herjar á framlínustarfsmenn „Býsna margt orðið grænmerkt“ Fjarlægðu sprengju við Keflavíkurflugvöll Leitar að eiganda trúlofunarhrings sem fannst í fjöru Á þriðja tug látnir í Texas og netþrjótar herja á flugfélög Nikkurnar þandar á Reyðarfirði alla helgina Íbúðin í rúst eftir Airbnb-gesti Konan er fundin Þriggja leitað vegna stunguárásar í miðbænum Björguðu göngukonu í sjálfheldu við Hrafntinnusker Mótorhjólakappi fluttur á sjúkrahús eftir að hafa fipast við akstur Tuttugu þingmenn mættu ekki á þingfund Vilja að nemendur borgi allt að 180 þúsund til að skrá sig Búið að boða til nýs fundar Kerecis bjargaði lífi skallaarnar í tæka tíð fyrir fjórða júlí Lögregla hleypti manni inn sem hafði læst sig úti Lítill munur á bitum bitmýs og lúsmýs Sex fluttir á sjúkrahús eftir umferðarslys í Hörgársveit Inga mundaði skófluna við Sóltún „Þá fylgir það börnum í gegnum skólakerfið og út í samfélagið“ Nýtt bankaráð Seðlabankans skipað Sósíalistum bolað úr Bolholti Sýknaður af kæru Samtakanna 78 um hatursorðræðu Lokametrar, bútasaumur og Starbucks Veiðigjaldið aftur í nefnd og viðræður komnar á lokametra Lára snýr sér að kynningarstörfum fyrir HR Bætti þúsund tonnum í strandveiðipottinn Skellt upp úr í þingsal þegar ráðherra reyndi að mynda hjarta Rúv vildi Ísraelsmenn burt en þeir sluppu með skrekkinn í bili Lögðu hald á mikið magn fíkniefna og fleiri milljónir Sjá meira
Mikið vatnsveður, jarðskjálftar og hlánun sífrera í fjallshlíðum Móafellshyrnu urðu til þess að allt 480 þúsund rúmmetrar af grjóti og frostnum setlögum hrundu úr fjallinu í september árið 2012. Þetta er niðurstaða rannsóknar Þorsteins Sæmundssonar, jarðfræðings við Háskóla Íslands. Í rannsóknarniðurstöðunum kemur fram að klumpar úr frostnum setlögum sem komu niður með skriðunni gefi til kynna að þiðnun sífrera á svæðinu hafi verið ein af orsökum hennar. Því gefi hún, ásamt öðrum vísbendingum, til kynna að sífreri í fjalllendi fari hrörnandi á Íslandi. „Ég hef töluverðar áhyggjur af þessu,“ segir Þorsteinn. „Hlíðar sem við höfum hingað til haldið að séu stöðugar gætu þess vegna verið óstöðugar. Þannig að hætta fyrir byggð, vegi og annað slíkt getur verið miklu meiri en við höfum hingað til haldið.“ Stórir grjót- og íshnullungar skoluðust niður eftir Markarfljóti.Skriðan féll eftir um 30 daga rigningatíð, en sumarið árið áður hafði verið óvenju hlýtt og þurrt. Jafnframt mældust þrír jarðskjálftar stuttu áður en skriðan féll. Skjálftamiðja þeirra var 60 kílómetra norðnorðvestur af Móafellshyrnu. Í rannsókn Þorsteins, sem birt hefur verið í vísindaritinu Science of the Total Enviroment, kemur fram að þessir tveir þættir hafi myndað þær aðstæður sem þurfti til að hrinda skriðunni af stað, þó svo að líklegt megi teljast að áhrif skjálftanna hafi verið hverfandi. Hins vegar gefi rannsóknir á vettvangi skriðunnar til kynna að þiðnun sífrera á svæðinu hafi á endanum hrundið skriðunni af stað. Frosin setlög hafa fundist í tveimur öðrum skriðum á norðurhluta landsins, önnur féll úr Torfufelli 2011, hin úr Árnesfjalli 2014. Slíkt hefur ekki fundist áður í skriðum á Íslandi svo vitað sé. „Þetta gefur til kynna að slitróttur sífreri í fjöllum á Íslandi sé að hrörna [...] Þessi rannsókn undirstrikar nýja hættu á Íslandi: jarðföll sem koma til vegna þiðnunar sífrera,“ segir í niðurstöðunum. „Þessi þrjú tilvik renna styrkum stoðum undir það að það eru miklar umhverfisbreytingar sem hafa átt sér stað og eru að eiga sér stað í fjalllendi á Íslandi,“ segir Þorsteinn í samtali við Fréttablaðið. Fyrri rannsóknir hafa sýnt fram á að sífrera er víða að finna í fjöllum á norðurhluta og austurhluta landsins og þá í meira en 800 til 900 metra hæð. Þessi svæði eru talin vera í kringum átta þúsund ferkílómetrar að stærð samanalagt.Brotsárið í Steinholtsjökli eftir skriðuna var um 30 metra hátt.Þorsteinn bendir á að margt sé á huldu um útbreiðslu sífrera í fjöllum á Íslandi. Í Móafellshyrnu og í Torfufelli fannst sífreri í 800 til 850 metra hæð. Hins vegar fannst hann í 350 til 400 metra hæð í Árnesfjalli. „Það er miklu lægri hæð heldur en við höfum hingað til haldið að þessi sífreri sé í,“ segir Þorsteinn. „Það sem gerðist í Árnesfjalli slær mjög sterkum viðvörunarbjöllum um það að við þurfum að stórefla rannsóknir á útbreiðslu sífrera og á því hvað er að gerast í þessum fjöllum.“ Hitastig hefur farið hækkandi á Ísland eins og annars staðar. Hækkunin nam 0,7 gráðum á öld en gögn frá árunum 1975 til 2008 sýna fram á mun hraðari hækkun, eða 0,35 gráður á áratug. Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC) telur að um miðja 21. öld muni umfang sífrera á norðurhveli jarðar hafa minnkað um 20 til 35 prósent. Rannsóknarhöfundar benda á í niðurlagi greinarinnar að það ætti setja rannsóknir á útbreiðslu sífrera, þá sérstaklega í grennd við byggð, í forgang. „Það eru ákveðin svæði sem eru þess eðlis að við þurfum að skoða þau mun betur. Við vitum í raun lítið hvað er að gerast í þessu umhverfi og við þurfum aukinn skilning sem kallar á auknar rannsóknir,“ segir Þorsteinn.
Birtist í Fréttablaðinu Mest lesið Skæður hakkarahópur herjar á framlínustarfsmenn Innlent Íbúðin í rúst eftir Airbnb-gesti Innlent Elon Musk stofnar nýjan stjórnmálaflokk Erlent Fjörutíu og þrír látnir og umfangsmiklar leitarðagerðir standa yfir Erlent Leynileg neyðarfjárveiting Dana til flugvallagerðar á Grænlandi Erlent Leitar að eiganda trúlofunarhrings sem fannst í fjöru Innlent „Býsna margt orðið grænmerkt“ Innlent Konan er fundin Innlent Fjarlægðu sprengju við Keflavíkurflugvöll Innlent Vilja að nemendur borgi allt að 180 þúsund til að skrá sig Innlent Fleiri fréttir Skæður hakkarahópur herjar á framlínustarfsmenn „Býsna margt orðið grænmerkt“ Fjarlægðu sprengju við Keflavíkurflugvöll Leitar að eiganda trúlofunarhrings sem fannst í fjöru Á þriðja tug látnir í Texas og netþrjótar herja á flugfélög Nikkurnar þandar á Reyðarfirði alla helgina Íbúðin í rúst eftir Airbnb-gesti Konan er fundin Þriggja leitað vegna stunguárásar í miðbænum Björguðu göngukonu í sjálfheldu við Hrafntinnusker Mótorhjólakappi fluttur á sjúkrahús eftir að hafa fipast við akstur Tuttugu þingmenn mættu ekki á þingfund Vilja að nemendur borgi allt að 180 þúsund til að skrá sig Búið að boða til nýs fundar Kerecis bjargaði lífi skallaarnar í tæka tíð fyrir fjórða júlí Lögregla hleypti manni inn sem hafði læst sig úti Lítill munur á bitum bitmýs og lúsmýs Sex fluttir á sjúkrahús eftir umferðarslys í Hörgársveit Inga mundaði skófluna við Sóltún „Þá fylgir það börnum í gegnum skólakerfið og út í samfélagið“ Nýtt bankaráð Seðlabankans skipað Sósíalistum bolað úr Bolholti Sýknaður af kæru Samtakanna 78 um hatursorðræðu Lokametrar, bútasaumur og Starbucks Veiðigjaldið aftur í nefnd og viðræður komnar á lokametra Lára snýr sér að kynningarstörfum fyrir HR Bætti þúsund tonnum í strandveiðipottinn Skellt upp úr í þingsal þegar ráðherra reyndi að mynda hjarta Rúv vildi Ísraelsmenn burt en þeir sluppu með skrekkinn í bili Lögðu hald á mikið magn fíkniefna og fleiri milljónir Sjá meira