Beint lýðræði í litlu málunum Ólafur Þ. Stephensen skrifar 1. febrúar 2014 06:00 Þegar rætt er um beint lýðræði er oft einblínt á það sem aðferð til að leysa úr stórum ágreiningsmálum, jafnvel málum sem eru svo mikil ágreiningsmál að þau kljúfa flesta flokka og eina leiðin til að höggva á hnútinn er að almenningur kjósi. Þjóðaratkvæðagreiðslur, sem við höfum skyndilega öðlazt nokkra reynslu af, útheimta mikla skipulagningu og umstang og eru dýrar í framkvæmd. Beint lýðræði getur hins vegar nýtzt vel á miklu smærri skala og með miklu minni tilkostnaði. Gott dæmi um það eru íbúakosningar í hverfum Reykjavíkurborgar, sem haldnar hafa verið undanfarin ár, nú síðast undir merkjum Betri Reykjavíkur. Þessar íbúakosningar hófust árið 2009, í tíð þáverandi borgarstjórnarmeirihluta, og felast í því að íbúar borgarhverfanna geta kosið um það hvernig eigi að forgangsraða þeim fjármunum sem hafa verið settir til hliðar í viðhaldsverkefni og smærri nýframkvæmdir í hverfunum. Síðustu tvö árin hafa íbúarnir sjálfir sent inn hugmyndir að verkefnum, sem síðan hefur verið hægt að kjósa um á vefnum Betri Reykjavík. Árið 2012 voru sendar inn 354 hugmyndir og 124 komu til framkvæmda. Í fyrra sendu íbúarnir inn 600 hugmyndir og 111 þeirra voru kosnar í framkvæmd í rafrænni hverfiskosningu. Nýlega var birt skýrsla um öll verkefnin sem hafa verið unnin á árunum 2010 til 2013 og athygli vekur hvað þau eru fjölbreytileg; lagfæring á göngustígum hér, tröppur til að laga aðgengi að fjörunni þar, æfingatæki fyrir hlaupara á einum stað og leiktæki fyrir börn annars staðar, útigrill, bekkir, sparkvellir, nestisaðstaða og þannig mætti áfram telja. Undanfarin tvö ár hafa talsvert meiri peningar verið settir í þessi verkefni, um 300 milljónir hvort ár. Það er bara lítið brot af fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar, en með þessari aðferð geta íbúar þó haft talsverð áhrif á nærumhverfi sitt. Að sjálfsögðu eru það íbúarnir sjálfir sem vita bezt í hvernig og hvaða verkefni á að ráðast, fremur en embættismenn eða borgarfulltrúar. Með þessu móti fæst líka lýðræðislegri niðurstaða en ef það eru bara þeir háværustu eða þeir sem hafa beztan aðgang að borgarkerfinu sem hafa sitt fram. Auðvitað er hægt að segja sem svo að fylgismenn tiltekinna verkefna geti „smalað“ og hvatt fólk til að kjósa með „sínu“ verkefni, en leikreglurnar eru þá alltént sanngjarnar og gegnsæjar. Þetta er líka ágæt aðferð til að velja úr endalausum frábærum hugmyndum, sem flestar eiga skilið að komast í framkvæmd en geta það aldrei allar af því að peningarnir eru takmarkaðir. Þegar íbúakosningar af þessu tagi hófust 2009 sagði Gunnar Helgi Kristinsson stjórnmálafræðiprófessor að þetta væri einstök tilraun í beinu lýðræði; hann þekkti þess ekki önnur dæmi að þannig væri kosið „um raunverulega peninga“. Líklega er það enn svo að Reykjavíkurborg er í fararbroddi á þessu sviði. Tilraunin hefur gengið ágætlega og sýnir að það er hægt að færa valdið til fólksins með ýmsum hætti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Ólafur Stephensen Mest lesið Hefur ítrekað hótað okkur áður Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Halldór 02.08.2025 Halldór Þjóðaratkvæðagreiðsla vegna umsóknar um aðild að ESB er stjórnsýslugrín! Júlíus Valsson Skoðun Bandaríkin voru alltaf vondi kallinn Karl Héðinn Kristjánsson Skoðun Áform um að eyðileggja Ísland! Jóna Imsland Skoðun Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun Fólkið í flokknum Helgi Áss Grétarsson Skoðun Kæfandi klámhögg sveitarstjóra Jón Trausti Reynisson Skoðun Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun Fjárskipti við slit óvígðrar sambúðar: Meginreglur og frávik Sveinn Ævar Sveinsson Skoðun
Þegar rætt er um beint lýðræði er oft einblínt á það sem aðferð til að leysa úr stórum ágreiningsmálum, jafnvel málum sem eru svo mikil ágreiningsmál að þau kljúfa flesta flokka og eina leiðin til að höggva á hnútinn er að almenningur kjósi. Þjóðaratkvæðagreiðslur, sem við höfum skyndilega öðlazt nokkra reynslu af, útheimta mikla skipulagningu og umstang og eru dýrar í framkvæmd. Beint lýðræði getur hins vegar nýtzt vel á miklu smærri skala og með miklu minni tilkostnaði. Gott dæmi um það eru íbúakosningar í hverfum Reykjavíkurborgar, sem haldnar hafa verið undanfarin ár, nú síðast undir merkjum Betri Reykjavíkur. Þessar íbúakosningar hófust árið 2009, í tíð þáverandi borgarstjórnarmeirihluta, og felast í því að íbúar borgarhverfanna geta kosið um það hvernig eigi að forgangsraða þeim fjármunum sem hafa verið settir til hliðar í viðhaldsverkefni og smærri nýframkvæmdir í hverfunum. Síðustu tvö árin hafa íbúarnir sjálfir sent inn hugmyndir að verkefnum, sem síðan hefur verið hægt að kjósa um á vefnum Betri Reykjavík. Árið 2012 voru sendar inn 354 hugmyndir og 124 komu til framkvæmda. Í fyrra sendu íbúarnir inn 600 hugmyndir og 111 þeirra voru kosnar í framkvæmd í rafrænni hverfiskosningu. Nýlega var birt skýrsla um öll verkefnin sem hafa verið unnin á árunum 2010 til 2013 og athygli vekur hvað þau eru fjölbreytileg; lagfæring á göngustígum hér, tröppur til að laga aðgengi að fjörunni þar, æfingatæki fyrir hlaupara á einum stað og leiktæki fyrir börn annars staðar, útigrill, bekkir, sparkvellir, nestisaðstaða og þannig mætti áfram telja. Undanfarin tvö ár hafa talsvert meiri peningar verið settir í þessi verkefni, um 300 milljónir hvort ár. Það er bara lítið brot af fjárhagsáætlun Reykjavíkurborgar, en með þessari aðferð geta íbúar þó haft talsverð áhrif á nærumhverfi sitt. Að sjálfsögðu eru það íbúarnir sjálfir sem vita bezt í hvernig og hvaða verkefni á að ráðast, fremur en embættismenn eða borgarfulltrúar. Með þessu móti fæst líka lýðræðislegri niðurstaða en ef það eru bara þeir háværustu eða þeir sem hafa beztan aðgang að borgarkerfinu sem hafa sitt fram. Auðvitað er hægt að segja sem svo að fylgismenn tiltekinna verkefna geti „smalað“ og hvatt fólk til að kjósa með „sínu“ verkefni, en leikreglurnar eru þá alltént sanngjarnar og gegnsæjar. Þetta er líka ágæt aðferð til að velja úr endalausum frábærum hugmyndum, sem flestar eiga skilið að komast í framkvæmd en geta það aldrei allar af því að peningarnir eru takmarkaðir. Þegar íbúakosningar af þessu tagi hófust 2009 sagði Gunnar Helgi Kristinsson stjórnmálafræðiprófessor að þetta væri einstök tilraun í beinu lýðræði; hann þekkti þess ekki önnur dæmi að þannig væri kosið „um raunverulega peninga“. Líklega er það enn svo að Reykjavíkurborg er í fararbroddi á þessu sviði. Tilraunin hefur gengið ágætlega og sýnir að það er hægt að færa valdið til fólksins með ýmsum hætti.
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun
Ákall til umhverfis-, orku- og loftslagsráðherra að standa við gefin loforð Laura Sólveig Lefort Scheefer,Snorri Hallgrímsson,Sigurlaug Eir Beck Þórsdóttir,Jóhanna Malen Skúladóttir,Ida Karólína Harris,Antonia Hamann,Julien Nayet-Pelletier Skoðun
Greiðsla með Vísakorti tryggir ekki endurgreiðslu – forfallatryggingar gagnslausar þegar mest á reynir Erna Guðmundsdóttir Skoðun