Nauðsynlegur orðhengilsháttur Júlía Margrét Alexandersdóttir skrifar 23. september 2010 06:00 Fordómar, eða hvernig alið er á þeim, er sjaldnast þægilegt umræðuefni. Flest viljum við vinna bug á okkar fordómum. Fæst viljum við vera þátttakendur í að ala á þeim. Og að ala á þeim er oftast ekki með einbeittum vilja gert. Það er eðli gamalla ranghugmynda um ákveðna hópa að læða sér inn í tungumálið. Hver kannast ekki við að hafa gripið til orða sem hamra á úr sér gengnum hugmyndum um minnihlutahópa? Ranghugmyndir um geðsjúka lifa góðu lífi. Geðsjúklingar eru hættulegir og vondir. Í bíómyndum og glæpaþáttum eru glæpamenn oftar en ekki geðsjúklingar. Engu að síður sýna rannsóknir að geðsjúkir fremja ekki fleiri glæpi en annað fólk. Í fræðsluriti Rauða krossins um geðsjúkdóma segir: „Flestir glæpamenn hafa ekki vald á eðlilegum samskiptum við annað fólk og hafa ekki náð að laga sig að þeim lögum og reglum sem gilda í þjóðfélaginu. Hvorugt af þessu er hægt að kalla geðsjúkdóm heldur er um að ræða félagslegan eða sálrænan vanda.“ Því er alltaf hætt við að baráttumálin litlu endi sem mús í kjaftinum á þeim stóru. Andri Snær skrifar grein og vekur þarfa umræðu um orkustjórnun landsins. Um leið læðist þó ljót mýta um geðsjúklinginn vonda og hættulega inn í greinina. Andri Snær má eiga það að hafa ekki viljandi ætlað að ala á fordómum. Þöggun er hins vegar ekki í boði, eða að litið sé framhjá því að þessi mýta smeygi sér þarna svo rækilega og oft inn í mikið lesna grein. Ármann Jakobsson skrifar grein á vefsíðuna Smugan.is sem fjallar meðal annars um að ekki mega festa sig í orðhengilshætti. „En alldæmigert er þetta fyrir þann orðhengilshátt og hræðslu við kjarna málsins sem Halldór Laxness nefnir í Innansveitarkróniku. Ef þetta er ekki að drepa málum á dreif, þá kann ég ekki helskó að binda.“ Að festa sig ekki í orðhengilshætti á oft við í umræðu – en aldrei um fordóma. Fordómum hættir nefnilega til að leynast á milli laga. Leynast í texta, dyljast í umræðunni. Fordómarnir koma sjaldnast upp á yfirborðið öðruvísi. Og þá þarf að benda á þá, sama þótt örlítið ryk falli á frábær rit eða ágætis fólk. Það er nefnilega ástæða fyrir því að þrátt fyrir heljarinnar mikla baráttu geðsjúkra í áratugi eru aðeins fimm ár síðan einn af hverjum sjö Íslendinga (samkvæmt rannsókn IMG Gallup fyrir Rauða kross Íslands) sagðist ekki vilja búa í nábýli við geðfatlaðan einstakling. Geðsjúkir eiga einnig erfiðara með að fá vinnu (sem er ein mikilvægasta leið að bata). Ástæðurnar fyrir þessum fordómum eru margþættar en mjög margir leggja að því líkum að fjölmiðlar og staðalímynd sem birtist oft þar af geðsjúkum, skipti þar sköpum. Tungumálið er verkfæri. Því er ekki hægt að halda því fram að grein á við grein Andra Snæs skipti engu máli. Sama þótt um óvitaskap hafi verið að ræða. Í áðurnefndri könnun IMG Gallup þar sem viðhorf Íslendinga til geðsjúkra var skoðað var viðhorf til múslima kannað um leið. Fordómar gegn múslimum eru enn meiri, einn af hverjum fimm vildi ekki búa í nábýli við þá. Kannski væri einfaldara að skipta út orðum til að útskýra á hvaða hátt grein Andra Snæs snerti marga geðsjúklinga. Múslimar hafa síðustu árin þurft að berjast við hugmyndir hins vestræna heims um að þeir séu kvenhatarar og öfgafullir hryðjuverkamenn. Hvað ef Andri Snær hefði skrifað grein, tja, til að mynda um kvennabaráttuna og notað orðin „múslimsk“ hegðun og „múslimsk“ framkoma til að lýsa því hvernig kvenhatur getur orðið sem verst. Sumir múslimar eru jú vondir við konur. En örugglega ekki fleiri en sá hópur siðblindra einstaklinga sem tilheyra flokknum geðsjúkir. Að lokum. Í Bakþönkum mínum sem birtust í Fréttablaðinu 15. september minntist ég á að „oft“ væru geðsjúklingar frjóir í hugsun. Rétt er að taka fram að þrátt fyrir að það einkenni sé viðurkennt einkenni á ákveðnum geðsjúkdómi, geðhvörfum, er slíkt ekki algilt, eins og Ármann bendir á í grein sinni „Rithöfundar og listamenn sem verða geðveikir eru mun frægari en öskukarlar sem verða það. Þess vegna halda margir að skapandi fólki sé hættara við geðveiki en öðrum. En sú goðsögn stenst ekki.“ Ég held að enginn vilji setja geðsjúkdóma upp á stall. Hins vegar hafa margir reynt að ræða um geðsjúkdóma, og góðu hliðarnar, sem mótvægi við umræðu sem hefur verið neikvæð í margar aldir. Það er óþarfa hræðsla að geðveikir sé þar með komnir í guða tölu því þar enda geðsjúkir seint. Eitt það mikilvægasta fyrir bata geðveikra er hins vegar að samfélagið taki þeim opnum örmum. Það hef ég reynt sjálf, eftir veru á geðdeild. Og við Ármann erum sammála þegar hann segir að það sé eiginlega betra að tala meira um geðveiki en minna, það geti dregið úr hræðslunni. Undir hvaða formerkjum það er gert – skiptir hins vegar höfuðmáli. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Júlía Margrét Alexandersdóttir Mest lesið Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson Skoðun Skoðun Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar Skoðun Alltof mörg sveitarfélög á Íslandi! Gunnar Alexander Ólafsson skrifar Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar Skoðun Lýðheilsan að veði? Willum Þór Þórsson skrifar Skoðun Evrópusambandsaðild - valdefling íslensks almennings Magnús Árni Skjöld Magnússon skrifar Skoðun Köllum Skjöld Íslands réttu nafni: Rasískt götugengi Ian McDonald skrifar Skoðun Hverjir eru komnir með nóg? Nichole Leigh Mosty skrifar Skoðun Að leigja okkar eigin innviði Halldóra Mogensen skrifar Skoðun Málþóf sem valdníðsla Einar G. Harðarson skrifar Skoðun Klaufaskapur og reynsluleysi? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig spyr ég gervigreind til að fá besta svarið? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Ertu bitur? Björn Leví Gunnarsson skrifar Skoðun Er hægt að læra af draumum? Sigurður Árni Reynisson skrifar Skoðun Afstæði Ábyrgðar Matthildur Björnsdóttir skrifar Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar Skoðun Fjárhagslegt virði vörumerkja Elías Larsen skrifar Skoðun Við ákærum – hver sveik strandveiðisjómenn? Kjartan Páll Sveinsson skrifar Skoðun Þið voruð í partýinu líka! Gísli Sigurður Gunnlaugsson skrifar Skoðun Af hverju varð heimsókn framkvæmdastjóra ESB að NATO-fundi? Helen Ólafsdóttir skrifar Skoðun Veimiltítustjórn og tugþúsundir dáinna barna Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar Skoðun Swuayda blæðir: Hróp sem heimurinn heyrir ekki Mouna Nasr skrifar Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar Skoðun Þetta er allt hinum að kenna! Helgi Brynjarsson skrifar Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar Skoðun Sleppir ekki takinu svo auðveldlega aftur Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Opið bréf til fullorðna fólksins Úlfhildur Elísa Hróbjartsdóttir skrifar Skoðun Vill Sjálfstæðisflokkurinn láta taka sig alvarlega? Dagbjört Hákonardóttir skrifar Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar Sjá meira
Fordómar, eða hvernig alið er á þeim, er sjaldnast þægilegt umræðuefni. Flest viljum við vinna bug á okkar fordómum. Fæst viljum við vera þátttakendur í að ala á þeim. Og að ala á þeim er oftast ekki með einbeittum vilja gert. Það er eðli gamalla ranghugmynda um ákveðna hópa að læða sér inn í tungumálið. Hver kannast ekki við að hafa gripið til orða sem hamra á úr sér gengnum hugmyndum um minnihlutahópa? Ranghugmyndir um geðsjúka lifa góðu lífi. Geðsjúklingar eru hættulegir og vondir. Í bíómyndum og glæpaþáttum eru glæpamenn oftar en ekki geðsjúklingar. Engu að síður sýna rannsóknir að geðsjúkir fremja ekki fleiri glæpi en annað fólk. Í fræðsluriti Rauða krossins um geðsjúkdóma segir: „Flestir glæpamenn hafa ekki vald á eðlilegum samskiptum við annað fólk og hafa ekki náð að laga sig að þeim lögum og reglum sem gilda í þjóðfélaginu. Hvorugt af þessu er hægt að kalla geðsjúkdóm heldur er um að ræða félagslegan eða sálrænan vanda.“ Því er alltaf hætt við að baráttumálin litlu endi sem mús í kjaftinum á þeim stóru. Andri Snær skrifar grein og vekur þarfa umræðu um orkustjórnun landsins. Um leið læðist þó ljót mýta um geðsjúklinginn vonda og hættulega inn í greinina. Andri Snær má eiga það að hafa ekki viljandi ætlað að ala á fordómum. Þöggun er hins vegar ekki í boði, eða að litið sé framhjá því að þessi mýta smeygi sér þarna svo rækilega og oft inn í mikið lesna grein. Ármann Jakobsson skrifar grein á vefsíðuna Smugan.is sem fjallar meðal annars um að ekki mega festa sig í orðhengilshætti. „En alldæmigert er þetta fyrir þann orðhengilshátt og hræðslu við kjarna málsins sem Halldór Laxness nefnir í Innansveitarkróniku. Ef þetta er ekki að drepa málum á dreif, þá kann ég ekki helskó að binda.“ Að festa sig ekki í orðhengilshætti á oft við í umræðu – en aldrei um fordóma. Fordómum hættir nefnilega til að leynast á milli laga. Leynast í texta, dyljast í umræðunni. Fordómarnir koma sjaldnast upp á yfirborðið öðruvísi. Og þá þarf að benda á þá, sama þótt örlítið ryk falli á frábær rit eða ágætis fólk. Það er nefnilega ástæða fyrir því að þrátt fyrir heljarinnar mikla baráttu geðsjúkra í áratugi eru aðeins fimm ár síðan einn af hverjum sjö Íslendinga (samkvæmt rannsókn IMG Gallup fyrir Rauða kross Íslands) sagðist ekki vilja búa í nábýli við geðfatlaðan einstakling. Geðsjúkir eiga einnig erfiðara með að fá vinnu (sem er ein mikilvægasta leið að bata). Ástæðurnar fyrir þessum fordómum eru margþættar en mjög margir leggja að því líkum að fjölmiðlar og staðalímynd sem birtist oft þar af geðsjúkum, skipti þar sköpum. Tungumálið er verkfæri. Því er ekki hægt að halda því fram að grein á við grein Andra Snæs skipti engu máli. Sama þótt um óvitaskap hafi verið að ræða. Í áðurnefndri könnun IMG Gallup þar sem viðhorf Íslendinga til geðsjúkra var skoðað var viðhorf til múslima kannað um leið. Fordómar gegn múslimum eru enn meiri, einn af hverjum fimm vildi ekki búa í nábýli við þá. Kannski væri einfaldara að skipta út orðum til að útskýra á hvaða hátt grein Andra Snæs snerti marga geðsjúklinga. Múslimar hafa síðustu árin þurft að berjast við hugmyndir hins vestræna heims um að þeir séu kvenhatarar og öfgafullir hryðjuverkamenn. Hvað ef Andri Snær hefði skrifað grein, tja, til að mynda um kvennabaráttuna og notað orðin „múslimsk“ hegðun og „múslimsk“ framkoma til að lýsa því hvernig kvenhatur getur orðið sem verst. Sumir múslimar eru jú vondir við konur. En örugglega ekki fleiri en sá hópur siðblindra einstaklinga sem tilheyra flokknum geðsjúkir. Að lokum. Í Bakþönkum mínum sem birtust í Fréttablaðinu 15. september minntist ég á að „oft“ væru geðsjúklingar frjóir í hugsun. Rétt er að taka fram að þrátt fyrir að það einkenni sé viðurkennt einkenni á ákveðnum geðsjúkdómi, geðhvörfum, er slíkt ekki algilt, eins og Ármann bendir á í grein sinni „Rithöfundar og listamenn sem verða geðveikir eru mun frægari en öskukarlar sem verða það. Þess vegna halda margir að skapandi fólki sé hættara við geðveiki en öðrum. En sú goðsögn stenst ekki.“ Ég held að enginn vilji setja geðsjúkdóma upp á stall. Hins vegar hafa margir reynt að ræða um geðsjúkdóma, og góðu hliðarnar, sem mótvægi við umræðu sem hefur verið neikvæð í margar aldir. Það er óþarfa hræðsla að geðveikir sé þar með komnir í guða tölu því þar enda geðsjúkir seint. Eitt það mikilvægasta fyrir bata geðveikra er hins vegar að samfélagið taki þeim opnum örmum. Það hef ég reynt sjálf, eftir veru á geðdeild. Og við Ármann erum sammála þegar hann segir að það sé eiginlega betra að tala meira um geðveiki en minna, það geti dregið úr hræðslunni. Undir hvaða formerkjum það er gert – skiptir hins vegar höfuðmáli.
Skoðun Sameiginleg yfirlýsing 28 ríkja um málefni Palestínu, hvers virði er hún? Einar Ólafsson skrifar
Skoðun Öryggi betur tryggt – fangelsismál færð til nútímans Þorbjörg Sigríður Gunnlaugsdóttir skrifar
Skoðun Klassapróf fína fólksins – eða hvernig erfingjar kenna okkur að lifa Sigríður Svanborgardóttir skrifar
Skoðun Bragðefni eru ekki vandamálið - Bann við þeim myndi skaða lýðheilsu Abdullah Shihab Wahid skrifar
Skoðun Skattar fyrst, svo allt hitt – og hagræðingin sem gleymdist Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Áfangasigur í baráttunni við hernaðinn gegn heimkynnum villta laxins Ingólfur Ásgeirsson,Árni Baldursson skrifar
Skoðun Þjóðþrifamálin sem stjórnarandstaðan fórnaði á altari útgerðanna Heimir Már Pétursson skrifar
Skoðun Þjórsá í hættu – Hvammsvirkjun og rof á náttúrulegu ástandi árinnar Gunnar Þór Jónsson skrifar