Breyttar matarvenjur Íslendinga: Unnar kjöt­vörur og soðnar kar­töflur að hverfa úr matar­menningunni

Nanna hefur gefið út tuttugu og þrjár matreiðslubækur í gegnum ævina og heldur úti Facebook síðunni Matur fortíðarinnar. Fyrsta bókin sem Nanna gaf út um mat og matargerð var bókin Matarást. Hún kom út árið 1998 og var ríflega sjö hundruð blaðsíður.

Meiri breytingar síðustu áratugi en á öðrum tímabilum sögunnar

Nanna segir matarvenjur Íslendinga hafa breyst gríðarlega síðustu áratugi og jafnvel meira en nokkurt annað tímabil í sögunni. „Þegar var að skrifa matarást, það er rétt fyrir aldamót, þá var ekki til íslenskt nafn á rucola eða arugula. 

Fimm árum seinna þá fletti maður varla matreiðslubók eða blaði án þess að það væri uppskrift með klettasalati. Þetta birtist bara allt í einu,“ segir hún.

Fjölbreytilegri matur í dag

Nanna segir matinn í dag vera orðinn fjölbreytilegri og að gott aðgengi sé að tilbúnum vörum eins og sósum í krukkum. Hún segir pasta, pítsur og austurlenskan mat vera orðinn hluti af matarvenjum Íslendinga. Hún segir aðgengi að matvælum fyrir mataræði líkt og grænkera einnig vera orðið mun aðgengilegra.

Hún segir að í gamla daga hafi verið mun meira um unnar kjötvörur. „Það var gjarnan eitthvað fljótlegt eins og fiskbúðingur, fiskibollur, bjúgu, pylsur og eitthvað svoleiðis,“ segir hún um það sem boðið var upp á. Nanna segir mat sem tók lengri tíma en krafðist ekki mikillar fyrirhafnar einnig hafa verið vinsælan eins og kjöt í karrý og plokkfiskur. Sjálf segir hún kjöt í karrý alltaf hafa verið í sérstöku uppáhaldi.

Neysla á kartöflum hefur minnkað

Fyrir nokkrum áratugum segir hún kartöflur hafa fylgt hverri máltíð sem borin var fram. „Það mátti ekki sleppa kartöflunum. Ég hef þekkt fullt af fólki sem getur ekki hugsað sér að borða mat án þess að hafa kartöflur með, fólk af eldri kynslóðinni, alveg sama hvað það var,“ segir hún. 

Yngra fólkið telur Nanna ekki jafn sólgið í kartöflur nema um sé að ræða franskar og segir neyslu soðinna kartaflna hafa minnkað.

Það var alltaf tvírétta

Hún segir það stundum gleymast að flestar kvöldmáltíðir í kringum 1975 hafi verið tvírétta. Þá hafi verið boðið upp á mat og þar á eftir hafi fylgt grautur eða súpa. „Það voru allskonar grautar. Grjónagrautar, ávaxtagrautar, rabbabaragrautar og fleira svo voru súpur auðvitað líka. 

Kakósúpa, makkarónusúpa og hitt og þetta, þetta var stór hluti af máltíðinni og mörgum fannst ekki vera matur nema væri tvíréttað,“ segir hún um þá hefð.

Telur næringargildi ekki ólíkt

Aðspurð um næringargildi í máltíðum fyrir nokkrum áratugum og í dag telur hún muninn ekki vera gríðarlegan. „Þessi matur sem ég ólst upp við, hann var mun orkuríkari, það var meiri fita í honum það var í sumum tilvikum meiri sykur en ekkert endilega. Það var miklu minna af grænmeti og þess háttar en hann var ekkert óhollur,“ segir Nanna um mat fortíðarinnar.

Hún segir vera meira af ávöxtum og grænmeti í dag hjá flestum en þó ekki öllum. Einnig segir hún vera meiri kolvetni í til dæmis pítsum og pastaréttum sem eru algengir réttir í dag.

„Við erum ekki lengur að borða graut í eftirmat á hverjum degi og strá sykri yfir hann en sykurinn hann er í alveg sama magni, það er bara falið núna í sætum mjólkurvörum og öllu mögulegu slíku,“ segir Nanna.

Avocado var ekki til

Nanna segir lárperur til dæmis ekki hafa verið algengar hér á landi fyrir nokkrum áratugum: „Það hafði enginn heyrt nefnt. Nei. Avocado var ekki til. Og margir ávextir og grænmetistegundir sem er mjög algengt núna sem bara sást aldrei.“

Hún segir matarvenjur í dag þó ekki vera slæmar: „Það er margt af þessu gífurlega vinnusparandi og ég myndi ekki vilja lifa sama lífi og ömmur mínar að þessu leyti og hafa ekki öll þessi nútímaþægindi.“

Fiskmeti í dós á enn dygga aðdáendur

Þegar Ora var stofnað árið 1952 voru mest seldu vörurnar fiskbúðingur, fiskibollur í dós og grænar baunir. Grænu baunirnar eru þar enn fremstar í flokki en dregið hefur úr sölu á fiskmeti í dós. Marta B. Marteinsdóttir vörumerkjastjóri Ora segir uppsveiflu hafa komið í sölu á matvælum í niðursuðudósum í heimsfaraldrinum.

Marta segir fiskmeti í niðursuðudósum þó enn eiga dygga aðdáendur: „Það eru enn þá tryggir kúnnar sem eru að færa þetta niður í ættliði.“ Ora svaraði kalli þeirra kúnna með sérstakri sjötíu ára afmælisútgáfu af fiskibollum í dós í bleikri- og karrýsósu.